یادداشت؛
ثبات و حمایت از مدیریت در راستای توسعه کمی و کیفی سطح فعالیتهای کشاورزی در آذربایجان شرقی
با توجه به اهمیت بخش کشاورزی در استان آذربایجان شرقی آنچه در پی خواهد آمد با استفاده از نقطه نظرات کار‌شناسان امر بیش از پیش با دلایل موجه لزوم حمایت از این بخش مهم و دلایل نیاز به ثبات مدیریتی در آن را آشنا می‌کند.
ایلنا: شرایط آب و هوایی، خاک و موقعیت جغرافیایی منطقه، استان آذربایجان شرقی را به منطقه‌ای مناسب و مستعد برای کشاورزی تبدیل کرده که درآن محصولات مختلف باغی، زراعی، سبزی و صیفی و حبوبات حاصل می‌آید وعلاوه بر تأمین مصرف داخلی به خارج از منطقه و کشور نیز صادر می‌شود.
این استان با وجود خاک متنوع و حاصل خیز، منابع طبیعی وسیع درزمینه فعالیتهای بخش کشاورزی یکی از مراکز عمده کشاورزی کشور به حساب می‌آید. موقعیت مکانی وویژگی‌های ژئومورفولوژیکی آن، امکان ایجاد یک قطب قوی درزمینه کشاورزی، منابع طبیعی و دام را فراهم آورده است. وسعت اراضی کشاورزی این استان حدود ۲۲/۱میلیون هکتار برآورد می‌شود که معادل ۲۶درصد وسعت استان وحدود ۵/۵ درصد اراضی قابل کشت کشور را شامل می‌شود. سطح مراتع استان حدود ۴/۲ میلیون هکتار می‌باشد که حدود ۵۱ درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده که ۲۴ درصد آن از نوع درجه یک و ۵۵ درصد آن از نوع درجه ۲ وبقیه مراتع
درجه ۳ است. مساحت مناطق جنگلی استان قریب ۱۸۸ هزار هکتار با گونه‌های متنوع با ارزش ژنتیکی خاص که ۵۷ درصد آن جزو جنگل‌های نیمه مرطوب ارسباران، ۳۹ درصد جزو جنگل‌های نیمه خشک و ۴ درصد جزو جنگل‌های مرطوب کشور است.
از نظر سطح کشاورزی درکشور رتبه چهارم و از نظر سطح زیرکشت اراضی و سطح باغات رتبه پنجم، را در میان سایر استا ن‌ها دارا و در تولید برخی محصولات کشاورزی دارای مزیت نسبی درسطح کشور است. در تولید پیاز، زردآلو و یونجه دارای رتبه اول، در تولید سیب درختی، بادام و عسل دارای رتبه دوم و در تولید تخم مرغ دارای رتبه سوم کشوری است.
تعداد بهره برداران کشاورزی آذربایجان شرقی بالغ بر ۲۴۰ هزار نفر می‌باشد که ۶/۵ درصد از کل بهره برداران کشور بوده و از این نظر دارای رتبه ششم کشور است. سهم این استان از تولید ناخالص داخلی کشور ۵۱/۳درصد می‌باشد. تولید ناخالص داخلی بخش کشاورزی آذربایجان شرقی ۹۷/۴ درصد از کل محصول ناخالص داخلی کشور را تشکیل داده است.(۱) آنچه در پی خواهد آمد کار‌شناسان امر را بیش از پیش با دلایل موجه لزوم حمایت از این نهاد مهم ودلایل نیاز به ثبات مدیریتی درآن آشنا خواهد نمود.
