تاریخچه و تکامل داخلی‌سازی ماشین‌آلات صنعت تایر ایران
کتاب گنجینه تایر شامل مجموعه مقالات زنجیره ارزش تایر از نواد اولیه تا فرآیند بازیافت است که توسط متخصصان صنعت تایر تدوین و به زودی به دست چاپ سپرده خواهد شد.
کتاب گنجینه تایر شامل مجموعه مقالات زنجیره ارزش تایر از نواد اولیه تا فرآیند بازیافت است که توسط متخصصان صنعت تایر تدوین و با تنظیم و تصحیح جناب دکتر تقوایی بزودی بدست چاپ سپرده خواهد شد.
ضمن تشکر از دست اندرکاران وپدید آورندگان این مجموعه در نظر دارد، به منظور آشنایی مخاطبان با صنعت تایر و صنایع وابسته به آن، به تدریج از این مجموعه، مقالاتی را که مستقیم به صنعت تایر پرداخته شده را منتشر نماید.
امیر صنعتکار، مدیرعامل شرکت نوین فناوران در مطلبی به منظور آشنایی مخاطبان با صنعت تایر و صنایع وابسته آن، طی مقاله ای به تاریخچه و تکامل داخلی سازی ماشین آلات صنعت تایر ایران پرداخته است.
متن مقاله که در نظر است در کتاب گنجینه تایر منتشر شود، در ادامه آمده است:
تاریخچه ماشین‌سازی در صنعت تایر ایران صنعت تایر در ایران نزدیک به ۶۰ سال قدمت دارد. قبل از انقلاب اسلامی کارخانجات ایران تایر با همکاری جنرال تایر، کیان تایر با همکاری بی اف گودریچ، ایران یاسا با همکاری شرکت IRC ژاپن، دنا با همکاری شرکت بریجستون فعالیت خود را آغاز کردند.
در این سال‌ها با حضور کارشناسان خارجی و قابلیت آسان دسترسی به ماشین‌آلات و تجهیزات، عمده تمرکز به تولید تایر معطوف بود و تقریباً تمامی تجهیزات مرتبط از خارج تأمین می‌شد، در سال ۱۳۵۵ کارخانه پارس تایر با همکاری شرکت پیرلی ایتالیا احداث گردید که با وقوع انقلاب اسلامی و عدم تداوم همکاری کارشناسان ایتالیایی، اولین گامهای کارشناسان ایرانی جهت راه‌اندازی و راهبری ماشین‌آلات صنعت تایر برای راه‌اندازی کارخانه، بدون حضور کارشناسان خارجی برداشته شد.
در سال‌های پس از انقلاب و در طی سال‌های جنگ، بواسطه نیاز کشور به تایرهای هواپیمای جنگی، کارخانه تولید تایر هواپیما در وزارت دفاع و در کارخانه تانک‌سازی درود، با همکاری شرکت‌های چینی احداث و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. در تمام سال‌های دفاع مقدس عمده توانمندی‌های صنعتی معطوف به پشتیبانی دفاع شد و توجه کمتری به سایر صنایع بود.
با توجه به نیاز و برنامه توسعه کشور، پس از دوران دفاع مقدس و در دوران سازندگی چندین طرح تولید تایر از جمله شرکت بارز، کویر تایر، آرتاویل تایر، یزد تایر آغاز بکار کردند که، با احداث این کارخانجات و بر مبنای سیاست‌های وزارت صنایع، در آن مقطع، برخی از تجهیزات این کارخانجات توسط شرکت‌های ایرانی تأمین گردید و این مقطع تولدی برای سازندگان تجهیزات تایر در کشور بود.
شرکت ماشین‌سازان یکی از مهمترین شرکت‌های تأمین‌کننده تجهیزات تایر بود که با همکاری و پشتیبانی وزارت صنایع و با مشارکت شرکت آلمانی کروپ اقدام به داخلی‌سازی، اولین پرس پخت تایر، در کشور نمود. این شرکت ضمن ساخت پرس‌هایی برای شرکت‌های آرتاویل تایر، پارس تایر، یزد تایر، کویر تایر، و بارز نقش بسزایی در بومی‌سازی پرس پخت در کشور داشتند.
