ایران امروز نیازمند یک جامعه اخلاقی است

به گزارش ایلنا، مریم مالمیر، دبیر اجرایی نخستین دوره جایزه «استاد دکتر محمد قریب»، در این مراسم گفت: امیدوارم این رویداد توجه علمی را به بحث اخلاق جلب کرده و اخلاق از حالت نظری خارج شود.

وی با بیان اینکه انجمن ایرانی اخلاق و علوم و فناوری برای تحقق اخلاق، این جایزه را طراحی کرده که هر دو سال یکبار به پیشگامان علم و فناوری و فعالان اخلاق اهدا می‌شود، اظهار داشت: ابتدا اساسنامه و شیوه‌نامه جایزه تدوین و تصویب شد و براساس شیوه‌نامه مصوب، کاندیداها در دو گروه جای گرفتند. شیوه انتخاب برگزیدگان، در مرحله اول، انتخاب نامزدها از طریق فراخوانی بود که به مراکز علمی ارسال شد و از آنها خواسته شد نامزدهای خود را به دبیرخانه جایزه معرفی کنند.

دبیر اجرایی نخستین دوره جایزه «استاد دکتر محمد قریب» افزود: سپس نامزدهای پیشنهادی بررسی شده و به تفکیک رشته، به شوراهای علمی معرفی شدند. در مرحله بعد آثار و فعالیت‌های آنها بررسی شده و در نهایت نامزدهای برگزیده با حداکثر آرا انتخاب شدند.

به گفته مالمیر، در نخستین دوره این جایزه، به دلیل همه‌گیری کرونا مقرر شد به یکی از شهدای سلامت هم جایزه‌ای اهدا شود.

ایران امروز نیازمند یک جامعه اخلاقی است

مصطفی معین، رئیس شورای علمی جایزه دکتر محمد قریب در ادامه این نشست تصریح کرد: انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری طی ۱۷ سالی که تأسیس شده، سه راهبرد اصلی داشته است؛ یک، تقویت و اعتلای اخلاق، دوم، کمک به ترویج فرهنگ عمومی و اخلاق اجتماعی و سوم، حرکت در جهت شکل‌گیری یک نهضت اخلاقی در جامعه.

وی افزود: در این راستا برنامه‌هایی اجرا شده است، از جمله برگزاری سخنرانی‌های ماهانه و انتشار آنها، انتشار فصلنامه علمی ـ پژوهشی انگلیسی و فارسی، برگزاری همایش‌های بین‌المللی، انتشار بیانیه‌های انجمن و همچنین بازشناسی شخصیت‌های نمادین و ارائه الگوهای شاخص علمی و اخلاقی و معرفی آنها به جامعه در جهت رشد فکری و اخلاقی نسل جدید.

رئیس شورای علمی جایزه دکتر محمد قریب اضافه کرد: در این ارتباط اولین برنامه‌ انجمن، اعطای جایزه دکتر قریب است که هدفش بازشناسی بینش و منش دکتر قریب، توجه به اهمیت و جایگاه اخلاق در علم، قدرشناسی از مقام دانشمندان و پژوهشگران پایبند به مسئولیت‌های علمی، اجتماعی و اخلاقی و معرفی سرمشق‌های علم و اخلاق به دانشجویان و جوانان ایرانی است.

معین با طرح پرسش «چه نسبتی میان علم، اخلاق و عمل اجتماعی وجود دارد»، خاطرنشان کرد: رابطه سه‌گانه علم،‌ اخلاق و مسئولیت اجتماعی، رابطه‌ای سرشتی و تکمیل‌ کننده یکدیگر است. علم یک پدیده اجتماعی است که هدفش کشف مجهولات، نیل به حقیقت‌ و خیر عمومی است. اخلاق نیز چراغ راه و راهنمای انسان و جامعه در همه ابعاد زندگی است. اخلاق در علم، در ارتباط با خیر عامه است؛ یعنی تأمین سلامت، امنیت، آزادی‌های بنیادین در جامعه، رفع فقر و نابرابری و تبعیض، توسعه و پیشرفت و ایجاد عدالت اجتماعی.

