تداوم رشد صادرات آبزیان ایران با وجود تشدید فشارهای خارجی و مشکلات داخلی

به گزارش خبرنگار ایلنا: به دلیل شرایط اقتصادی خاص داخل کشور که مهم‌ترین شاخصه آن حذف ارز ترجیحی از نهاده‌ها و به تبع آن افزایش قیمت خوراک آبزیان بود از یک سو و همچنین شرایط اقتصاد جهانی از سوی دیگر که با جنگ اوکراین به سمت یک رکود نسبی و تغییر در رفتار مصرف‌کنندگان همراه بود، پیش‌بینی‌ها در مورد وضعیت صادرات آبزیان ایران در سال جاری چندان روشن نبود.

 بویژه آن که در میانه راه با اخبار مربوط به جهش تولید میگوی اکوادور مواجه شدیم که این امر کاهش شدید قیمت جهانی میگو در نیمه دوم سال میلادی (که اتفاقاً فصل اصلی برداشت و صادرات میگوی ایران است) را در پی داشت.

مجموع این عوامل که افزایش قیمت تمام شده و کاهش تولید در بخش‌هایی نظیر ماهیان سردابی را در پی داشت همراه با کاهش تولید خاویار و محدودیت صادرات ماهیان گرمابی به عراق و وضعیت اقتصاد جهانی این انتظار را ایجاد کرده بود که صادرات آبزیان ایران در سال جاری با چالش‌های جدی مواجه بوده و رشد نداشته باشد؛ اما خوشبختانه چنین نشد و به لطف الهی و با تلاش صادرکنندگان آبزیان کشور، آمار و ارقام صعودی شد و با تغییراتی که در برخی بازارها پدید آمد، در نهایت رشد 20 درصدی صادرات مقدار آبزیان کشور در نه ماهه سال جاری- به نسبت مدت مشابه سال قبل- را شاهد بودیم.

نتیجه تلاش صادرکنندگان و تولیدکنندگان آبزیان کشور در 9 ماهه سال جاری رسیدن به رکورد 132 هزار تن صادرات و 259 میلیون دلار درآمد ارزی (بر اساس نرخ‌های پایه صادرتی) بوده است.

1- انواع آبزیان دریایی

صادرات ماهیان حرام گوشت عمدتاً به مقاصد جنوب شرق آسیا انجام می‌شود و در 9 ماهه سال جاری با47   درصد رشد وزنی از36600 تن مدت مشابه سال قبل به 00835 در سال جاری رسید و بر اساس قیمت‌های پایه صادراتی 49 میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشت.

عمده‌ترین مقاصد صادراتی این آبزیان به ترتیب کشورهای چین، سریلانکا، امارات متحده عربی و عراق بوده اند. در میان 22 مقصد صادراتی، نام کشورهای روسیه، انگلستان و فرانسه نیز مشاهده می‌شود.

2- میگوی پرورشی

طی 9 ماهه سال جاری 26400 تن انواع میگو به ارزش93.3 میلیون دلار از کشور صادر شده است. اگرچه این آمار کاهش 5/5 درصدی مقدار صادرات میگوی پرورشی را نسبت به 9 ماهه سال قبل نشان می‌دهد، اما با توجه به آن که در هشت ماهه سال جاری تنها 12 هزار تن

 میگو صادر شده بود و با وجود افزایش 11 هزار تنی تولید نسبت به سال قبل عقب ماندگی شدیدی در صادرات میگو داشتیم و نگرانی شدیدی در میان فعالان صنعت ایجاد شده بود، اما صادرات5400تنی آذرماه یک رکورد جدید برای کشور بود و این عقب ماندگی را تا حد زیادی جبران کرد.

مهمترین برجستگی در موضوع صادرات میگوی کشور، جهش فوق‌العاده صادرات به روسیه بود که این کشور را در رتبه نخست مقاصد صادراتی میگوی ایران قرار داد. رسیدن به رکورد صادرات  13055تنی به روسیه ظرفیت بالای این بازار برای ایران را نشان داد، چرا که عملاً حدود 50 درصد  میگوی صادراتی کشور به این مقصد صادر شده و این در حالی است که در 9 ماهه سال 1400تنها 3171 تن میگو به روسیه صادر شده بود.

