در گفتگو با یک کارشناس ایمنی صنایع مطرح شد؛
هوش مصنوعی به کمک افسران ایمنی خواهد آمد/ از حسگرهای ایمنی تا تجهیزات انفرادی میزبان فناوری هوش مصنوعی خواهند بود
شهرام غریب بر این باور است که تکنولوژی‌های مربوط به هوش مصنوعی در ایران نیز برای جلوگیری از حوادث کار و نظارت بر ایمنی محیط‌های تولیدی قابل استفاده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، به کارگیری هوش مصنوعی در حوزه ایمنی و جنبه‌های مختلف اجرایی، نظارتی و تجهیزاتی آن، یکی از موضوعات مطرح شده در شعار سال سازمان جهانی کار (در سال ۲۰۲۵ میلادی) محسوب می‌شود. باتوجه به این موضوع، در ایران نیز محافل مختلف دغدغه‌مند در حوزه ایمنی شامل تشکل‌های کارگری، افسران ایمنی و مسئولان حوزه روابط کار نیز به این حوزه توجه کردند. اما اینکه «هوش مصنوعی از چه طریقی و با چه میزان تمهیدات لازم در حوزه ایمنی قابل استفاده است؟» پرسشی است که بیشتر صاحب‌نظران حوزه ایمنی آن را باتوجه به محدودیت‌ها و ظرفیت‌های کشور ایران مطرح می‌کنند.
شهرام غریب (مدرس ایمنی و کارشناس ارشد ایمنی صنایع) در رابطه با بکارگیری هوش مصنوعی در حوزه‌های نرم افزاری و سخت افزاری ایمنی اظهار می‌کند: هوش مصنوعی فناوری و دانشی بسیار نوپا و جدید در جهان محسوب می‌شود. این فناوری البته در دوران کودکی خود به سر می‌برد. کسانی که مدعی هستند که چند دهه در حوزه هوش مصنوعی کار می‌کنند، در واقع خود را به‌عنوان کلاهبردار معرفی می‌کنند زیرا عمر فناوری منتج به ایجاد هوش مصنوعی بسیار جدیدتر از آن است که بتوان در این حوزه مدعی سابقه فعالیت بیش از یک دهه یا حتی چندین سال شد.
وی افزود: این بسیار نادر است که ۱۰۰ درصد یک فعالیت یا پروسه را خود هوش مصنوعی انجام دهد. این البته خود جای بحث دارد، اما موضوع مهمی مانند ایمنی، بحثی است که برقراری آن نیازمند مراقبت و رصد مستمر است. سه اصل مهم ایمنی که عبارت است از «تغییر در روند اجرای عملیات ایمنی»، «بروزرسانی دستورالعمل‌های ایمنی و تغییر مرتب در متغیرها و عملیات‌ها» کاملا با هوش مصنوعی قابل ارزیابی هستند. ما در حوزه ایمنی پنج متغیر اساسی «دما، غلظت، فشار، جریان و سطح» را داریم. این پنج متغیر مدام درحال تغییر هستند. به این معنا چون ما در حوزه ایمنی با انبوه متغیرهای همزمان مواجه هستیم، لذا همزمان با استفاده از هوش مصنوعی باید نظارت انسانی دقیق نیز وجود داشته باشد.
غریب با اشاره به موضوعات مربوط به آخرین تحولات هوش مصنوعی در جهان ادامه داد: در دنیا چندین سال است که از شکل بسیار ساده هوش مصنوعی در حوزه ایمنی استفاده می‌کنیم. یعنی امروزه از هوش مصنوعی بسیار ابتدایی در بسیاری از کشورهای دنیا در بحث ایمنی استفاده می‌شود. این هوش مصنوعی با استفاده از محاسبات خود از ورودی و خروجی سیال‌ها و متغیرهایی که از سیال‌ها اطلاعات می‌گیرند و هرگونه عدم هماهنگی و یا تغییر الگوی تعریف شده را حس کنند، این تجهیزات واکنش گرفته و علامت آن تغییرات را مستقیم به اتاق‌های فرمان می‌فرستند. این شکل بسیار ساده از هوش مصنوعی منجر به کاهش حوادث بسیاری شده است.
