ایلنا از البرز گزارش می دهد؛
زنگ خطر خشکسالی در البرز؛ بحران بی‌آبی در راه است
آیا البرز تاب‌آوری لازم را برای عبور از این بحران دارد؟
با کاهش بی‌سابقه ذخایر سدها، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و افزایش خطر فرونشست زمین، بحران آب در پایتخت و استان همجوار آن البرز به نقطه هشدار رسیده است. حال این پرسش مطرح است که آیا راهی برای مهار این بحران وجود دارد، یا باید منتظر پیامدهای جبران‌ناپذیر آن باشیم؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، این روزها تهران و البرز، دو استان پرجمعیت کشور، با یکی از جدی‌ترین بحران‌های آبی دهه‌های اخیر روبه‌رو هستند.
کاهش شدید بارندگی‌ها، افت محسوس ذخایر سدهای تأمین‌کننده آب این مناطق و استفاده بی‌رویه از منابع زیرزمینی، شرایط را به نقطه بحرانی رسانده است در حالی که ذخایر پشت سدها رو به کاهش است. برداشت بی‌رویه از چاه‌ها و حفر چاه‌های جدید، سفره‌های آب زیرزمینی را به مرز نابودی کشانده و نتیجه آن، پدیده خطرناک فرونشست زمین شده است؛ بحرانی که می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای زیرساخت‌های شهری، ساختمان‌ها و حتی جان ساکنان این مناطق داشته باشد.
اکنون، سئوال اساسی این است: آیا برای جلوگیری از یک فاجعه، راهکاری در نظر گرفته شده یا همچنان باید شاهد تداوم روند نگران‌کننده مصرف و مدیریت نادرست منابع آب باشیم؟
تهران و البرز زیر فشار کم‌آبی؛ آیا مهاجرت بی‌رویه بحران را تشدید کرده است؟
یکی از کارشناسان حوزه محیط زیست در گفت و گو با ایلنا، اظهار کرد: آمارها نشان می‌دهد که میزان بارش در سال آبی جاری، یکی از کمترین مقادیر ثبت‌شده در دهه‌های اخیر بوده است. این کاهش بارندگی نه‌تنها ذخایر سدهای اصلی مانند طالقان، امیرکبیر و لار را تحت تأثیر قرار داده، بلکه وابستگی استان‌های تهران و البرز را به منابع آب زیرزمینی افزایش داده است. در نتیجه، بسیاری از چاه‌های موجود به دلیل کاهش سطح آبخوان‌ها کارایی خود را از دست داده‌اند و مسئولان برای جبران این کمبود، اقدام به حفر چاه‌های جدید و حتی افزایش عمق چاه‌های قدیمی کرده‌اند. این سیاست اگرچه در کوتاه‌مدت راه‌حلی برای تأمین آب به نظر می‌رسد، اما در بلندمدت منجر به افت بیشتر سطح آب‌های زیرزمینی و تسریع روند فرونشست زمین خواهد شد.
وی ادامه داد: فرونشست زمین، یکی از پدیده‌های خطرناکی است که مستقیماً به برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی مرتبط است. طبق گزارش‌های منتشرشده، نرخ فرونشست در برخی مناطق تهران و البرز به چندین سانتی‌متر در سال رسیده که رقمی بسیار نگران‌کننده محسوب می‌شود. این پدیده می‌تواند باعث ترک‌خوردگی و تخریب ساختمان‌ها، آسیب به خطوط مترو، شکستگی لوله‌های گاز و آب، و در نهایت تهدید مستقیم زندگی شهروندان شود. با این حال، هنوز برنامه‌ریزی دقیقی برای مقابله با این بحران دیده نمی‌شود و همچنان روند برداشت بی‌رویه آب و مصرف نادرست ادامه دارد.
این کارشناس در پاسخ به این پرسش ایلنا که «آیا کلان‌شهرها توان تاب‌آوری این شرایط را دارند، یا در آستانه یک فاجعه زیست‌محیطی قرار گرفته‌اند؟» تاکید کرد: کاهش شدید ذخایر سدها، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی و خطر فرونشست زمین، تهران و البرز را در معرض یک بحران بی‌سابقه قرار داده است. در این میان، افزایش جمعیت به دلیل مهاجرت‌های گسترده، از جمله حضور بی‌رویه مهاجران افغان، بار مضاعفی بر منابع محدود آب این مناطق تحمیل کرده است.