از سوی دیگر عدم اقبال خریداران چینی می‌توانست ضربه مُهلکی به صنعت میگوی پرورشی ایران وارد کند که با افزایش فروش به سایر مقاصد و خصوصاً روسیه این اثر منفی خنثی شد. توجه به این نکته بسیار مهم است که چین در 9 ماهه سال 1400 قریب 12 هزار تن میگو از ایران خریداری کرده بود که این رقم در مدت مشابه سال جاری به کمتر از 3 هزار تن کاهش یافت.

امارات متحده عربی که همواره جزء سه مقصد اصلی صادرات میگوی ایران بوده نیز کاهش 1200 تنی خرید داشت، اما فرصت برگزاری جام جهانی فوتبال 2022در کشور قطر عاملی شد که این کشور با واردات حدود 1700 تن میگو از ایران برای نخستین بار در رتبه چهارم مقاصد صادراتی ایران قرار گیرد.

ترکیه، عمان و لبنان نیز واردات میگو از ایران را افزایش دادند و کشورهای جدیدی نظیر بلاروس و رومانی به مشتریان جدید میگوی ایران در این  مدت تبدیل شدند.

3- خوراک آبزیان

حذف ارز ترجیحی از نهاده‌ها موجب شد که در شرایط رقابتی جدید، نه تنها کاهش صادرات نداشته باشیم، بلکه شرکت‌های تولیدکننده خوراک آبزیان توانستند از تهدید فرصت ساخته و خود را بیشتر و بهتر برای حضور در بازارهای صادراتی مهیّا کنند. به همین دلیل با رشد 33 درصدی طی مدت مشابه سال قبل، صادرات خوراک آبزیان ایران به 30700 تن رسید و 22/5 میلیون دلار برای کشور ارز حاصل شد. کشورهای عراق، ارمنستان، ازبکستان و افغانستان مقاصد اصلی صادرات خوراک آبزیان ایران هستند و با وجود تقاضای بالای بازار روسیه، هنوز توفیق فتح این بازار به صورت مستقیم به دلیل برخی ملاحظات تغذیه‌ای حاصل نشده است. لازم به ذکر است که 8 کشور مقصد صادرات

خوراک هستند که علاوه بر 4 کشور یاد شده، ترکمنستان، قرقیزستان، تاجیکستان و جمهوری آذربایجان که همگی از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا یا دارای شرایط مشابه آن هستند محسوب می‌شوند و بعید نیست که خوراک صادراتی ایران از مسیر این کشورها به روسیه ارسال شده باشد.

4- کنسرو ماهی تون

کنسرو تون ماهیان که عمدتاً به مقاصد عراق، عمان، افغانستان و پاکستان صادر می‌شود در 9 ماهه سال جاری با کاهش 45 درصدی صادرات مواجه بود، اما با وجود کاهش صادرات همچنان با کسب 18/2 میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور در رتبه چهارم اقلام صادرات آبزیان ایران و بالاتر از قزل‌آلا، کپور ماهیان و خاویار قرار دارد.

به نظر می رسد افزایش قیمت نهاده‌ها اعم از ماهی، قوطی و روغن  و ... عاملی برای کاهش صادرات این محصول بوده است.

نکته مهم در صادرات کنسرو ماهی تون، تنوع و گستردگی بازار صادراتی آن است به نحوی که 92 کشور مقصد صادرات کنسرو ماهی تون ایران بوده اند

و در میان این کشورها کشورهای کنیا،

ونزوئلا، انگلستان، استرالیا و اتریش قرار دارند.