این مدرس ایمنی صنعتی تصریح کرد: این شکل از فعالیت هوش مصنوعی بسیار ابتدایی را در همان لایه‌های دوم حفاظتی (LOPA: Layers of Protection Analysis) یا حفاظت پوست پیازی (OS: ONION SKIN) یا سطح BPCS (Basic Process Control System) یا همان «سیستم کنترل فرآیند پایه‌ای ایمنی» استفاده می‌کنیم. این شکل از هوش مصنوعی هم اکنون در اکثر کشورها استفاده می‌شود و پالایشگاه و پتروشیمی‌های اندکی در ایران فعال هستند که فاقد این فناوری باشند. اما این سطح بسیار نازل هوش مصنوعی اصلا کافی نیست!
این کارشناس ارشد ایمنی صنایع تاکید کرد: هوش مصنوعی می‌تواند حوادث محتمل را برجسته و مطرح کند. این فناوری یک نیروی کمکی برای تجزیه تحلیل و کمک بهتر برای آن است که بتواند به شکل طبیعی‌تر مسائل و فاکتورهای مرتبط با ایمنی کار را آنالیز و بررسی کند. برای مثال در آتش سوزی یک مخزن، یک شاخص یا آیتم را باید درنظر بگیریم که با استفاده از داده‌ها و بهره‌گیری از هوش مصنوعی می‌توان شکل حریق را به راحتی نشان داده و مسیر بروز حادثه را ترسیم کرد.
وی خاطرنشان کرد: مهمترین موضوع در بحث هوش مصنوعی و ایمنی کار، بحث سرعت و دقت شناسایی است که این مزیت اصلی هوش مصنوعی در قیاس با انسان است. ما موضوعی در هوش مصنوعی با نام ADA (ADVANCE DATA ANALYSIS) داریم که به تحلیل داده پیشرفته مربوط است و هوش مصنوعی در این حوزه بسیار برتری دارد.
این کارشناس ایمنی صنایع نفت و پتروشیمی اظهار کرد: تجزیه و تحلیل داده‌ها در فضای سلامت و ایمنی کار به شدت به چنین آنالیزهایی محتاج است که هوش مصنوعی به راحتی آن را انجام می‌دهد. در مجموعه‌های تولیدی بزرگ، با تجزیه و تحلیل گزارش‌های ایمنی و سوابق حوادث و رویدادهای نزدیک، قابلیت‌هایی شناسایی می‌کنند که در صورت امکان تکرار حادثه، اقدامات لازم برای حفاظت از پرسنل و محیط کار را پیش‌بینی و توصیه می‌کنند.
غریب ادامه داد: یکی دیگر از تکنولوژی‌های جدید هوش مصنوعی که برای اغلب کشورها در حوزه ایمنی قابل استفاده است، Visual AI Advisor خوانده می‌شود که همان (مشاور هوش مصنوعی تجسمی) است و کارکرد یک افسر ایمنی HSE را دارد. این فناوری اگر روندی را خارج از الگوی تعریف شده ایمنی مشاهده کند، از راه‌های مختلف به همه بخش‌ها و نفرات، هشدار لازم را می‌دهد. این فناوری روی لباس‌ها و تجهیزات ایمنی قابلیت سوار شدن دارد و به راحتی قابل استفاده است. هشدارهای این فناوری روی یک دستگاه کامپیوتر، تلفن همراه، ساعت هوشمند یا اعلان کننده‌های محیطی مثل آژیر قابل انتشار است.
او اضافه کرد: یک مدل دیگر از این فناوری روی تجهیزات ایمنی فردی قرار می‌گیرد که درباره شرایط و کیفیت این تجهیزات اعلان توصیه ایمنی می‌کند. حتی تا رنگ تجهیزات و البسه ایمنی نیز در شکل پیشرفته این فناوری مورد بررسی قرار گرفته و توصیه مرتبط درباره آن مطرح می‌شود. حتی محدوده‌های خطر را برای اشیا و افراد مختلف توسط این فناوری شناسایی و معرفی می‌شود و دستگاه با اعلانی که انجام می‌دهد، می‌گوید که یک نفر نامربوط یا فاقد ایمنی یا حتی یک دستگاه بی‌جان که نباید در یک بخش محیط کار قرار داشته باشد، باید از محیط خارج شود.
این کارشناس ایمنی خاطرنشان کرد: هوش مصنوعی البته در حوزه تحلیل ریسک و پیش‌بینی کارکرد بیشتری در شرایط فعلی دارد. اتوماسیون‌های نظارتی و بازرسی و شبیه‌سازی آموزش و تحلیل داده به شدت باید تحت تاثیر تکنولوژی‌های هوش مصنوعی قرار گیرند.