وی با تاکید بر اینکه نقش و رسالت دیگر اخلاق در علم، پیشگیری از سوء‌استفاده از علم بر ضد انسان و تبعیض و نابرابری بیشتر در عصر جهانی شدن است، ابراز داشت: از نگاه اخلاقی و جهانی، میزان آگاهی و دانش فرد، رابطه مستقیمی با مسئولیت و پاسخگویی او دارد. یک فرد دانشمند و متعهد در قبال محیط اجتماعی خود مسئولیتی مضاعف دارد.

رئیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری اضافه کرد: با همین رویکرد در کنگره جهانی ۱۹۹۹ بوداپست که توسط یونسکو برگزار شده بود، گنجاندن واژه «دانشمند مسئول» در اسناد و مدارک کنگره توسط جمهوری اسلامی ایران مطرح شد.

معین با طرح این سوال که اکنون این پرسش مطرح می‌شود که از چه راه‌هایی می‌توان مسئولیت اخلاقی و اجتماعی را انجام داد؟ بیان کرد: گام اول، شناخت دقیق علمی از چالش‌های بومی و جهانی است. دوم، تبیین و ترویج نتایج پژوهش‌های علمی از طریق ترویج علم و ارتقای سواد علمی جامعه است و سوم، مشارکت دانشمندان در فعالیت‌های علمی، اجتماعی و اقتصادی جامعه و گفتن حقیقت به اصحاب قدرت و انتقال دستاوردهای جدید به مسئولان است.

وی ادامه داد: چهارم هشدار نسبت به پیامدهای احتمالی و منفی علوم و فناوری‌های جدید، از جمله دستکاری‌های ژنتیک، هوش مصنوعی، انرژی هسته‌ای و نانو است و البته روشنگری دانشمندان در مقابل شبه‌علم، خرافه و توهم به نام علم و تکنولوژی هم گام دیگری است؛ چیزی که در همین دوران کرونا شاهدش بودیم و پنجمین راهکار برای ایفای مسئولیت‌های اجتماعی، احساس مسئولیت و کنشگری فعال یک دانشمند نسبت به تبعیض و بی‌عدالتی و فقر و ستم و دفاع از حقوق مردم است.

رئیس شورای علمی جایزه دکتر محمد قریب با بیان اینکه رسالتی که امروز در برابر یک دانشمند وجود دارد، فراتر از ارائه یک خدمت صرفاً تخصصی است، یادآور شد: استاد قریب صرفاً یک درمانگر و نسخه‌نویس نبود، او یک استاد برجسته دانشگاه بود که صدها شاگرد برجسته تحویل جامعه داد و در همان زمان به بیماران و خانواده‌ها کمک می‌کرد.

به گفته معین، استاد قریب یک پژوهشگر بود. او یک مصلح اجتماعی هم بود؛ از حقوق ملت جانانه دفاع می‌کرد، ظلم‌ستیزی می‌کرد که نمونه آن در اعتراض به قرارداد استعماری کنسرسیوم نفت در تاریخ ثبت شده است. معین اضافه کرد:استاد قریب یک ادیب و هنرمند هم بود. بر بالین کودکی که براثر سوء‌تغذیه نابینا شده بود اشک می‌ریخت، احساسات لطیف انسانی داشت و در عین حال می‌توانست به بیماران و خانواده آنها آرامش و امید بدهد.

وی با تاکید بر اینکه ایران امروز نیازمند یک جامعه اخلاقی است، عنوان کرد: جامعه اخلاقی بر انسان اخلاقی، نهادهای اخلاقی و ساختارهای اخلاقی استوار است و این هر سه، برپایه التزام و تعهد به فهم اخلاقی، (پندار نیک)، گفتار اخلاقی (گفتار نیک) و عمل اخلاقی (کردار نیک) قرار دارند.

رئیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری اضافه کرد: دکتر محمد قریب در روزگار خود به این ارزش‌ها متعهد بود. پس باید سرمایه‌های علمی و اخلاقی روزگار خود را بازشناسیم و الگو قرار دهیم. کاری بزرگ با قدم‌های کوچک.