توسعه نیافتگی ودلایل آن: از مهم‌ترین مسائل بخش کشاورزی استان با توجه به امکانات بالقوه موجود دراین بخش مشکل اساسی توسعه نیافتگی است. مهندس نوری، نائب رییس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی دراین خصوص عقیده دارد اگر بدنبال توسعه کشاورزی آذربایجان شرقی هستیم نخست باید حوزه وظایف را مشخص و به این نکته توجه کنیم که در بخش‌هایی چون جاده‌های روستایی وبین مزارع، فعالیتهای حوزه آب و خاک ونیز مکانیزاسیون کشاورزی دولت بایستی با تزریق اعتبارات وکارهای زیربنایی وارد و از سوی دیگر دست بخش خصوصی در حوزه‌هایی چون صنایع تبدیلی و فراوری که صنایعی سودآور و جذاب برای
این بخش هستند، باز گذاشته شود.(۲)
وی تاکید می‌کند: کشاورزی همواره در کشور بحثی محوری بوده اما با وجود اینکه حیات و تمدن کشور به آن وابسته است توجه کافی به آن نمی‌شود وبخش کشاورزی در اولویت اعتبارات بخش دولتی قرار نمی‌گیرد. تا اکنون بدلیل مسایلی چون خشکی دریاچه ارومیه با مشکلات جدی درتامین آب کشاورزی آذربایجان شرقی روبرو بوده و بخش‌های اجرایی و دولتی نیزعزم جدی برای ورود به این بخش ندارند چرا که راندمان آبیاری درمناطق همجوار دریاچه ارومیه ۳۰ تا ۳۵ درصد است و با کمترین حمایت‌های دولتی می‌توان آنرا تا ۶۰ درصد افزایش داد.(۳)
مهندس قنبری، دبیر خانه کشاورز استان عقیده دارد مشکل کمبود آب دربخش کشاورزی، بهره‌برداران رادر تامین آب مورد نیاز با مشکل مواجه وافزایش شوری آب چاه‌های کشاورزی را به مخاطره انداخته وضرورت مدیریت بهینه این منابع اصلی تولید درکنار تغییر الگوی کشت دراراضی حاشیه دریاچه ارومیه، بیش از بیش محسوس و اهمیت آن هر روز افزایش و باید با مطالعات دقیق در بخش کشاورزی، خلأ‌ها وحلقه‌های مفقوده اقتصادی مشخص وبا توسعه تعامل با تشکل‌ها درکنار ترغیب بخش خصوصی برای توسعه فعالیت در این بخش، پایداری لازم در کشاورزی حاصل شود.(۴)
وی تاکید دارد محوریت توسعه بخش کشاورزی استان بسیار مهم و ایجاد زمینه برای تعامل بین بخشی کشاورزی می‌تواند تاثیر درازمدت خود را با بهبود روش و شیوه‌های تولید، عرضه و درآمد حاصل از تلاش بهره‌برداران را مشخص و مشکلات تولید را به حداقل کاهش دهد. براساس اظهارات دبیر خانه کشاورز استان قیمت بالای نهاده‌های تولید و همچنین عدم پاسخگویی به موقع بیمه کشاورزی به تعهدات، از جمله مهم‌ترین مشکل زارعان استانی بوده است.(۵)
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان نیز با اشاره به ضرورت توجه به توسعه صنایع بسته بندی و فرآوری محصولات کشاورزی در استان تاکید می‌کند: ایجاد ساز وکارهای نظام اقتصاد بازار و توسعه فضای رقابتی، افزایش ظرفیت‌های رقابت بنگاه‌های کشاورزی درعرصه جهانی، ارتقاء و توانمند سازی فناوری وجذب، توسعه و ایجاد فناوری با تکیه برایجاد توان طراحی و افزایش قابلیتهای داخلی صنایع کشاورزی، ترغیب وجذب سرمایه گذاران خارجی با هدف انتقال ودستیابی به دانش و فناوری در این بخش با بهبود ظرفیت‌های فنی و مدیریتی، دستیابی به بازارهای صادراتی و ورود به نظام تولید بین المللی ومنابع مالی
