کار کودک در جهان کاهش و در ایران افزایش داشته است

ایلنا: سید حسن موسوی چلک، دکتر سعید معیدفر، دکتر علی کاظمی، زهرا رحیمی، دکتر منیره آرزومندی و دکتر علی نجفی توانا از جمله سخنرانان دومین روز سمینار کودکان کار بودند.

به گزارش ایلنا، دومین روز ازسمینار ملی کودکان کار وخیابان، توسط جمعیت امداد دانشجویی - مردمی امام علی(ع) در دانشگاه تهران برگزارشد. این سمینار پنج روزه با هدف بررسی چرایی کار کودک، گستردگی آن در ایران و جهان و چگونگی رفع این معضل، با حضور دانشجویان، فعالان حوزه کودک واساتید نام آشنای این حوزه برگزار می‌شود.

ارائه جغرافیای کودکان کار

در ابتدای مراسم، " محیا واحدی کمال "، مسئول خانه ایرانی دروازه غار و دبیر سمینار، در توضیح پراکندگی جغرافیای کودک کار که برای اولین بار مطرح می‌شود گفت: هنوزآمارمشخصی ازکودک کار اعلام نشده است. آمارهای رسمی رقم دومیلیون کودک کاررا نشان می‌دهند، اما آمارهای غیررسمی حاکی ازوجود هفت میلیون کودک کار است که ۵۰درصد ازاین جمعیت را کودکان مهاجر ازکشورهای افغانستان، پاکستان و… تشکیل می‌دهد. بیشتر این کودکان در بازه سنی ۱۰تا ۱۵ سال قراردارند. بیشتر این بچه‌ها اوراق هویت وشناسنامه ندارند، حتی اگر ایرانی باشند. که این امر باعثمی‌شود اگر آسیبی به کودک وارد شود هیچ کمکی به اونتوان کرد. بیشتر پراکندگی این کودکان درمحله‌هایی مثل خیابان شوش، اوراقچی‌ها، فرحزاد، خاک سفید، ودر مناطق اطراف تهران مثل ورامین، رباط کریم واسلامشهر است، و محدوده کاریشان هم درمرکز ومناطق شمالی تهران است. بیش تربچه‌هایی که به کارمشغولندازخانواده‌هایی هستند که والدین بیکارند وکارمشخصی ندارند واین کودک است که جبران معاش خانواده رامیکند. تعداد فرزندان هم درخانواده‌های این کودکان بسیاربالاست وتوالی بسیارزیاداست، چون این کودکان برای خانواده بسیارسودآورهستند. این قضیه که برای ما تعریف شده است که باندهایی این کودکان را اداره می‌کنند، درصد بسیار کمی ازکودکان کار را تشکیل می‌دهد، و با مطالعه و مشاهده از نزدیک ِخانه و محله‌های این بچه‌ها که هرکدامشان دارای خانواده‌ای بودند وازسمت خانواده مجبور به کار می‌شدند، تناقض دارد. جامعه هیچ‌شناختی ازکودک غربت، کودک بلوچ و… ندارد.

دبیر سمینار کودکان کار گفت: در محله معضل خیزی مثل دروازه غار قومیت غالب، قومیت «غربت» است که از شمال ایران مهاجرت کرده‌اند. از شهرهایی مثل بابل، آمل و… در محله فرحزاد بیشتر بچه‌ها افغان هستند. معضلات در این محله ریشه کرده است. ما کودکانی داریم که علاوه بر کاراجباری، اعتیاد هم دارند و کارشان شکل جرم است. این بچه‌ها به مواد فروشی وتن فروشی هم مشغولند. در محله خاک سفید هم بیشتر بچه‌ها، غربتی هستند. برخلاف دروازه غار که بچه‌ها کارمیکنند، در خاک سفید بچه‌ها اغلب به بزه مشغولند. فضای محله به گونه‌ای است که هیچ الگوی دیگری برای کودکان وجود ندارد.

در این منطقه هم بیشتر بچه‌ها افغان هستند و مدرسه هم می‌روند، ولی آمار ترک تحصیل درمیانشان بالاست. برخلاف محلات دیگر، هنوز بنیاد خانواده بهنجار است.

