فقرزدایی از شعار تا عمل

روزنامه تجارت در شماره امروز خود در گزارشی به قلم ایلیا پیرولی مروری به مقوله فقر و فقرزدایی در دولت‌های گذشته تاکنون داشته است.

تصویری مات و مبهوت از او در کنار سواحل دریای عمان ناخودآگاه قهرمانان ناکام فیلم‌های نوآر را برایمان تداعی می‌کند؛ اما ناکامی "گنگو" از جنس آن قهرمانان هنجارشکن نیست. او به آینده‌ای مبهم فکر می‌کند که حالا کابوسی برایش شده است. « چرا من باید شرمنده زن و بچه‌هایم شوم». حتی "گنگو" مثل "ناخدا خورشید" فکر می‌کند«مو نمی‌دونُم قانونو کی نوشته، اما می‌دونُم هیچ جای دنیا قانونی نیست که آدمیزاد و گُشنه بخواد... مو به تو می‌گم تا وقتی خونواده خواجه ماجد تو این ولایت نون می‌خوره، زن و بچه مُوام باید بخوره.»

"ماهو" چند سالی است که می‌لنگد؛ موضوعی که گنگو را بسیار غمگین کرده است. "ماهو" چند سال پیش پایش شکست. شکستنی که نیاز به جراحی داشت اما "گنگو" پولش را نداشت و به ناچار به شکسته بند روستایشان بسنده کرد. حالا "گنگو" به جای آنکه ازاین ساحل زیبا لذت ببرد با آن غمنامه زندگی‌اش را ورق می‌زند.

بودجه نامناسب

سال‌هاست که دولت‌ها در چارچوب ریشه‌کنی فقر اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. به خصوص بعد از پایان جنگ فقر‌زدایی در قالب برنامه‌های توسعه‌ای، روند شتابانی گرفت اما گویی این روند تنها روی کاغذ معنا پیدا کرده است. حالا به نظر می‌رسد که فقرا در زیرتلنباری از شعارهای کاغذی پنهان شده‌اند که حتی صدای "گنگو"ها نیز دیگر شنیده نمی‌شود.

اگر تکنوکرات‌ها در اوائل دهه 70 فقرزدایی را فقط هجی کردند؛ حالا اینجا و در این زمانه یعنی در دولت دوازدهم و در شرایط رکودی اقتصاد، تنها فقرزدایی روی کاغذها ماسیده شده است.سیگنال‌های بودجه 97 این را نشان می‌دهد. شاید هم از بدشانسی دولت دوازدهم باشد که کفگیرش به ته دیگ نقدینگی رسید که به اجبار تن به کاهش بودجه فقرزدایی داد؛ هرچند که دولتی‌ها این موضوع را قبول ندارند و می‌گویند که بودجه مناسبی برای این کار تخصیص داده شده است.

بودجه‌ای که به اعتقاد کار‌شناسان اقتصادی، بر خلاف همه شعارهای داده شده مبنی بر ایجاد اشتغال گسترده و فقرزدایی حالا مثل چماقی بر سر این دو شاخص اقتصادی فرود آمده است.

چالش فقرزدایی

احمد میدری، معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی چندی پیش درباره این لایحه در نشستی گفته بود: دستگاه‌های فقرزدا در بودجه سال آینده ٩‌هزارو ٢٠٠‌میلیارد تومان بودجه دارند، وقتی این را به ٢، ۵‌میلیون خانواده زیر پوشش تقسیم کنیم، درمی‌یابیم که این منابع خیلی محدود است. هزارو۵٠٠‌ میلیارد تومان به دستگاه‌های امدادی و ١۴‌هزار‌میلیارد تومان به سایر دستگاه‌ها مثل سازمان بیمه سلامت و دستگاه‌های کوچک دیگر اختصاص یافته است.

این در حالی است که دیروز اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری در جلسه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی گفت: سال گذشته تصمیم گرفتیم که برای مقابله با فقر به افرادی که درآمد آنها پایین‌تر از سقف تعیین شده باشد بتوانند مابه التفاوت درآمد خود را از دولت دریافت کنند و برای این منظور 7000 میلیارد تومان درنظر گرفته شد.

پایین‌تر از سقف تعیین شده!؟ "گنگو" با خود فکر می‌کند که معاون اول رئیس جمهور او را دیده است؟ دستمزد امسال "گنگو" از ناخدایش با آنکه افزایش داشته اما به اندازه پارسال یعنی همین دو سه ماه پیش نمی‌تواند برای خانه محقرش خرید کند، حالا چشمانش بیش از پیش به افق دریای عمان خیره می‌شود.

در حالیکه جهانگیری از کاهش فقر سخن می‌گوید که به سوالات "گنگو"ها نمی‌تواند جواب قانع کننده‌ای بدهد. ...

عوامل ناکامی برنامه‌های فقرزدایی

کار‌شناسان اقتصادی بر این باورند به دلیل آنکه مبنایی برای تعیین خط فقر وجود ندارد و با توجه به پایین بودن دستمزد‌ها، میزان جمعیت فقیر کشور با افزایش مواجه شود، زیاد است.