مکمل، ایجاد تعامل بین شرکتهای جهانی وبنگاه‌های داخلی با تاکید بردسترسی به بازارهای صادراتی و مقایس‌های اقتصادی، انتقال به فعالیتهای با ارزش افزوده بالا باتوسعه توان تولیدی، شناسایی بازارهای هدف جهت صدور فرآورده‌های کشاورزی، کاهش ضایعات وافزایش ضریب تبدیلی محصولات کشاورزی درصنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی استان، توسعه صادرات غیر نفتی وارتقا امنیت غذایی با تکیه بر صنایع تبدیلی و تکمیلی و تمرکز سیاست گذاری و برنامه ریزی صنایع تبدیلی و تکمیلی ازجمله اهداف جهادکشاورزی آذربایجان شرقی بشمارمی آید.(۶)
وی تاکید دارد: کمبود سرمایه‌گذاری لازم در بخش مکانیزاسیون، عدم توانایی مالی کشاورزان، کوچک بودن اراضی و عدم توازن منطقی بین قیمت محصولات کشاورزی و قیمت نهاده‌های مکانیزاسیون از جمله مشکلات عدم توسعه مکانیزاسیون طی سال‌های گذشته بوده است.(۷)
دکتر محمدیان با اشاره به افزایش قیمت ماشین‌آلات وعدم تناسب آن با قیمت محصولات کشاورزی می‌گوید: این امر توان سرمایه گذاری در بخش کشاورزی را کم کرده است و تامین ماشین‌های کشاورزی کافی ومناسب جهت تولید محصولات اساسی، استفاده بهینه ازماشین‌های کشاورزی موجود با گسترش خدمات فراگیر پس از فروش، هدفمند کردن حمایت‌ها جهت توسعه مکانیزاسیون درتولید محصولات اساسی، حمایت و تقویت تشکل‌های مکانیزاسیون، استقرار نظام اطلاع رسانی مناسب تولیدکنندگان و بهره‌برداران ماشین آلات کشاورزی و همچنین حمایت و تقویت تحقیقات کاربردی، آموزشی و ترویجی مکانیزاسیون از جمله
راهکارهایی است که می‌تواند توسعه مکانیزاسیون درعرصه‌های کشاورزی را تحقق بخشد.(۸)
وی اظهار می‌دارد بی‌تردید آب، ازمهم‌ترین عوامل اصلی در تولید محصولات کشاورزی است و آب‌های زیرزمینی نیز در تامین منابع آب در بخش کشاورزی نقش بسیار مهمی را برعهده دارند واستان بعلت قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی با محدودیت‌های ویژه از نظر تامین آب مواجه و ارزش و اهمیت استفادهٔ بهینه از این منبع حیاتی در بخش کشاورزی صد چندان می‌شود.(۹) می‌شود گفت کمبود سرمایه گذاری، کمبود نقدینگی دربخش، کمبود آب، افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی ودامی، عدم توسعه دانش بهره برداران، ومهم‌تر از همه عدم ثبات مدیریتی در این حوزه از مهم‌ترین دلایل اصلی عدم رشد جدی این بخش مهم
از اقتصاد شمالغرب کشور محسوب می‌شود.
مدیریت تغییر یا مدیریت حمایت وتعامل:
متاسفانه در طی سالیان گذشته، تغییر مدیریتی بعنوان یکی از ابزارهای بکار گرفته شده در سطح کلان کشور و به تبع آن در استان بوده است. بیشتر مشکلات بخش کشاورزی ساختاری بوده و براساس تجارب برآمده طی سالیان متمادی فعالیت در این حوزه بسیار وسیع، این امر را کاملا مشخص ساخته که در اکثر مواقع تغییرات پی درپی مدیریتی دراین حوزه عظیم نه تنها نتیجه بخش نبوده؛ بلکه به انبوه مشکلات موجود نیز اضافه ساخته است. کاهش فرآورده‌ها ونیروی کاراین بخش درکشورهای درحال توسعه مثل کشور ما را می‌توان ناشی از سیاست‌های یک سونگر داخلی وسازو کارهای تجارت بین‌الملل ارزیابی نمود. بخش
کشاورزی، به عنوان محرک رشد اقتصادی، بویژه در کشور اسلامی ما مطرح و نقش مهمی درتولید ناخالص داخلی و اقتصاد روستایی ایفا و بخش قابل ملاحظه‌ای از جامعه را تحت تاثیر قرار میدهد.