وی بیان کرد: سیگنال‌های هوش مصنوعی روی لباس کارگر و سایر پرسنل در صورت بروز خطر مستقیماً به ادوایزور یا ناظر ایمنی و فنی و همزمان برای تیم امداد و نجات ارسال می‌شود. این سیگنال‌ها می‌توانند حتی به بدن خود کارگر نیز متصل شوند. چنین سیستم‌هایی را سیستم هوشمند Re-active نام دارند که به شکل واکنشی عمل می‌کنند. برخی از افزونه‌های هوش مصنوعی روی بدن کارگر، کاهش سطح اکسیژن، افزایش غیرعادی سطح استرس و دمای بدن را هم براساس همین سیستم ری-اکتیو عمل می‌کنند. هوش مصنوعی صرف‌نظر از بزرگی نام خود، می‌تواند پایه‌ی برخی مشاغل صنعتی را نیز دگرگون کند. همچنین تکنولوژی‌های VR (یا واقعیت مجازی) تمامی پروسه‌ها و سناریوهای حوادث را برای کارکنان و نفرات ایمنی شبیه‌سازی کرده و باعث آموزش واکنش هرچه بهتر در برخورد با ریسک‌های محتمل در محیط کار (مثل سقوط، انفجار، نشت گاز، برق گرفتگی، اختلال، تشعشع و سایر بلایای مصنوعی و طبیعی) می‌شوند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌تواند به صورت به روز و برخط سناریوهای واقعی را بازسازی کرده و شخص را در موقعیت‌های خطرناک قرار داده و رفتار او را ارزیابی کند.
همانطور که هوش مصنوعی در سایر مشاغل و موضوعات قرار نیست انسان‌ها را از رده خارج کند، در این فضا نیز چنین اتفاقی نمی‌افتد. بر این باور هستم که هوش مصنوعی قرار نیست به انسان‌ها و مشاغل آسیب بزند بلکه می‌تواند به افراد آگاه که توان استفاده از آن را دارند، کمک و یاری برساند.
غریب تصریح کرد: هوش مصنوعی بر مبنای یکسری داده‌ها و اطلاعات و الگوها را دریافته و برای ما مقوله‌سازی و الگوسازی رفتاری جدید را ارائه می‌دهد. ما انسان‌های توانمند و حرفه‌ای در حوزه ایمنی می‌خواهیم که این داده‌ها و الگوها را به شکل مناسب به هوش مصنوعی ارائه دهند تا با سوالات خوب، پاسخ‌های درست و خوب از هوش مصنوعی دریافت کنند. این فناوری در واقع بدون انسان‌های حرفه‌ای خوب عمل نمی‌کند. شرکت‌ها نباید تصور کنند که با استفاده هوش مصنوعی نسبت به انسان‌ها بی‌نیاز هستند و افراد قوی می‌توانند از آن بهره ببرند.
این مدرس ایمنی صنایع تاکید کرد: هزینه بکارگیری هوش مصنوعی (حداقل در این سال‌ها) بالاست و برای جا افتادن در جامعه ایران زمان می‌برد. ما امیدواریم بتوانیم سریع‌تر این فناوری را در کشور جا انداخته و مانع افزایش تعداد حوادث کار و آسیب‌های آن شویم.
او در پایان خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم سیستم هوش مصنوعی خوبی را به ایران بیاوریم و یا حتی آن را طراحی کنیم، نیازمند افراد توانمند و آگاه در حوزه‌ی مورد نظر (در اینجا ایمنی) هستیم که بتوانند مانند یک کاربر یا اپراتور از آن بهره برده و جاری‌سازی کنند. هوش مصنوعی بیان ساده کار است و هزینه و زمان کار را کاهش می‌دهد اما این به معنای از بین رفتن بسیاری از مشاغل نخواهد بود. این ایده که هوش مصنوعی حتماً جای افسران ایمنی را می‌گیرند، انگاره درستی نیست. همانطور که هوش مصنوعی در سایر مشاغل و موضوعات قرار نیست انسان‌ها را از رده خارج کند، در این فضا نیز چنین اتفاقی نمی‌افتد. بنده بر این باور هستم که هوش مصنوعی قرار نیست به انسان‌ها و مشاغل آسیب بزند بلکه می‌تواند به افراد آگاه که توان استفاده از آن را دارند، کمک و یاری برساند.
