موحدیان در گفت‌وگو با ایلنا:
تاسیس سفارت آذربایجان در اسرائیل، اتفاق تازه‌ای نیست/ اتهامات بی‌پایه و اساس باکو علیه تهران نوعی فرار رو به جلو بود/ رفتار بزرگوارانه ایران در قبال جمهوری آذربایجان به ضعف تعبیر می‌شود
یک کارشناس مسائل قفقاز گفت: اتهام‌زنی‌های آذربایجان علیه ایران در زمانی اتفاق می‌افتد که ایران رسماً اعلام می‌کند که عامل حمله تروریستی شاهچراغ از جمهوری آذربایجان و از فرودگاه بین‌المللی حیدر علی‌اف باکو پرواز کرده و به ایران آمده است. این اتهام‌زنی‌ها چند روز قبل از اعلام رسمی خبر عامل تروریستی حرم شاهچراغ اتفاق می‌افتد و تا امروز هم باکو واکنشی به اعلام این خبر توسط تهران نشان نداده است و این سکوت نشان می‌دهد که اینها خودشان می‌دانند چکار کرده‌اند و اتهام خودشان را قبول دارند.
احسان موحدیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در تحلیل اقدامات تحریک آمیز جمهوری آذربایجان در رابطه با جمهوری اسلامی ایران و در پاسخ به این سوال که باکو اخیرا طرح گشایش سفارت خانه در اسرائیل را تصویب کرده که در ادامه تعمیق روابط با تل آویو است، هدف از این اقدام چیست، گفت: اینکه تصمیم گرفتند سفارت‌شان را در اسرائیل افتتاح کنند، اتفاق خاصی نبوده و در واقع یک کار تشریفاتی و تبلیغاتی است چراکه در سال ۱۹۹۳ که اسرائیل سفارتش را در باکو تاسیس کرد، باکو هم از طریق دفتر شرکت هواپیمایی آزال با اسرائیل در ارتباط بود. یعنی در واقع همان دفتر هواپیمایی کار سفارت را برای‌شان انجام می‌داد، لذا اتفاق تازه‌ای نیفتاده است. در واقع این کار الان نوعی عقده‌گشایی علیه تهران و در راستای اقدامات ضدایرانی الهام علی‌یف است که ایشان چندان به اختیار خودش هم انجام نمی‌دهد و کارهایی است که از طرف اسرائیل و انگلیس به او القا می‌شود.
وی ادامه داد: در واقع هدفی که علی‌یف از این اقدامات تعقیب می‌کند، کمک به اسرائیل در جهت نفوذ به اطراف مرزهای ایران است که در آینده بتواند مشکلات امنیتی برای کشومان ایجاد کند. جمهوری آذربایجان امتداد تاریخی ایران است، این کشور به طور انفرادی، نه هویت مجزا و نه تاریخ مجزایی از ایران دارد و نه فرهنگ و مذهبی مجزای از ایران دارد. لذا در تلاش است تا هویت و تاریخ و فرهنگ و مذهب مجزا برای خود خلق کند تا خودش را در قالب یک تمامیت مستقل در برابر ایران مطرح کند. این کار دشوار است چرا که تمام ریشه‌های هویتی، تاریخی و مذهبی آذربایجان در ایران است. مردم این کشور این را می‌دانند و خود حاکمان کشور هم این را می‌دانند. حالا علی‌یف برای اینکه بتواند خودی نشان دهد و ادای استقلال را در بیاورد، تلاش می‌کند که از اسرائیلی‌ها برای این کار کمک بگیرد. در واقع این اسرائیلی‌ها هستند که در حال ایجاد یک هویت، تاریخ و مذهب جدا از ایران برای جمهوری آذربایجان هستند و ما هم چون در این دو، سه دهه از این تحول و دخالت اسرائیلی‌ها غفلت کرده‌ایم، نتوانسته‌ایم از این ماجرا جلوگیری کنیم و اسرائیلی‌ها هم کار خودشان را پیش برده‌اند.