بخش سازمان یافته ویکپارچه کشاورزی می‌تواند به بهبود امنیت غذایی، کاهش قیمت محصولات غذایی، افزایش میزان اشتغال و درآمد، ایجاد پیوندهای اقتصادی مهم در زنجیره تولید، وایجاد تاثیرات مثبت در محیط زیست کمک شایانی کند. اقتصاد کشاورزی به مجموعه ای ازعلوم و روش‌هایی اطلاق می شود که عوامل اقتصادی موثردر امور کشاورزی، روابط اقتصادی موجود بین عوامل تولید کشاورزی و کاربرد اصول اقتصادی را در تولید و توسعه کشاورزی مورد بحثقرار داده و این امکان را به کشاورز میدهد که با مقدار منابعی که در اختیار دارد سود بیشتری بدست آورد. به بیان دیگر اقتصاد کشاورزی عبارت ازکاربرد
اصول ونظریه‌‌های اقتصاد عمومی درفرآیند تولید، مبادله، توزیع و مصرف مواد غذایی و مواد خام اولیه مورد نیاز سایر بخش هاست.
بیرانوند، نماینده مردم لرستان درمجلس شورای اسلامی عقیده دارد یکی از آفت‌های بزرگ لرستان تغییر مدیران دستگاه‌های اجرایی و مدیریت ارشد استان که بعد ازانتخاب رییس جمهوری و تغییر نمایندگان مردم درمجلس شورای اسلامی است که موجب هدر رفت بسیاری از فرصت‌های اجرای طرح‌ها در استان می‌شود.(۱۰)
متاسفانه این امر با اندکی تفاوت در سطح تمامی استان‌های کشور بوقوع پیوسته و بخش‌های مهم کشاورزی، صنعت وخدمات از این طریق صدمات جبران ناپذیری را متحمل می‌شوند. بسیاری از مدیران کلان براین باورند که تغییرات مدیریتی خواهد توانست روند اجرا را بهبود بخشد ولی بخش‌های مهمی از اقتصاد کشور مانند حوزه کشاورزی را باید از این دیدگاه مستثنی نمود چرا که براساس تجارب گذشته این امر کاملا مشخص است که مدیریت منصوب تا خواسته است با مسائل و ریز مشکلات این حوزه آشنا شود، با اتمام دوره تصدیگری مواجه وبدون حصول به نتایج تعریفی سکان را بدیگری سپرده و دراین میان بیشترین آسیب‌ها
متوجه بخش تولید وبهره برداران شده است.
عدم ثبات در مدیریت، اکثر مدیران حوزه‌های مختلف اقتصادی را به سمت وسوی اجرای طرح‌های کوتاه مدت سوق میدهد و این امر در بخش کشاورزی کشور موجبات بی‌برنامگی بعنوان آفتی بزرگ در روند توسعه پایدار را ایجاد می‌کند درحالی که رشد وتوسعه بخش کشاورزی نیازمند اجرای طرح‌های زیربنایی، آینده نگر ودوراندیشانه‌ای است. تغییر و تحول فرایندی دینامیک یوده و یکباره اتفاق نمی‌افتد، درک وکنترل این پدیده مشکل و تشخیص جهت مناسب تغییر، چالش بزرگی است و کار ساده‌ای نیست زیرا تغییر در سازمان‌ها و جوامع انسانی کاری جمعی بوده و تلاش و انرژی زیادی را از پیشقراولان می‌طلبد. بررسی
مشکلات و ایجاد سازوکار لازم برای رفع آن در کنار بررسی کار‌شناسانه وبدور از هرگونه حب وبغضی می‌تواند روند رشد وتوسعه کشور در سایه آرامش وثبات را به ارمغان آورد وگرنه مدیریت‌های چهار ساله تاکنون نتوانسته است برخیل عظیم مشکلات مسیر توسعه فائق آید. بیشتر حامیان اقدام تغییر، بر اشخاص تمرکز یافته و از اهمیت توانایی‌ها ومیزان تجارب اکتسابی سایرین غافل می‌شوند وتا زمانی که تواناییهای عملی، تجربی وتفکری بخشی از استراتژی تغییر قرارنگیرد، تمامی تلاش‌ها محکوم به شکست بوده و ظرفیت تعریفی درحوزه مورد نظر قابل حصول نخواهد بود.