رفتار دکتر قریب همواره اخلاقی بود

در ادامه، حسین قریب، فرزند دکتر محمد قریب و عضو هیأت امنای جایزه دکتر قریب طی یک سخنرانی مجازی گفت: اینکه چرا جایزه به اسم دکتر قریب نامگذاری شد، مسأله‌ای جالب است. مرحوم پدر صفات نیکی داشت و شعارش خدمت به خلق بود. کارهای خیرش غالباً مخفیفانه انجام می‌شد، رفتارش در مطب، در بخش کودکان و جمع‌های فامیلی، همواره اخلاقی بود.

وی ادامه داد: همکارانش نقل می‌کنند که شبی کودکی را با تشخیص مننژیت معاینه کرد و پنی‌سیلین در بیمارستان موجود نبود که به کودک تزریق شود. دکتر قریب، دکتر غفرانی را نکوهش کرد که چرا از پول خودت پنی‌سیلین نخریدی؟

فرزند دکتر قریب با اشاره به ویژگی های اخلاقی پدرش اظهار داشت: دکتر قریب در مطبش همیشه با احترام با بیماران برخورد می‌کرد. از بیماران مستمند پول نمی‌گرفت. در دانشگاه و بیمارستان، معلمی الهام‌بخش بود. او پزشکی باسواد و به‌روز بود.  

وی افزود: سال گذشته کتابی درباره زندگی دکتر قریب به فارسی در آمریکا چاپ کردیم و در آن درباره تاریخچه فامیلی خدمات و آثار او صحبت کردیم.

فرزند دکتر قریب از زحمات مصطفی معین، تقی شامخی و مریم مالمیر قدردانی کرد و تصریح کرد: خدمت استادانی که این جایزه را دریافت می‌کنند، تبریک می‌گویم. آنها دانشمندان برجسته‌ای هستند که خدمات زیادی به علم، پزشکی و جامعه کرده‌اند.

بیانیه جایزه دکتر قریب

در ادامه این نشست، هادی خانیکی، دبیر گروه علوم انسانی و اجتماعی، بیانیه نخستین دوره جایزه دکتر قریب را قرائت کرد. متن این بیانیه به شرح زیر است:

اخلاقی اندیشیدن، اخلاقی زیستن و اخلاقی کوشیدن نیاز مبرم زمانه ماست که انسان و جامعه ایرانی را در همه زمینه‌ها به سوی خود فرا می‌خوانند. ساخت علم نیز از این ضرورت برکنار نیست و مسئولیت اخلاقی دانشمندان و کنشگران عرصه دانش، فزاینده نقش و تأثیر بینش، منش و روش علمی در کاستن از رنج‌های انسانی و اجتماعی و رهایی به سوی حقیقت است. انسان و جامعه‌ای که از نابرابری‌ها و نداشتن‌های گوناگون و نادیده گرفتن حقوق اساسی خویش رنج می‌برند، انتظار دارند در هم‌پیوندی اخلاق و علم، راه‌ها و راه‌پویانی اثرگذار افق‌های امیدبخش به رویشان بگشایند.

«سرمشق‌های اخلاقی» که با جامعیت علمی و وسعت دامنه تأثیر خود در جامعه بخشی از سرمایه نمادین این سرزمینند، نقش‌آفرینان این صحنه‌اند که باید از داشته‌های آنان آموخت و بهره برد.

انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری به عنوان یک نهاد علمی و مدنی مسئول در برابر مسایل حیاتی جامعه، خود را مخاطب این نیاز می‌داند و گامی کوچک در این‌راه دراز می‌نهد. باید از گذشته آموخت، امروز را از یاد نبرد و به فردا بیشتر اندیشید. پس بهتر آنکه به بازشناسی و بازآفرینی سرمشق‌های موفق و تأثیرگذار در حوزه‌های اخلاق و علم اهتمام ورزید و به آن اعتبار، به تعمیم و تعمیق بینش‌ها، ارزش‌ها وکنش‌های اخلاقی در جامعه علمی پرداخت؛ اقدامی که حاصل و نفع آن بلافاصله به کل جامعه نیز تسری می‌یابد. این انجمن برای این منظور «جایزه شادروان دکتر محمد قریب» را وضع کرده و هر دو سال یکبار در اول بهمن ماه که سالگرد درگذشت آن بزرگ است، آن را به سرآمدان اخلاقی ـ علمی کشور تقدیم می‌کند. نام شادروان دکتر محمد قریب به عنوان پزشکی مسأله‌شناس، مردم‌مدار، وارسته، شجاع، وطن‌خواه و با ایمان با مفهوم «دانشمند اخلاقی» قرین و همنشین است. او مدام در پی حقیقت رفت و همواره در دانشگاه مدافع حقوق ملت و پاسدار منافع ملی بود. باید سویه‌های مختلف این‌گونه بینش و روش را در جامعه علمی امروز ایران هم بازشناخت و پی گرفت. این کار به یقین می‌تواند برای سرمشق گرفتن کنشگران جوان عرصه علم که چشم امید ملک و ملت به آنهاست نیز راهگشا و کارساز باشد.