محیا واحدی درباره وضعیت کودکان در شهرهای دیگر کشور گفت: در مشهد، محله قلعه ساختمان محله‌ای است که جمعیت درآن خانه ایرانی دایر کرده است. بامطالعاتی که داشتیم بیشتر بچه‌های کار وبزه دیده دراین محله هستند و قومیت غالب هم قوم بلوچ است. که ویژگی‌های مشترکی هم با مواردی که گفته شد دارد. محلات دیگری مانند قلعه خیابان، همت آباد و اسماعیل آباد نیز محل تمرکز این کودکان است.

درشهر ساری هم که بیشتر بچه‌های مهاجر در تهران ازاین استان هستند وتمرکزشان در خاک سفید ودروازه غاراست، کارهایی مانند باقالی چینی، دست فروشی و… توسط کودکان انجام می‌شود؛ که این کار‌ها به صورت فصلی است و کودکان کار این شهر، ایامی ازسال را به تهران می‌آیند وساکن این محلات می‌شوند.

موسوی چلک: بودجه ۹۳ باز هم کمترین توجه را به حل مسائل اجتماعی دارد

" سید حسن موسوی چلک "، رییس انجمن مددکاران ایران، دیگر سخنران دومین روز از سمینار بود.

وی در سخنان خود اجتماع را حلقه مفقوده سیاست گذاری‌های دولتی دانستند و در نظر گرفته نشدن اجتماع را در تصمیم گیری‌های کلان، از عوامل موثر در ناکارآمدی این سیاست‌ها معرفی کردند.

وی درباره معضل کار کودک گفت: این موضوع یک جزیره نیست که بخواهیم برایش به صورت جزیره‌ای برنامه ریزی کنیم. بسیاری از کودکان کارو خیابان ما نان آوران کوچک خانواده‌ها هستند، که اگر کار نکنند خانواده مجبور می‌شود برای امرار معاش اقدام به کارهای دیگری کند. همین الان آخرین میثاق ما برنامه پنجم توسعه است. ببینید چه درباره کودکان کار درآن آمده است.

ضعیف‌ترین بخش بودجه ۹۳ باز هم در بخش اجتماعی است. ما سهام عدالت راداریم، یارانه را داریم، اما پیوست اجتماعی‌اش را نداریم. چون هیچ کس در سیاست گذاری بخش اجتماعی را نمی‌بیند.

مدیرعامل جمعیت امام علی: معضل کار کودک در جهان کاهش و در ایران افزایش داشته است

" زهرا رحیمی " مدیر عامل جمعیت امام علی، سخنران دیگر این سمینار بود.

وی در ترسیم فضای کار کودک در جهان گفت: فعالیت‌های که کودکان کار درجهان انجام می‌دهند، عمدتا در بخش کشاورزی است، که با توجه به صنعتی شدن کشاورزی واستفاده از آفات و سموم شیمیایی، کودکان دچار آسیب‌های جدی می‌شوند. در رتبه بعدی، مشاغل خدماتی قرار دارد؛ مثل خدمتکاری، باربری وبعدازآن هم صنایع وکارهای خانگی. درکشورهای درحال توسعه، برای اینکه قیمت تمام شده اجناس پایین بیاید، از کودکان استفاده می‌کنند. به همین علت کارهای صنعتی نمود بیشتری در این کشور‌ها دارد.

در صدر ده کشوری که دچار اوضاع بحرانی در حوزه کودک کار است، کشور اریتره قرار دارد. که دولت این کشور رسما ایامی را برای کار کودک در نظرگرفته است. و این مسئله قانونمند شده است. کشور دوم، سومالی است که به دلیل جنگ‌های داخلی، از کودکان به عنوان سرباز استفاده می‌شود، همچنین در زمینه‌های دیگری مثل کشاورزی هم به کار گرفته می‌شوند.