وی افزود: مسأله‌ای که وجود دارد این است که جمهوری آذربایجان می‌خواهد با رفتارهایش به تقابل و تخاصم با ما دامن بزند اما چون کشوری کوچک است و عمق استراتژیک و جمعیت زیادی هم ندارد، ظرفیت مقابله با ایران را هرگز نداشته و نخواهد داشت. برای جبران این کمبودهای جدی ژئوپولتیک و ژئوکالچرال و سایر کمبودهایی که دارد، تلاش می‌کند تا برای خودش حامی دست و پا کند که بخش عمده این حمایت از طرف اسرائیل در حال انجام است. لذا تقویت روابط با اسرائیل برای جبران امکانات و جمعیت کم و در واقع حفظ موجودیت خاندان حاکم در جمهوری آذربایجان هست که فسادشان در اسناد پانا هم افشا شد.
این تحلیلگر مسائل قفقاز گفت: علی‌یف حتی توان مقابله با ارمنستان را هم ندارد، ارمنستانی که جمعیتش یک سوم آذربایجان و از نظر سلاح و امکانات هم ضعیف‌تر از آذربایجان است و کشور ثروتمندی هم نیست، علیرغم همه این ضعف‌های ارمنستان باز هم علی‌یف توان مقابله با این کشور را هم ندارد و علیرغم تمام تلاش‌هایی که کرده، موفقیتی کسب نکرده و نتوانسته آن دالان کذایی زنگزور را به‌وجود بیاورد و نتوانسته استان سیونیک را اشغال کند. همه این ناکامی‌ها مجددا یک دور باطلی را ایجاد کرده که وابستگی علی‌یف به اسرائیل را افزایش دهد و جالب است که هر وقت اینها می‌خواهند علیه همسایه‌های‌شان یعنی ایران و ارمنستان تهدیدی کنند، چون از توان کم و ناچیز خود اطلاع دارند، همیشه می‌گویند پاکستان و اسرائیل و ترکیه هم با ما هستند و به ما کمک می‌کنند که البته این سه کشور هم هرگز حاضر نیستند به طور جدی خودشان را با ایران قدرتمند درگیر کنند و امنیت و منافع خود را به خطر بیندازند. به هر حال چون اسرائیل متفاوت از چند کشور دیگر فکر می‌کند و ایران را یک تهدید هویتی برای خودش می‌داند و از طرفی از نیازهای باکو به خودش و عجز و ناتوانی باکو برای حفظ استقلال و تمامیت خودش مطلع هست، با این کشور مثل یک مستعمره رفتار می‌کند و استقلال و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان را عملاً به رسمیت نمی‌شناسد و در هرکاری بخواهد در این کشور انجام می‌دهد.
وی افزود: چنانچه ما می‌دانیم که مقامات باکو و شخص علی‌یف در دیدار با مقامات ایرانی در اعترافات به پرواز پهپادهای اسرائیلی از خاک این کشور برای حمله به سایت‌های هسته‌ای ایران، مدعی شده بودند که از این اتفاق اطلاعی ندارند. همین موضوع نشان می‌دهد که اسرائیل هیچ ارزش و اهمیتی برای علی‌یف و جمهوری آذربایجان قائل نیست و آنجا را فقط به عنوان سکویی برای آسیب زدن به ایران می‌داند. یک دلیل دیگر گسترش روابط با اسرائیل و تبدیل آن به یک فرآیند رسمی و قابل مشاهده این است که علی‌یف می‌خواهد از این روابط برای ارتقای وجهه خودش و افزایش امکان نفوذ و تأثیرگذاری بر کشورهای اروپایی استفاده کند و در اروپا و آمریکا کسب مشروعیت کند و از طرفی بتواند بر حامیان اروپایی ارمنستان مثل فرانسه هم فشار بیاورد. ما می‌دانیم که بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا روابط خوبی با لابی ارمنی در خاک آمریکا دارد که این برای علی‌یف نگران‌کننده است و امیدوار است که با تقویت روابط خودش با اسرائیل بتواند بر روابط لابی ارمنی با بایدن هم تاثیر بگذارد و نفوذ ارمنستان را در کشورهای اروپایی و آمریکا کم کند.