متاسفانه تغییرات پی در پی مدیریتی بخصوص بعد از هر انتخابات ریاست جمهوری درکشور که‌گاه دامنه آن تا اتمام دوره نیز تداوم پیدا می‌کند، علاوه بر اینکه عدم ثبات مدیریتی را به نمایش می‌گذارد، روزمرگی، بی‌برنامگی و مشکلات آن را بصورت کامل متوجه مردم جامعه می‌سازد. ابراهیم آقامحمدی نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس شورای اسلامی بی‌برنامگی را یکی از مهم‌ترین آفت‌ها در مدیریت اسلامی بیان کرده و می‌گوید: همه ما موظفیم که به تاسی از امام علی(ع) بر عدالت محوری، مدارا با عموم جامعه، وفاداری به معیارهای الهی، سعه صدر و امانت‌داری که از شرایط مهم مدیریت اسلامی است
اهتمام ورزیده و هرگونه ظلم و تعرض و تبعیض پرهیز کنیم.(۱۱)
تغییرات مدیریتی بر اساس دیدگاه مقام معظم رهبری باید بر اساس اصول، ضوابط و همچنین بررسی کارنامه آنان صورت پذیرد وگرنه تغییرات انجام یافته نخواهد توانست نتایج مطلوبی را در پی داشته باشد… این همه مدیران صادق، خوب و صبور را نادیده گرفتن خیلی خطرناک است و مردم را بدبین می‌کند. هر دو طرف قضیه، بد و مضر و خطرناک است، وسطی این است که با گوش و چشم تیز و شنوا و کار‌شناسی عالمانه همراه با اتقان و با استفاده از انسان‌های پاک و آسیب‌ناپذیر و در عین حال منصف بازرسی کنیم.(۱۲)
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی روشنگری و شفاف‌سازی؛ اقناع و ترغیب؛ توصیه و نصیحت؛ دادن مجال و فرصت جبران وآنگاه اتمام حجت و هشدار نسبت به عدم تصحیح رفتار‌ها را الگوهای مناسب درمواجهه با مسائل وچالش‌های کشور ذکر می‌کند.(۱۳)
هر کس که دغدغه مردم را دارد، باید کاری کند که مردم به ایمان، تبعیت و اطاعت قلبی کشانده شوند. مردم ایران، مردمی مؤمن، دین باور، معتقد به مبانی و برای فداکاری در این راه آماده‌اند. هر یک از اشخاص و شخصیت‌ها و مسئولانی که در رأس یک مجموعه کاری قرار دارند، تعیین کننده‌اند؛ هم ایمان آن‌ها، هم عزم و اراده آن‌ها، و هم کاردانی و کفایت آن‌ها تعیین کننده است. رد یک صالح به قدر جذب یک ناصالح سنگین است شاید هم سنگین‌تر، دو طرف قضیه دشوار است، گزینش مثل صراط است. همان صراطی که شنیدید اینجاست، آنکه از مو باریک‌تر و از شمشیر تیز تر… اساس در همه مسئولیت‌ها تدین، امانت و
صداقت است.(۱۴)
دولت تدبیر وامید بسیاری از معادلات گذشته را دور ریخته و با منشی جامعه محور تلاش بر این دارد که بسیار ی از مسائل ومشکلات جامعه را با مشارکت مردم و در تعامل توسعه یافته با آنان مرتفع نماید. وزارت جهاد کشاورزی بعد از وزارت نفت مهم‌ترین نهاد کلان جامعه ایران است که مردم چشم امید به آن دوخته و بر این باورند که این وزارت بتواند با کارهای زیر بنایی اقتصاد مهم این حوزه عظیم را از تحول سازمان یافته وهوشمندانه‌ای برخوردار سازد. بسیاری از مشکلات بازمانده از دوران جنگ تحمیلی، تحریم‌های اقتصادی و همچنین مدیریت‌های روزمره اکنون پیش روی این وزارتخانه قرارگرفته که فقط
آرامش، ثبات و تفکر هوشمندانه خواهد توانست در برطرف نمودن آن در تعامل با تمامی دست اندرکاران خرد وکلان جامعه مثمر ثمر واقع گردد.