در این میان صادرات به کنیا برای نخستین بار اتفاق افتاده و نشان می‌دهد که بازار آفریقا برای این محصول باز شده است. همچنین فدراسیون روسیه مقصد پنجم برای صادرات کنسرو بوده که از رشد بسیار قابل ملاحظه ای نسبت به مدت مشابه سال قبل برخوردار است و نشان می‌دهد که می‌تواند مقصد خوبی برای این محصول باشد.

5- قزل‌آلا

صادرات قزل آلای ایران با کسب 5/17

میلیون دلار درآمد ارزی برای کشور با رشد وزنی 137 درصدی نسبت به 9 ماهه سال 1400 از 3195 تن به 7268 تن رسید که رشد بسیار خوبی است. این نشان می‌دهدکه سرانجام تولیدکنندگان این محصول با صادرکنندگان آبزیان به تعامل خوبی رسیده و بگو مگوهای گذشته، در خصوص نوع و روش تولید صادراتی پایان یافته است.

این ماهی به 10 کشور صادر شده است که به ترتیب شامل امارات متحده عربی، عراق، آذربایجان، روسیه، ارمنستان، قطر، ترکیه، کویت، بلاروس و عمان است. صادرات به ترکیه که خود این کشور هم تولید خوبی دارد، در نوع خود مهم است.

6- ماهیان گرمابی

صادرات ماهیان گرمابی در سال 1401خورشیدی با نوساناتی مواجه بود و کاهش

چشمگیر آن در ماه‌های قبل نگران کننده به نظر می‌رسید. باید دانست که کشور عراق 94 درصد ماهی کپور ایران را جذب کرده است و 9668 تن از مجموع 10242تن ماهی صادر شده به مقصد آن کشور بوده است. آذربایجان و کویت مقاصد بعدی هستند و البته گرجستان با واردات هزار کیلو و قطر با خرید 40 کیلو (احتمالاً نمونه بوده است) مجموع 6 کشور هدف را تشکیل می‌دهند. درآمد ارزی حاصل از صادرات ماهیان گرمابی 8/11 میلیون دلار بوده است که 3 درصد بیش از 4/11میلیون دلار مدت مشابه سال قبل است.

از نظر آمار کلی 9 ماهه، عقب‌ماندگی چشمگیری در این بخش به چشم نمی‌آید، چرا که در مدت مشابه سال قبل 11270 تن ماهی کپور صادر شده بود که 9 درصد نسبت به 9 ماهه امسال بیشتر بوده است؛ اما نکته جالب این جاست که همانند میگو، عقب ماندگی صادرات ماهیان گرمابی نیز در آذرماه جبران شده است. در حالی که طی هشت ماهه ابتدایی سال 6800 تن ماهی گرمابی صادر شده بود، به یکباره با 3440تن صادرات طی یک ماهه آذر (50 درصد کل هشت ماه قبل) امید به جبران کسری صادرات ماه‌های گذشته بیشتر شده است.

علت اصلی این جهش را قبلاً نماینده اتحادیه در عراق گزارش کرده و مراتب به اطلاع سازمان شیلات ایران رسیده بود. طبق گزارش نماینده اتحادیه در آن کشور، در جلسه اتحادیه‌های پرورش دهندگان ماهی عراق با وزیر کشاورزی این کشور به اطلاع آنها رسانده شده بود که به دلیل کاهش شدید حجم ورودی آب رودخانه‌های عراق از سر منشأ کشور ترکیه و خطر کم‌آبی، مجوزهای پرورش ماهی مزارع پرورشی محدود شده و کاهش تولید در آن کشور قطعی است و بدین طریق قطعاً تقاضا برای خرید ماهی کپور ایران در عراق افزایش خواهد داشت.

7- خاویار

کاهش غیرمعقول صادرات خاویار موضوعی است که علل آن باید حتما مورد بررسی قرار گیرد. طی 9 ماهه سال 1400 مقدار 3300 کیلوگرم خاویار از مبادی رسمی گمرکی صادر شده بوده است که این رقم در سال جاری به 1662 کیلوگرم کاهش یافته و لذا تنها 1.5میلیون دلار ارز از این بخش برای اقتصاد شیلاتی کشور حاصل شده است. در هر حال 62کشور مقصد صادرات خاویار ایران بوده اند که امارات، بلژیک، ژاپن و قطر چهار مقصد این محصول به شمار می‌آیند.