عمده پرس‌هایی که در شرکت ماشین‌سازان ساخته شد، بصورت مکانیکال بود. این شرکت همچین ساخت خط کولینگ اکسترودرهای شرکت بارز را نیز انجام داد. با توقف توسعه صنعت تایر در سال‌های بعد، این شرکت فعالیت خود را تغییر داده و بطور کلی از صنعت تایر خارج شد. شرکت دنا میلاد، دیگر شرکتی بود که با هدف تعمیرات و بازسازی اکسترودرها و روتورهای مخلوط‌کن‌ها شکل گرفت.
مؤسسین این شرکت، از کارشناسان شرکت دنا بودند. شرکت کیان‌آرا، با کارشناسان شرکت کیان تایر، تلاش‌هایی برای ساخت سرویس‌های بندسازی و تایرسازی و برخی از تجهیزات میان‌ساخت در پروژه بارز کرمان داشتند.
شرکت مشاع صنعت، با همکاری کارشناسان، شرکت ایران تایر شکل گرفت که با ساخت چند دستگاه از جمله دستگاه رنگ‌زنی نیمه‌اتوماتیک و ماشین برش بید، برای تایرهای ضایعاتی، خیلی زود فعالیت خود را متوقف کرد.
در اواسط دهه هفتاد شرکت کاراگستر که موفق ترین شرکت ایرانی در حوزه تأمین تجهیزات صنعت تایر شناخته می‌شود، کار خود را با ساخت قالب‌های پخت تایر، شروع و در سال‌های اخیر با ساخت قالب و پرس دنبال می‌کند.
در همان سال‌ها شرکت پاناپارس با همکاری کارشناسان شرکت کیان تایر با هدف ساخت ماشین‌های تایرسازی و بندسازی در کنار فعالیت‌های بازرگانی، کار خود را آغاز کرد. پس از چند سال، این شرکت نیز فعالیت خود را متوقف نمود. شرکت میثاق‌افزار اقدام به ساخت میل و میکسرهای آزمایشگاهی نمود و تاکنون به فعالیت خود در صنعت لاستیک، خصوصاً در بخش قطعات لاستیکی، تداوم بخشیده است.
شرکت تحقیقات جنوب، با هدف ساخت تجهیزات آزمون تایر، در اواخر دهه هفتاد شروع به فعالیت نمود که این شرکت تاکنون با ظرفیت محدود به فعالیت خود ادامه داده است. در اوایل دهه هشتاد، شرکت مکانیکال با همت مهندس جعفری‌نیا، یکی از مدیران ارشد شرکت کیان‌تایر، شروع به فعالیت در این حوزه داشت که این شرکت نیز بعد از چند سالی متوقف شد
شرکت نداپرداز که در زمینه اتوماسیون سیستم‌های تغذیه دوده و مونیتورینگ پرس پخت، پروژه‌هایی در کارخانه بارز انجام داده بود، با همکاری شرکت مکانیکال، پروژه مشترکی را در بارز انجام دادند و از آن زمان با تصمیم به سرمایه‌گذاری بیشتر، اقدام به ساخت ماشین‌آلات میان‌ساخت نمود.
شرکت هنرگستر با هدف ساخت ماشین‌های تایرسازی دومرحله‌ای، اقدامات مفید و تأثیرگذاری در کشور انجام داد و خوشبختانه تاکنون، به حیات خود ادامه داده است. در دهه نود شرکت نوین فن‌آوران با توقف شرکت نداپرداز در زمینه ساخت تجهیزات صنعت تایر، فعالیت خود را آغاز نمود و موفق به تأمین بخش قابل توجهی از تجهیزات میان‌ساخت در کشور شد.
در سال‌های اخیر شرکت‌های جدید از جمله، فرتاک صنعت، برای ماشین‌های تایرسازی، صفحات هوشمند و همچنین تجهیزات اندازه‌گیری پروفایل و ضخامت را ایجاد نمودند. شرکت گیتی با هدف ساخت تجهیزات تایر موتوری نقش خوبی در پوشش نیازهای کشور در حوزه تجهیزات ایفا نموده‌اند. ساخت تجهیزات صنعت تایر در کشور، در حدود بیست و پنج سال دارد که در لیست سازندگان صرفاً شرکت کاراگستر عمری بالای بیست سال دارد و شرکت‌های زیادی در مقطعی ظهور و بعد از مدت کوتاهی به فعالیت خود پایان داده‌اند.