دکتر محمود جامساز در این زمینه به خبرنگار تجارت گفته است: وقتی که کشور مبتلا به فساد ساختاری است و شرکت‌های خصولتی بر اقتصاد کشور مسلط هستند، چگونه می‌توان فضای کسب و کار را بهبود داد و فقر و بیکاری را ریشه کن کرد.

این کار‌شناس اقتصادی گفته است: همه برنامه‌های تدوین شده در لایحه بودجه ۹۷ بسیار خوشبینانه و به نوعی ساده‌انگارانه است در حالی که برای رفع فقر و بیکاری، برنامه‌های اقتصادی باید منسجم‌تر و نشات گرفته از یک سیاست‌گذاری مناسب تدوین شود، که این در لایحه بودجه ۹۷ دیده نمی‌شود. از شکاف‌های آماری که از سوی نهادهای مختلف در مورد میزان فقر مطلق ارائه شده، آشکار است که مسئولان و مدیران دولتی، درک درستی از مفاهیم فقر، فقر مطلق و فقر نسبی ندارند، ضمن اینکه آمارهایی که در مورد بیکاری، فقر مطلق، اشتغال، حجم نقدینگی، تورم و سایر متغیرهای اقتصادی ارائه می‌شود، فاقد یک ارتباط منطقی ریاضی است.

از یک طرف بر رشد اقتصادی و افزایش تولید و اشتغال و درآمد ملی تاکید می‌شود، اما ۱۰ هزار میلیارد تومان از بودجه عمرانی نسبت به سال جاری کاسته می‌شود.

به هر حال، این عوامل باعث شده تا به راحتی مشخص شود که لایحه بودجه ۹۷ در سال آینده نمی‌تواند بودجه‌ای برای رفع فقر و حل بحران بیکاری باشد.

تعاریفی از فقر

علی دینی ترکمانی، اقتصاددان در نشست موسسه دین واقتصاد درباره فقر و فقرزدایی گفته بود: چالش‌هایی درباره فقر وجود دارد که به طور اصولی بیان می‌کند که فقرچیست و فقر دارای تعاریف متفاوتی است. به طور مثال اگر ما فقر را فقط در تهیه غذا آن هم رفع گرسنگی در نظر بگیریم فقر به شدت با این تعریف میانگین آن پایین می‌آید اما اگر ترکیب آن را متنوع کنیم، نرخ فقر به شدت با افزایش مواجه می‌شود. این پژوهشگر اقتصادی، گفته بود: چقدر فقر در جامعه قابل تعمیم است و در این باره موضوع خطوط فقر در نقاط مختلف جغرافیایی بررسی می‌شود. یعنی یک خط فقری که ما بر اساس شرایط تهران محاسبه کنیم، یک جور قابل تعمیم است و اگر برای میانگین همه کشور در نظر بگیریم نوع دیگری از تعمیم فقر را مشاهده می‌‌کنیم. یعنی امکان بالاتر وجود دارد. به طور کلی می‌توانیم در روستاها یک خط فقر را بررسی کنیم و براین نقاط شهری و کلان شهرها نیز خطوط دیگیری درنظر بگیریم.

بازنگری در مقوله فقر

« آقای معاون اول لطفا اینجا تشریف بیاورید. همین جا کنار این ساحل و فقر را تعریف کن» شاید "گنگو" این را در ذهنش برای جهانگیری نجوا می‌کند. مسئله‌ای دولتی‌ها باید به آن توجه کنند؛ یعنی آنها باید در موضوع خط فقر و تعیین دستمزد و حقوق بازنگری داشته باشند.

نگاه نادرست به فقر

حسین راغفر، کارشناس اقتصادی، نگاه دولت به مقوله فقر را نادرست می‌داند.« از نگاه دولت فقر مطلق برای یک خانواده پنج نفره ٧٠٠ هزار تومان است.این مبلغ برای یک خانواده پنج نفره حتی تامین کننده غذایشان نیست. درحال حاضر حتی اندازه خانواده در ایران تغییر کرده و کوچکتر شده است و به میانگین چهار نفر رسیده است. خط فقر همچنین بین نقاط مختلف کشور و حتی روستاهای مختلف، متفاوت است».

وی با اشاره به اینکه در اندازه گیری فقر معمولا به مخارج کل خانوار توجه می‌شود، درآمد اعلامی برای تعیین فقر مطلق را دقیق نداست و اظهار کرد: معمولا در این روش به نحوه توزیع درآمد کمتر توجه می شود. اما نکته اینجاست که برخی این موارد را فقط با نگاه به مخارج کل خانوار در نظر می‌گیرند و متوجه نمی شوند که افزایش هزینه خانوار چه آسیب‌هایی به آنها زده است.

"گنگو" بغضش می‌ترکد و برگونه‌های ضمخت و مردانه‌اش که انگار مثل سرزمین خشکیده‌اش خشک‌اند اشک‌هایش جاری می‌شوند؛همگام با موج‌های دریای عمان ... آیا آنهایی که در حال تدوین فقرزدایی هستند "گنگو" را می‌بینند؟ ...