در کشور کنگو، از بچه‌ها در معادن هم بهره کشی می‌شود. درکشور میانمار نیز مثل سومالی از کودکان به عنوان سرباز استفاده می‌شود. آماری که از کودکان سودان به دست آمده نشان می‌دهد که یک سوم کودکان سودان کار می‌کنند که بیشترشان در گروه سنی بین ۱۰ تا ۱۴ سال قرار می‌گیرند. در افغانستان سی درصد کودکان به کار واداشته می‌شوند. فرهنگ نهادینه شده در افغانستان که‌‌ همان کار کودک و امرار معاش خانواده توسط کودک است، به شیوع کار کودک در ایران هم انجامیده است. در پاکستان کودکان بیشتر در بخش‌های روستایی و دوخت توپ مشغول به کارند. بسیاری از کمپ‌های فعال حوزه کودک کار در دنیا براین باورند که باتوپی که این کودکان می‌دوزند، نباید فوتبال بازی کرد.

وی افزود: در سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲ موفقیتی در کاهش روند کار کودک درجهان رخ داد. در سال ۲۰۰۰، تعداد کودکان کار ۲۴۶میلیون بوده که ۱۷۱ میلیون نفرازآن‌ها کارهای پرخطر داشتند، که این رقم در سال ۲۰۱۲ به ۱۹۰ میلیون کودک کار و۸۵میلیون کودک که در مشاغل پرخطر فعالیت می‌کنند رسید. کشورهایی هم وجوددارند که وضعیت اسفبار اقتصادی ندارند، اما کار کودک در آن‌ها رو به افزایش است؛ مثل ایران. شاید مواردی مثل قانون هدفمندی یارانه‌ها باعثشده که خانواده تصمیم بگیرد برای دریافت یارانه بیشتر، فرزند دیگری به دنیا بیاورد.

سعید معیدفر: مسئولیت دولت در برابر کودکان کار، چیزی از بار مسئولیت ما نسبت به این کودکان نمی‌کاهد

سعید معیدفر از اساتید مطرح حوزه جامعه‌شناسی، در سخنرانی خود در بررسی جامعه‌شناختی کودکان کارو نقش NGO‌ها گفت: در ارتباط با آسیب‌هایی که در جهان وجوددارد، تک تک مامسئولیم. همه ما به نحوی حتی گاهی اوقات با رفتارهای مان به این آسیب‌ها دامن می‌زنیم. بسیاری از این آسیب‌ها ممکن است از ابعاد ناخودآگاه ماسربزند. و البته این جدا ازبخشی است که به دولت مربوط است. پس ماباید مواظب رفتار‌هایمان باشیم. بدون مسئولیت اجتماعی ما، آسیب‌ها مرتفع نمی‌شوند. این بحثکه امروز فقط دولت‌ها نقش دارند، که البته دارند، چیزی از مسئولیت تک تک ما کم نمی‌کند. در ایام قدیم مسائل اجتماعی به چه نحوی حل و فصل می‌شد؟ مردان و جوانمردان بودند که به زنان و بچه‌های آسیب دیده و… کمک می‌کردند؛ در واقع مردم گره از کار هم می‌گشودند. علاوه برآن، آسیب دیدگان فقط به کمک‌های مادی نیازندارند، بلکه به کمک معنوی ما هم نیاز دارند که این موضوع گاهی اهمیت بیشتری هم دارد. گاهی ممکن است همین کمک اقتصادی، از لحاظ معنوی هم تحقیر کننده باشد. رابطه ما بایک متکدی، یک رابطه بریده است. چون بین ما واو فهمی وجود ندارد. بنابراین یک نوع رابطه ابزاری شکل می‌گیرد.

از سوی دیگر آنچه که جامعه امروز نیاز دارد، تقویت روابط انسانی و پیوند‌های اجتماعی است و یکی از راه‌هایی که جامعه سرشار ازبیگانگی را می‌تواند اصلاح کند، این است که بتوانیم در نهاد‌های مدنی که شکل می‌گیرد، سهم خودمان را برای کاهش میزان آسیب‌ها ایفا کنیم.