وی در ادامه گفت که در چنین شرایطی، مدیریت بهینه منابع آب، اصلاح الگوی مصرف، و سرمایه‌گذاری در روش‌های جایگزین مانند تصفیه و بازچرخانی آب، تنها راهکارهای مؤثر برای جلوگیری از بحرانی عمیق‌تر هستند. اگر این اقدامات به‌سرعت اجرا نشوند، در آینده‌ای نه‌چندان دور، نه‌تنها تهران و البرز، بلکه بسیاری از مناطق کشور با بحران بی‌آبی و پیامدهای فاجعه‌بار آن مواجه خواهند شد.
تهران و البرز در آستانه بحران بی‌آبی؛ زنگ خطر فرونشست زمین به صدا درآمد
داود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز، در نشست خبری که در راستای موضوع کم آبی سد امیرکبیر برگزار شد، ضمن تأکید بر اهمیت مصرف بهینه آب، اظهار کرد که وضعیت منابع آبی کشور به ویژه استان هایی همچون خوزستان، تهران و البرز در مقایسه با گذشته بسیار نگران‌کننده است.
وی ادامه داد: میانگین بارندگی کشور کاهش یافته و البرز هم از این قاعده مستثنی نیست. ما وارد دوره‌ای از خشکسالی شده‌ایم که ذخایر آبی را تحت تأثیر قرار داده و این مسئله نیازمند مدیریت جدی منابع و تغییر در الگوی مصرف است.
این مدیر استانی افزود: بخش زیادی از آب کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی‌که این بخش به دلیل کاهش منابع آب، دیگر، مانند گذشته قادر به تأمین امنیت غذایی کشور نیست. استان البرز نیز در این شرایط سهم متفاوتی در مصرف آب دارد، اما در کل، وضعیت به گونه‌ای است که باید حساس‌تر از گذشته عمل کنیم.
کاهش بی‌سابقه بارش‌ها؛ هشدار برای آینده
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای البرز با اشاره به کاهش شدید بارندگی‌ها گفت: اگر میانگین بارندگی ۵۷ سال گذشته را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که سال جاری کمترین میزان بارش را داشته‌ایم. در استان تهران و البرز نیز میزان بارندگی به شدت کاهش یافته و این امر، منابع سطحی و زیرزمینی را تحت فشار قرار داده است.
وی تصریح کرد: پیش از این، حدود ۷۰ درصد آب شرب تهران و البرز از منابع سطحی تأمین می‌شد، اما خشکسالی‌های اخیر باعث شده که این میزان به ۴۰ درصد کاهش یابد و وابستگی به آب‌های زیرزمینی افزایش پیدا کند. در نتیجه، ما با کاهش ذخایر سدها و افت سطح آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم.
سدهای خالی، چاه‌های رو به پایان!
نجفیان در ادامه با اشاره به وضعیت ذخایر سدهای استان البرز گفت: ذخایر سدهای کرج و طالقان به شدت کاهش یافته است. در حال حاضر، میزان ذخیره آب در این سدها ۲۵ درصد کمتر از سال گذشته است. همچنین، سرمای شدید در زمستان امسال باعث شده که ذوب برف‌ها با تأخیر انجام شود و ورودی آب به سدها کاهش یابد.
وی افزود: با کاهش بارندگی‌ها، میزان ورودی آب به سدهای کشور نیز ۳۰ درصد کاهش داشته است. در حال حاضر، مخازن سدهای کشور حدود ۹/۴ میلیارد مترمکعب آب دارند، درحالی‌که سال گذشته این میزان ۱۳/۱۸ میلیارد مترمکعب بود. این کاهش ذخایر آبی، زنگ خطر جدی برای تأمین آب در سال‌های آینده است.