موحدیان در پاسخ به این سوال که در هفته‌های اخیر شاهد اتهام‌زنی‌های گسترده باکو علیه تهران با عناوین دستگیری جاسوس یا شبکه مسلح وابسته به ایران هستیم، این اقدامات جمهوری آذربایجان با چه هدفی صورت می‌گیرد و تا کجا ادامه خواهد داشت، گفت: باید تاکید کنم که اتهام‌زنی که نسبت به ایران می‌کنند، اتهامات بی‌پایه و اساس و نوعی فرار رو به جلو برای علی‌یف محسوب می‌شود. ما می‌دانیم که از سال ۲۰۲۰ آذربایجان چندین بار از جمله جنگ ۴۴ روزه یا برخی حملات پراکنده، برای قطع مرز ایران و ارمنستان و ایجاد دالان تورانی ناتو و ایجاد یک مسیر ترانزیتی کالا و انرژی تلاش‌های ناکامی داشته که پشت این تلاش‌ها هم ترکیه و اسرائیل و انگلیس هستند تا با قطع مرز ایران و ارمنستان این دالان را ایجاد کرده و هم ایران را از یک سری منافع اقتصادی محروم کنند و در عین حال برای انتقال تروریست‌های تکفیری و افزایش نفوذ ناتو در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی تلاش کنند. همه این ناکامی‌ها باعث شده که اینها در یک حرکت فرار به جلو، اتهاماتی را به ایران وارد کنند.
وی ادامه داد: ما باید توجه داشته باشیم که این اتهام‌زنی‌ها در زمانی اتفاق می‌افتد که ایران رسماً اعلام می‌کند که عامل حمله تروریستی شاهچراغ از جمهوری آذربایجان و از فرودگاه بین‌المللی حیدر علی‌یف باکو پرواز کرده و به ایران آمده است. این اتهام‌زنی‌ها چند روز قبل از اعلام رسمی خبر عامل تروریستی حرم شاهچراغ اتفاق می‌افتد و تا امروز هم باکو واکنشی به اعلام این خبر توسط تهران نشان نداده است و این سکوت نشان می‌دهد که اینها خودشان می‌دانند چکار کرده‌اند و اتهام خودشان را قبول دارند. در واقع مقامات باکو با وارد آوردن یک اتهام متقابل و چند روز زودتر، تلاش کردند که اثر تخریبی اعلام این خبر توسط ایران را کمتر کنند. نکته دیگری که در این زمینه باید ذکر کنم، این است که این رفتارها برای مخفی کردن تلاش‌های ضدایرانی باکو هست که ما شاهدیم در دو ماه اخیر، به طور مکرر وزرای دفاع و خارجه ترکیه، عربستان سعودی، انگلیس و آذربایجان، در ترکیه و آذربایجان باهم دیدار کرده‌اند. خب این اتهام‌زنی‌ها برای مقابله با اثرات انتشار خبر این دیدارها و روشنگری‌هایی هست که ایران ممکن است در مورد اهداف این دیدارها داشته باشد.