تغییرات پی در پی مدیریتی ضربه‌های جبران ناپذیری را در طول سالیان حیات این نهاد مهم از خود بجای نهاده و بر اساس تجارب موجود و بررسی کارنامه ۳۴ سال اخیر، تغییراتی مدیریتی در این حوزه هرگز نتوانسته است نتایج ملموسی را برجا گذارد.
در استان آذربایجان شرقی دکتر پرهیزگار، حسن نور بخش، مهندس پاکزاد، مهندس صمد‌زاده در نهاد جهاد سازندگی و مهندس عباسی، مهندس شفاعت و دکتر محمدیان در چارچوب جهاد کشاورزی در خدمت بهره برداران حوزه عظیم ومهم کشاورزی استان قرارداشته‌اند. اقتصاد کشاورزی استان نیازمند حمایت و تعامل تمامی نهاد‌های مسئول سطح جامعه برای هدایت وحمایت هوشمندانه تولید کنندگان این بخش است.
در سی سال اخیر کاهش ویا افزایش اعتبارات ملی ودولتی نمودی عینی در رونق ویا کندی این بخش استراتژیک در کشور، بخصوص در این استان شمالغربی داشته است. توسعه تعاملات با نهاد‌های پژوهشی، تحقیقی حوزه دانشگاهی، افزایش توان تشکل‌های تولیدی بخش، ایجاد زمینه‌های اشتغال درحوزه، نگاه مثبت به ایجاد مشاغل تولیدی جدید، توسعه الگوی کشت و تولید محصولات سالم در قالب طرح جامع استفاده مطلوب از امکانات موجود از موارد مهم اجرایی توسط جهاد کشاورزی در طول حداقل ۳ سال گذشته به تائید اکثر صاحب نظران ودست اندرکاران مجرب این حوزه و بخصوص تنی چند از نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی
بوده است. بسان اکثر نهاد‌های اجرایی در حوزه اقتصادی کشور این سازمان نیز با کوهی از مشکلات در زمینه توسعه مواجه است. و با توجه به عدم حصول نتیجه مطلوب از تغییرات مدیریتی و تاکید به تجارب حاصله مدیران فعلی دربرخورد با مسائل و تعمق دربازخورد مشکلات حوزه، شایسته آن خواهد بود که مسئولین حوزه استراتژیک کشاورزی با ایجاد ثبات مدیریتی در این حوزه عظیم ضمن اقدام به رفع موانع ومشکلات با توسعه تعاملات لازم وبهره گیری از تجارب حاصله راه را برای ایجاد فضایی آرام وبدور از تنش جهت اطمینان تولید کنندگان از توسعه حمایت و هدایت این بخش مهم فراهم ساخته و این بدعت بازمانده از
دولت‌های قبل را فراموش و زمینه لازم برای رشد وتعالی این بخش حساس، مهم و نیازمند توجه بیش از پیش را در سطح تمامی استان‌های کشور وبخصوص شمالغرب ایران اسلام فراهم سازند باشد که توجه، تامل، هوشیاری وصداقت امروزین ما، نسل‌های آتی کشور را از نعمات دوراندیشی و هدفمندی در سایه ثبات وآرامش وتحمل برخوردار وتوان بهره برداران در افزایش کمی وکیفی تولید در سایه اعتماد واطمینان بیشتر را عملی گرداند.
پی نویس:
۱ - سایت استانداری آذربایجان شرقی
۲ - مصاحبه مهندس نوری، خبرگزاری فارس، ۱۷/۱۰ / ۹۲
۳ - همان
۴ - مصاحبه مهندس قنبری، خبرگزاری فارس، ۳۰/۸ / ۹۲
۵ - همان
۶ - مصاحبه دکتر محمدیان، اخبار روستا، ۲۱/۳ / ۹۲
۷ - مصاحبه دکتر محمدیان، ایسنا، ۲۲/۱۱ / ۹۲
۸ - همان
۹ - خبرگزاری فارس، ۳۰/۸ / ۹۴
۱۰ - همان
۱۱ - درود آنلاین، ۲۳/۱۰ / ۹۲
۱۲ - وب سایت سازمان بازرسی کشور، اخلاق مداری
۱۳ - وب سایت، زندگی زیبای رهبری
۱۴ - وب سایت گزینش بانک ملی ایران