برخی از کارشناسان مهمترین دلیل کاهش صادرات خاویار را کاهش تولید این محصول در سال جاری می‌دانند چرا که برخی از مزارع پرورش ماهیان خاویاری در سال جاری از کاهش تولید خود خبر داده اند که علت آن به عدم ذخیره سازی اولیه  این مزارع در سال‌های قبل باز می‌گردد.

اما برخی نیز معتقدند کاهش تولید نداشته و مقادیری ذخیره در انبار داشته و حتی به دلیل ضعف بازار اقدام به استحصال خاویار نکرده اند و علت اصلی کاهش صادرات را به سه عامل مهم مربوط می‌دانند:

1)   افزایش بی‌رویه قیمت فروش مزارع که قدرت رقابت را از خاویار بلوگای ایران در مقابل رقیب قدرتمند چینی گرفته است.

2)   کیفیت بلوگای ایرانی در مقایسه با بلوگای چین به تناسب قیمت‌های پیشنهادی ما و صادرکنندگان چینی آن چنان بالاتر نیست که آن تفاوت قیمتی را توجیه‌پذیر کند.

3)   ضعف اقتصاد اروپا در اثر جنگ اوکراین و تورم افزایش یافته اروپا که منجر به ضعف بی‌سابقه خرید اروپاییان در هفته‌های پایانی سال میلادی شده و حتی در میزان خرید خاویار ارزان‌تر چینی هم بی‌تاثیر نبوده است.

آن چه مسلم است اینکه فروشندگان توانمند خاویار ایران در اروپا عامل اول را در کاهش فروش مؤثرترین عامل می‌‌دانند و در یک مورد مجبور شده اند با وجود مشتری قوی اروپایی، تنها به دلیل قیمت بالای پیشنهادی مزارع این تقاضای  1000 کیلویی را از منشأ چین به خریدار تحویل دهند. در حال حاضر هم که فصل خرید اصلی اروپا پایان یافته قیمت‌ها در داخل نسبت به قبل تا 25 درصد کاهش یافته است که این می‌تواند مؤید نظر فوق باشد.

8- ماهیان زینتی

صنعت تولید و پرورش ماهیان زینتی به عنوان یک اشتغال مولّد خُرد، به تدریج در حال رشد و توسعه است. تولیدات این بخش علاوه بر آن که سهم بزرگی در تامین نیاز داخلی دارد، در سبد صادرات آبزیان ایران هم دارای سهم است. در سال‌های گذشته 11 کشور مقصد صادرات آبزیان زینتی ایران بودند و حتی کشوری نظیر تایلند با واردات گونه‌هایی که خود امکان پرورش ندارد به مقصد صادراتی ماهیان زینتی تبدیل شده بود، اما در سال‌های اخیر کشورهای هدف صادراتی محدودتر شده اند. در 9 ماهه سال جاری 211 تن به ارزش 340 هزار دلار به 5 کشور عراق، ترکیه، کویت، آذربایجان و ارمنستان صادر شده است. همانند ماهیان گرمابی، کشور عراق مقصد اصلی ماهیان زینتی صادرات ایران است به نحوی که قریب 97 درصد صادرات به این کشور بوده است. لازم به ذکر است که به دلایل تجاری، روند صادرات در سال‌های اخیر کاهشی بوده است.

9. تخم عمل‌آوری شده ماهی قزل‌آلا

قریب 11 تن تخم ماهی قزل‌آلا (تحت کد بدل خاویار)  به ارزش 127 هزار دلار به

 کشور ارمنستان صادر شده که این عدد نیز نسبت به قبل رشد خوبی را نشان داده

و امیدواریی به افزوده شدن یک محصول دیگر به سبد صادراتی کشور را افزایش می‌دهد.

تدوین: علی اکبر خدایی، دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان ایران