از جمله ماشین‌سازان، کیان‌آرا، مشاع صنعت، مکانیکال، پانا پارس، دنا میلاد، نداپرداز و... و. با نگاهی به عملکرد این شرکت‌ها و مسیر شکل‌گیری و توقف آنها، شاید دلیل اصلی عدم رشد و توسعه پایدار این بخش، عدم توسعه مناسب کارخانجات تایرسازی در ایران بوده که دلایل مختلفی از جمله عدم وجود بازار رقابتی، عدم توسعه جاده‌های ارتباطی، قیمت‌گذاری دستوری، عدم سرمایه‌گذاری جدید، رشد کند صنعت خودرو، تحریم‌های اقتصادی، عدم حضور و مشارکت شرکت‌های خارجی، سیاست‌های ناپایدار در بخش صادرات و... بوده است.
در همه جای دنیا، ساخت تجهیزات هر صنعت به عنوان عامل اصلی و موتور محرکه‌ی توسعه آن صنعت شناخته می‌شود که نیاز به توجه ویژه دارد. بدلیل مشغله‌ها و مشکلات روزمره شرکت‌های تایرسازی، به حضور یاعدم حضور شرکت‌های تأمین تجهیزات، چندان توجیهی نشده و نتیجه آن عمر کوتاه این مجموعه‌ها خواهد بود.
یکی از راهکارهایی که به بقا این شرکت‌ها کمک می‌کند، پیداکردن مشتریانی خارج از مرزها و صادرات تجهیزات می‌باشد. با توجه به موقعیت سیاسی-اقتصادی ایران و مشکلات بانکی ناشی از تحریم‌ها، این مهم، موانع و ریسک‌هایی دارد که زحمت رسیدن به موفقیت در این حوزه را دو چندان می‌کند.
با یک مقایسه در کشورهای منطقه، خاورمیانه و شمال آفریقا، در بخش تأمین تجهیزات صنعت تایر، اقدامات قابل تقدیری در کشور انجام شده است که نیاز به توجه بیشتر داشته و ضامن حیات این شرکت‌ها خواهد بود.
۱.نقش صنعت خودرو در توسعه صنعت تایر
در ایران خودروسازی از انقلاب صنعتی اول تا چهارم یکی از ستون‌های اصلی صنعت بوده است. دیجیتالی‌شدن روزافزون تولید، نحوه طراحی و ساخت خودرو را تغییر می‌دهد. صنعت ماشین‌آلات، اولین انقلاب صنعتی را به پیش برد. در اوایل قرن بیستم، کارخانه‌های خودرو سازی و موتورسیکلت ساخته شدند. توسعه ماشین‌آلات منجر به پیشرفت‌های صنعتی بزرگ در بخش‌های کلیدی، از جمله صنایع هوا فضا، حمل و نقل و صنایع، تبدیلی شد. در حال حاضر، تقریباً در هر محل کار از نوعی ماشین استفاده می‌شود.
این در حالی است‌که بسیاری از مصرف‌کنندگان نهایی اطلاعی از تجهیزاتی که نیازهای مورد استفاده آنها را برآورده می‌سازند، ندارند. در تولید تایر نیز سالهاست که از ماشین‌آلات مختلف استفاده می‌شود.
بکارگیری هر ماشین در هر خط تولید اهداف متفاوتی دارد. اما بطور کلی سه هدف مهم در ماشین‌آلات در صنعت تایر مد نظر هستند که عبارتند از: • ماشین‌آلات باید تضمین‌کننده تولید یکنواخت باشند.
به عبارتی اگر هر تعداد تایر در یک سال تولید آماده می‌شود مشخصه‌های یکسان داشته باشند. • به بالانس بیشتر تایر کمک کنند. تایر از نیم‌ساخته‌ها و نیم‌ساخته‌ها از مواد اولیه تشکیل می‌شود.
نحوه عملکرد ماشین‌آلات باید به گونه‌ای باشد که متضمن بالانس بهتر تایر باشد. اگر چه پارامترهای کیفی مختلفی هست که توسط هر ماشین پوشش داده می‌شود، ولی به عنوان یک هدف. بالانس تایر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
• تولید بیشتر با تعداد اپراتور کمتر. سطح اتوماسیون مناسب در ماشین‌آلات صنعت تایر، باعث افزایش راندمان تولید و دخالت کمتر اپراتور در تولید تایر می‌شود. شرط اول افزایش ظرفیت تولید یک کارخانه، تأمین ماشین‌آلات جدید و تجهیزات است که به سرمایه قابل توجهی نیاز دارد.