وی افزود: همچنین ما باید توجه داشته باشیم که این اتهام‌زنی‌ها در شرایطی صورت می‌گیرد که هیچ شواهدی مبنی بر فعالیت‌های نظامی حسینیون و افرادی که اینها ادعا می‌کنند وابسته به ایران هستند وجود ندارد. حتی در فیلم‌های تبلیغاتی که نشان می‌دهند، اتهام این افراد در حد انتشار و پخش کردن تعدادی سی.دی و کتاب‌های مذهبی و امثال این‌هاست ولی اتفاقی که در عمل و واقعیت افتاده این است که تروریست‌های تکفیری از سوریه به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شوند و علیه ایران فعالیت‌های تروریستی انجام می‌دهند. در واقع هدف از این فرار به جلو، پوشاندن این نوع فعالیت‌های خرابکارانه هم هست که دیگر دامنه آن هم تنها به تروریست‌های تکفیری محدود نمی‌شود و علی‌یف در تلاش است تا جبهه گسترده‌ای علیه ایران از آلبانی تا قلب آسیای میانه ایجاد کند. ایشان به آلبانی سفر می‌کند و آنجا برای همکاری با گروهک منافقین هماهنگی‌هایی انجام داده است. از طرفی در سالگرد جنگ ۴۴روزه در کشور خودش سخنرانی کرده و اعلام می‌کند که مانورهای نظامی ایران باعث ترس او نشده است. اما واضح است که اگر نترسیده بود، این اندازه راجع به مانور صحبت نمی‌کرد. در عین حال به سمرقند می‌رود و آنجا هم مدعی حقوق از دست رفته ۴۰میلیون آذری هست که ادعا می‌کند حقوق آنها در ایران رعایت نمی‌شود. این در حالی است که ما شاهد هستیم که حقوق مردم آذربایجان در این کشور رعایت نمی‌شود. نه حقوق شیعیان رعایت می‌شود و نه حقوق گروه‌های بزرگی مثل تالش‌ها و لزگی‌ها و تات‌ها!
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که ارزیابی شما از واکنش و برخورد دستگاه دیپلماسی نسبت به اقدامات خصمانه جمهوری آذربایجان چیست و آیا این انتقاد وارد است که خویشتنداری بیش از حد تصور تهران، باکو را برای تداوم اقدامات خود گستاخ کرده است، گفت: قطعا پاسخ ایران متناسب نیست به این معنا که ارزیابی تهران کماکان این است که باید روابط با جمهوری آذربایجان با توجه به اشتراکات هویتی و تاریخی و مذهبی حفظ شود اما واقعیت این است که این شکل از رفتار که در ۳۰ سال گذشته در دستور کار قرار دادیم هم به مردم آذربایجان و هم به منافع جمهوری اسلامی ایران ضربه زده است. مردم جمهوری آزدبایجان که تحت ظلم و ستم خاندان علی‌یف هستند با این برخورد ملایم ما، از اینکه جمهوری اسلامی ایران بتواند به آن ها کمک کند تا بتوانند با قدرت بیشتری حق و حقوق خود را طلب کنند ناامید کرده است. ما باید از گروه‌های مورد ظلم قرار گرفته در آذربایجان که انتظار حمایت ایران را دارند، حمایت کنیم. ما این مردم را ناامید کرده ایم و عدم استفاده ما از ظرفیت گروه‌های مختلف، این افراد را به سمت کشورهای دیگر مانند روسیه سوق داده است. ما در برابر سرکوب تاریخی شیعیان در جمهوری آذربایجان سکوت می‌کنیم و حتی حاضر نیستیم این اقدامات را محکوم کنیم یا یک یادداشت اعتراضی بدهیم. این امر باعث می شود باکو با خیال راحت‌تری سرکوب را انجام دهد و این نفوذ ما را در جمهوری آذربایجان کاهش می‌دهد. عملا این سیاست مماشات ما باعث شده که اسرائیل برای ترویج ایدئولوژی تروریستم تکفیری و وهابی‌گری در جمهوری آذربایجان دست بازتری داشته باشد.