علی کاظمی: ۸۰ درصد کودکان مهاجر، بی‌سواد یا کم سوادند

در بخش دیگری از سمینار علی کاظمی رئیس اداره کل فنی قوه قضائیه، در تعریف مشکلات کودکان غیرایرانی در کشور، نداشتن حق تابعیت، حق شناخته شدن هویت حقوق کودکان در ایران، حق تبدیل وضعیت و شهروند شدن درایران، تفاوت فرهنگی بین کشور مبدا و مقصد، حق بازگشت به کشور و اعاده افراد به کشورشان بادر نظر گرفتن مسائل مختلف را ازمشکلات اصلی این کودکان در ایران معرفی کردند و افزودند: این کودکان در ایران شناسنامه ندارند. ۸۰ درصدشان یا کمتر بیسواد یا کم سوادند. خانواده‌های مهاجر، اغلب دچار اعتیاد، بهره کشی ازکودکانو نداشتن اوراق هویتی مشخص هستند. فارغ از ملیت و قومیت، همه ما انسانیم و باید مدافع حقوق مهاجران و کودکانشان باشیم.

سخنان مریم و رویا در حمایت از تمام کودکان کار

یکی دیگر از قسمت‌های قابل توجه سمینار در روز دوم، حضور مریم و رویا دو تن از کودکان کار بر روی سِن بود. کودکانی که سابقا روزی بیش از ۱۲ ساعت در مترو و میادین، فال و دستمال می‌فروختند و هم اکنون تحت حمایت جمعیت امام علی(ع) در خانه ایرانی دروازه غار به تحصیل مشغولند. رویا و مریم در صحبت‌های خود از شرایط کار در خیابان، برخورد مردم و ارگان‌های مربوط سخن گفتند و آروز کردند هیچ کودکی کار نکند و بتواند درس بخواند و بازی کند.

نجفی توانا: ngo‌ها باید در تصمیم گیری‌ها دخیل باشند

علی نجفی توانا حقوق‌دان و استاد دانشگاه، یکی دیگر از سخنرانان مدعو در روز دوم سمینار، راهکار حل مسئله کودکان کاررا تصویب قوانین حمایتی معرفی کرد وگفت: ما باید نهادهای نظارتی ایجادکنیم واز NGO‌ها در تصمیم گیری‌ها کمک بگیریم. نه اینکه تصمیم بگیریم وبعد برای اجرا آن را به نهادهای غیر دولتی تحویل دهیم.

منیره آرزومندی: باید جوامع محلی را نسبت به حقوق کودک آگاه و آن‌ها را با فعالان اجتماعی همسو و همراه کرد

منیره آرزومندی آخرین سخنران مدعو در روز دوم سمینار بود. این استاد دانشگاه و مددکار اجتماعی، اولین قدم در بحثکودکان کار و خیابان را پژوهش‌های محلی وشناسایی نیم رخی از وضعیت این کودکان دانست و بعد از آن افزایش حساسیت اجتماعی و اطلاع وآگاهی رسانی به جامعه وراههای برون رفت ازآن را از وظایف مهم مددکاران اجتماعی است.

وی وظیفه مددکاران را در تماس با جامعه وخانواده‌ها، ارائه خدمات حمایتی ومشاوره به کودک وخانواده، آموزش در حوزه حقوق کودک، معضلات وپیشگیری ازآن‌ها و همراه کردن جامعه محلی با مسئله حقوق کودک دانست وافزود: دانش غنی‌ای درباره علل وعوامل بروز این پدیده وجوددارد؛ ولی اینکه ما به نتیجه نمی‌رسیم جای سوال است. زمان برنامه ریزی‌های کلی تمام شده‌است. امروزباید برنامه‌ها به سمت محلی شدن پیش بروند و مردم را در محلات معضل خیز به حقوق کودکان واقف کنند.
درپایان سمینار، طراوت مظفریان و فاطمه دولتشاد، از فعالان اجتماعی و اعضای جمعیت امام علی، به معرفی «طرح مادرانه»، یکی از طرحهای جمعیت که به مسئله حمایت ازمادران باردار ونوزادان در معرض آسیب در محلات معضل خیز اختصاص دارد، پرداختند و چرخه تولید و بازتولید کار کودک را توصیف کردند.