مصرف بی‌رویه؛ خیانتی به نسل‌های آینده
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای البرز تأکید کرد: مصرف بی‌رویه آب یکی از مهم‌ترین مشکلات ماست. میانگین مصرف آب در ایران بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است. در استان البرز، میانگین مصرف آب شرب به ازای هر نفر ۲۶۰ لیتر در روز است، درحالی‌که این میزان در دنیا کمتر از ۱۸۰ لیتر است. اگر ما بتوانیم مصرف خود را به این میزان کاهش دهیم، تا ۱۰ سال آینده مشکلی نخواهیم داشت.
وی تصریح کرد: متأسفانه در بسیاری از مناطق، آب با ارزش و تصفیه‌شده برای کارهای غیرضروری مانند شست‌وشوی خودرو و آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته، استفاده از آب بازیافتی برای چنین مصارفی رواج دارد. ما باید یاد بگیریم که آب یک منبع محدود است و اگر امروز به درستی مدیریت نشود، در آینده مشکلات جدی برای نسل‌های بعدی ایجاد خواهد کرد.
چاه‌های غیرمجاز؛ زخم کهنه منابع آبی
نجفیان در بخش دیگری از سخنان خود به بحران چاه‌های غیرمجاز اشاره کرد و گفت: در استان البرز، برداشت‌های غیرمجاز از منابع زیرزمینی به شدت افزایش یافته است. بسیاری از دشت‌های استان، از جمله دشت‌های قزوین و اشتهارد، به دلیل برداشت بی‌رویه آب، ممنوعه و حتی بحرانی اعلام شده‌اند.
وی تأکید کرد: برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی نه تنها باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی شده، بلکه کیفیت این منابع را نیز تحت تأثیر قرار داده است. متأسفانه در برخی مناطق، آب‌های زیرزمینی به دلیل برداشت بیش از حد، شور شده و دیگر قابل استفاده نیستند. این مسئله، زنگ خطری جدی برای استان محسوب می‌شود.
تغییر رویکرد؛ تنها راه نجات آب
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای البرز با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای مدیریت بحران آب گفت: ما پروژه‌های متعددی برای بهبود شرایط تأمین آب در دست اجرا داریم. برای مثال، سامانه انتقال آب از سد طالقان به اشتهارد و شهر جدید هشتگرد راه‌اندازی شده و پروژه‌های دیگری نیز در حال اجرا هستند. اما این اقدامات به تنهایی کافی نیست و نیاز به تغییر رویکرد در مصرف آب داریم.
وی افزود: در برخی کشورها، کنترل هوشمند مصرف آب در منازل و صنایع اجرا شده است. این کشورها برای خانوارها سقف مصرف تعیین کرده‌اند و در صورت تجاوز از حد مجاز، آب قطع می‌شود. ما نیز باید به سمت اجرای چنین راهکارهایی حرکت کنیم.
سخن پایانی؛ مسئولیت همگانی در بحران آب
نجفیان تأکید کرد: ما در شرایطی قرار داریم که نمی‌توانیم افزایش جمعیت را بدون توجه به منابع آب در نظر بگیریم. استان البرز دیگر ظرفیت بارگذاری جمعیتی و مهاجرت بیشتر را ندارد و ادامه این روند، ظلم به نسل‌های آینده خواهد بود.
وی خاطرنشان کرد: راهکارهای بسیاری برای مدیریت بحران آب وجود دارد، اما مهم‌ترین مسئله، تغییر نگرش مردم و مسئولان نسبت به مصرف آب است. اگر همین امروز الگوی مصرف خود را اصلاح نکنیم، در آینده نه‌چندان دور، با بحران‌های شدیدتری مواجه خواهیم شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای البرز در پایان هشدار داد: بحران آب در البرز و کشور جدی‌تر از آن است که تصور می‌شود. کاهش بارندگی، افت ذخایر سدها و منابع زیرزمینی، مصرف بی‌رویه و برداشت‌های غیرمجاز، همگی دست به دست هم داده‌اند تا شرایط را بحرانی کنند. تنها راهکار، تغییر در شیوه مصرف و مدیریت بهتر منابع است؛ در غیر این صورت، آینده‌ای پر از تنش آبی در انتظار ما خواهد بود.
گزارش: معصومه امین زاده
