توافقی سخت در راه است
تحلیلی بر یادداشت جان کری درباره مسیر احتمالی توافق ایران و ترامپ
جان کری، وزیر خارجه پیشین ایالات متحده و یکی از طراحان اصلی برجام، در یادداشتی در وال‌استریت ژورنال از لزوم ایجاد یک توافق هسته‌ای جدید با ایران سخن گفته و در عین حال شروط و چالش‌های چنین توافقی را با جزئیات تشریح کرده است. این یادداشت، در شرایطی منتشر شده که زمزمه‌های آغاز مذاکرات میان ایران و آمریکا – این‌بار در دوره ترامپ – جدی‌تر از قبل شنیده می‌شود.
مهم‌ترین نکته پیشنهادی کری، تصویب توافق احتمالی از سوی سنای آمریکا و تبدیل آن به یک معاهده الزام‌آور قانونی است؛ اقدامی که می‌تواند نگرانی اصلی ایران درباره لغو توافقات توسط دولت‌های آینده آمریکا را کاهش دهد. این مسئله، از نگاه بسیاری در ایران، یکی از مهم‌ترین دلایل بی‌اعتمادی نسبت به مذاکره مجدد با واشنگتن است. تجربه خروج دولت ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌ها، همچنان در حافظه سیاسی ایران زنده است و این پیشنهاد، به نوعی تلاشی برای بازگرداندن اطمینان به روند دیپلماتیک محسوب می‌شود.
اما در کنار این پیشنهاد مثبت، جان کری تصویری دشوار از مسیر توافق ترسیم کرده است. او تأکید دارد که توافق جدید باید فراتر از چارچوب‌های فنی برجام باشد و محدودیت‌های گسترده‌تری را شامل شود. از جمله این موارد، می‌توان به ممنوعیت غنی‌سازی اورانیوم بالاتر از مصارف غیرنظامی، اعمال محدودیت سخت‌گیرانه بر میزان مواد شکافت‌پذیر، ایجاد رژیم بازرسی جامع و پایدار، و همچنین تعهد تهران به توقف کامل حمایت از نیروهای نیابتی در منطقه و محدودسازی برنامه موشکی اشاره کرد.
کری معتقد است با رعایت این شروط، امکان لغو تحریم‌های اقتصادی مرتبط با پرونده‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای وجود خواهد داشت و حتی از احتمال برقراری روابط دیپلماتیک میان ایران و آمریکا سخن گفته است. به عبارت دیگر، وعده‌هایی که در صورت تحقق، می‌توانند مسیر متفاوتی برای ایران رقم بزنند.
اما با نگاهی دقیق‌تر به این شروط، می‌توان به روشنی دریافت که مسیر توافق احتمالی نه‌تنها ساده نخواهد بود، بلکه می‌تواند بسیار پیچیده‌تر از مذاکرات پیشین باشد. هرچند ترامپ – برخلاف دولت اوباما – ممکن است خواسته‌ای ظاهراً ساده و شفاف داشته باشد. مثلا اینکه «ایران هیچ‌گاه به بمب هسته‌ای دست نیابد»، اما راهی که به این اطمینان منجر شود، می‌تواند بسیار سخت‌گیرانه و حتی غیرقابل‌پذیرش برای ایران باشد.
در عمل، این به معنای فشار برای برچیدن کامل یا محدودسازی شدیدزیرساخت‌های کلیدی هسته‌ای ایران، مانند سایت‌های فردو و نطنز خواهد بود. این در حالی است که دولت ترامپ نیز نشان داده علاقه‌ای به مذاکرات طولانی‌مدت، جزئی‌نگر و مرحله‌ای – آن‌گونه که در دوره اوباما دنبال می‌شد – ندارد. بنابراین، ممکن است فهرست خواسته‌های او کوتاه باشد، اما اجرای همان خواسته‌ها، محل منازعه اصلی خواهد شد.
یادداشت جان کری در واقع نشان می‌دهد که در نقطه فعلی، هم فرصت وجود دارد و هم ریسک. فرصت، از آن جهت که آمریکا – ولو در چهره‌ای چون ترامپ – به دنبال توافقی جدید با ایران است و فضای جهانی نیز تا حدودی پذیرای بازگشت ایران به دیپلماسی است. اما ریسک از آن رو که خواسته‌های طرف مقابل، برای محقق شدن در عمل راه حل های ساده ای ندارد و یا راه حل ها به گونه ای است که ایران با آن موافقت نخواهد کرد.