وی ادامه داد: در این مسیر ما به خودمان هم ظلم می‌کنیم و باعث می‌شویم که مقامات جمهوری آذربایجان و اسرائیلی‌ها رفتارهای ما که سیاست برادر بزرگی و بزرگواری است را به ضعف تعبیر می‌کنند و در برابرش رفتار تهاجمی‌تر نشان می‌دهند که ما را در موضع ضعف قرار دهند و تداوم این رفتار و دومینوی حاصل از این رفتار موجب می‌شود که ما هر بار برای تامین منافع‌مان در جمهوری آذربایجان با مشکلات بیشتری مواجه شویم. آخرین باری که ایران یک رفتار بزرگوارانه‌ای در قبال آذربایجان انجام داد صحبت‌های آقای دکتر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل بود که ایشان در صحبت‌های‌شان مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران را در رابطه با اینکه اجازه تغییر مرزها را به کسی نمی‌دهیم بیان کردند و تاکید کردند که ما نمی‌خواهیم با جمهوری آذربایجان بجنگیم یا بخشی از خاک آن را اشغال کنیم که این هم سیاست اصولی ماست و ایشان البته تاکید کردند که ما با وارد شدن قدرت‌های فرامنطقه‌ای به منطقه مخالف هستیم ولی ایشان به تعلق تاریخی منطقه قفقاز جنوبی و سرزمین‌هایی که امروز جمهوری آذربایجان نامیده می شود به ایران هم تاکید کردند و گفتند هر آذری ایرانی است؛ با این حال رفتار متقابلی که جمهوری آذربایجان به این سخنان داشت، برخورد مناسبی نبود. برای مثال حکمت حاجی‌اف که دستیار ارشد الهام علی‌یف است این مواضع را به معنی عقب نشینی تعبیر کرد و مدعی شد که اگر درگیری و تنشی میان دو طرف اتفاق افتاده ناشی از تحریکات تهران و رفتار رسانه‌های ایرانی بوده و این در حالی است نه تهران و نه رسانه‌های ایرانی هیچ تحریکی نداشته‌اند و آنچه تنها از سوی شبکه سحر آذری صورت گرفت موضعی تدافعی به دروغ‌های شبکه‌های متعدد باکو در خصوص تعلق بخش‌هایی از ایران به این جمهوری ۳۰ ساله بود که آن هم در داخل ایران پخش نمی‌شود.
وی افزود: یکی از سیاست‌های غلط ما عدم نیاز به روادید شهروندان جمهوری آذربایجان برای ورود به ایران است که در شرایطی اعمال می‌شود که جمهوری آذربایجان کماکان برای ورود شهروندان ایرانی به این کشور از آنها درخواست ویزا می‌کند. با توجه به شرایط صادرات تروریست که ما نتایجش را در شاهچراغ شاهد بودیم، ما باید سیاست اعمال روادید را برای اتباع جمهوری آذربایجان فعال و از تکرار رویدادهای تروریستی در داخل کشور جلوگیری کنیم. یک نکته دیگر هم که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که ما هر چقدر در برابر باکو نرمش داشته باشیم، آنها رویکرد تهاجمی خود را تشدید می‌کنند که آخرین اتفاق حضور افسران اطلاعاتی سیا و موساد در کنار مرز ایران بود که صبحانه خوردند و عکس گرفتند که یک اقدام نمادین و نشان دهنده نیتی پلید است و ما هیچ واکنشی در برابر این اقدامات انجام ندادیم و این سکوت، سکوتی آزاردهنده است. این در حالی است که وقتی از سمت کردستان عراق شاهد اقدامات تروریستی هستیم، به سرعت با واکنش ایران مواجه شده و اقلیم کردستان موشک باران می‌شود ولی در قبال پرواز پهپادهای اسرائیلی از خاک جمهوری آذربایجان و نفوذشان به ایران و انتقال تروریست‌های تکفیری از باکو به ایران ساکت هستیم. این حق برای ما محفوظ است که به این رفتارها واکنش متناسب نشان دهیم و ما می‌توانیم به اصل اقدام متقابل متوسل شویم و حق دفاع مشروع پیش دستانه داریم و می‌توانیم از اصول روابط بین‌الملل استفاده کنیم.