هیأت مدیره انجمن طی یک سال کوشید که با تشکیل شورایی مرکب از صاحبنظران این عرصه و تأسیس دبیرخانه‌ای اجرایی، به شناسایی شایستگان و سرمشقان اخلاق‌مدار که در دو عرصه آفرینش علمی و هفت گروه تخصصی در حوزه‌های «علوم پزشکی و زیستی»، «علوم پایه»، «علوم انسانی و اجتماعی»، «علوم فنی و مهندسی»، «علوم کشاورزی ومنابع طبیعی و دامپزشکی»، «علوم محیط‌زیست» و «علوم معماری و هنر» با دعوت از ۴۰ تن از اندیشمندان و دانشمندان کشور و طی جلسات منظم معیارها و شاخص‌های عمومی و تخصصی انتخاب برگزیدگان جایزه را تعیین کنند. معیارهای نهایی مورد توافق عبارت بودند از چهار مؤلفه «شخصیت علمی»، «اخلاق فردی»، «اخلاق حرفه‌ای»، «اخلاق و مسئولیت اجتماعی» که با بیست و پنج شاخص تعریف شدند.

براین اساس نامزدان واجد شرایط از طریق فراخوان عمومی دبیرخانه، معرفی انجمن‌های علمی و فرهنگی، مؤسسات و مراکز پژوهشی و دانشگاهی و صاحبنظران برجسته کشور به گروه‌های تخصصی هفت‌گانه پیشنهاد شدند که از آن میان دوازده تن از سرآمدان اخلاقی و علمی ایران به اعتبار تشخص و برخورداری جامع از معیارهای فوق و اثرگذاری پردامنه، عمیق و ماندگار اخلاقی و علمی در جامعه ایران به عنوان برگزیدگان نخستین دوره جایزه شادروان دکتر محمد قریب به این شرح معرفی شدند:

۱ـ استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و استاد دکتر محمدعلی موحد در حوزه علوم انسانی و اجتماعی

۲ـ استاد دکتر غلامرضا خاتمی، استاد دکتر مسلم بهادری در حوزه علوم پزشکی و زیستی

۳ ـ استاد دکتر یوسف ثبوتی در حوزه علوم پایه

۴ـ استاد دکتر مهدی بهادری‌نژاد در حوزه علوم فنی و مهندسی

۵ ـ استاد سید آهنگ کوثر در حوزه علوم کشاورزی، منابع طبیعی و دامپزشکی

۶ ـ استاد دکتر سیدحسین بحرینی در حوزه علوم محیط‌زیست

۷ ـ استاد دکتر مهرداد قیومی بیدهندی در حوزه علوم معماری و هنری

۸ ـ روانشاد استاد دکتر مریم میرزاخانی به عنوان دانشمند جوان و فروتن و تأثیرگذار در عرصه جهانی

۹ـ استاد دکتر علیرضا پارساپور به عنوان محقق متعهد و مؤثر در حوزه اخلاق پزشکی

۱۰ـ استاد شهید دکتر عبدالعلی خوارزمی به عنوان برگزیده حوزه «ایثار برای نجات دیگران» در شرایط دشوار شیوع کرونا

انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری از نخستین برگزیدگان جایزه استاد دکتر محمد قریب که با حضور خویش در این آیین فرخنده علمی و اخلاقی به آن اعتبار و به جامعه علمی امید و تحرک بخشیدند صمیمانه تقدیر می‌کند.

انجمن وظیفه می‌داند که مراتب سپاس خود را از نهادهای همکار و حامیان معنوی و مادی جایزه نیز اعلام می دارد.