در ایران بدلیل مشکلات ناشی از تحریم، تأمین تجهیزات با مشکلات زیادی مواجه است. عدم امکان مذاکره با تأمین‌کنندگان برتر دنیا، انتخاب محدودتری را برای تایرسازان ایرانی ایجاد می‌کند.
یکی از راه‌های گریز از این شرایط تأمین ماشین‌آلات، توسط شرکت‌های داخلی در کشور می‌باشد، که نقش مؤثری در توسعه صنفی در کشور ایفا کرده‌اند. اساساً توسعه یک صنعت در گرو توسعه صنعت ماشین‌سازی آن می‌باشد.
وقتی ماشین‌آلات قابل دسترس بصورت داخلی باشند، اشراف فنی به راهبری آنها باعث کم‌کردن توقفات و مشکلات آتی آن می‌شود.
از جمله مزیت‌های ماشین‌سازی در کنار صنعت تایر، می‌توان به موارد زیر، اشاره کرد:
- کاهش مصرف ارز
- دسترسی آسان و ارزان به کارشناسان جهت آموزش‌های فنی کار با ماشین‌آلات
- هزینه کمتر در تأمین قطعات یدکی
- امکان توسعه ظرفیت کارخانجات در زمان کوتاه‌تر و با هزینه مناسب‌تر
- ارتقا سطح فنی پرسنل فنی کارخانجات و اعتمادبنفس بیشتر توسعه و بهبود کمی و کیفی تأمین‌کنندگان تجهیزات، تائید به‌سزایی بر افزایش سطح کیفی و طرح‌های توسعه صنعت تایر می‌گذارد.
به هر میزان، تولیدکنندگان، بدنبال طرح‌های جدید باشند، ماشین‌سازان داخلی اقدام به رفع نیازهای تعریف‌شده خواهند کرد و این باعث رشد شرکت‌ها خواهد شد. با توجه به بازار کوچک ایران، این توسعه بصورت خودجوش در شرکت‌ها ممکن نیست.
هزینه‌های قابل توجه تحقیقات و توسعه در مقابل بازار محدود داخل، توجیهی برای تغییرات دائم و نوآوری نخواهد داشت، اما تغییرات موردی که در کارخانجات رخ می‌دهد، موجب پیروی شرکت‌های تأمین‌کننده و رفع نیاز خواهد داشت. البته تعریف مطلوب از سطح انتظاراتی که باید توسط سازندگان پوشش داده شود نیز، برای رشد و توسعه این شرکت‌ها بسیار مهم است.
وقتی این انتظارات با امکانات و نیازهای واقعی فاصله معنی‌داری پیدا می‌کند، موجب دلسردی و ناامیدی در هر دو سوی میدان می‌شود. مسیر ساخت تجهیزات صنعت تایر در کشور تاکنون بر پایه ماشین‌آلات مرتبط با تایر سواری بوده است.
با توجه به ظرفیت‌های کامل تولید تایر سواری در کشور، پیش‌بینی می‌شود که سازندگان ماشین‌آلات برای ادامه حیات خود در صدد طراحی و ساخت تجهیزات برای ساخت تایرهای سنگین و تجهیزات آزمون حرکت کنند.
امکان ساخت بعضی از تجهیزات برای تولید تایرهای سنگین در کشور از جمله مخلوط‌کن‌های بزرگ فراهم نخواهد بود. بدلیل اینکه هیچوقت خریدار مطمئنی برای آن وجود ندارد. اما حرکت به سمت ساخت مخلوط‌کن‌های کوچک جهت تولید قطعات لاستیکی، رشد قابل ملاحظه‌ای بدنبال خواهد داشت. از جمله بازارهای آتی برای ماشین‌سازان، تجهیزات مرتبط با خط تولید تایر موتورسیکلت است.
با توجه به روند مصرف و کشش بازار تایرهای موتوری و دوچرخه، پیش‌بینی می‌شود که طرح‌های تولید تایر موتورسیکلت در کشور جدی‌تر دنبال شود و بدلیل سادگی و عدم پیچیدگی تجهیزات، سازندگان را ترغیب به توجه و سرمایه‌گذاری در این بخش‌نماید.
۲. وضعیت ماشین‌آلات در حال کار در صنعت تایر ایران و رد پای سازنده‌های خارجی در ایران بطور کلی ماشین‌آلات مورد استفاده صنعت تایر در کشور را می‌توان به ۵ نسل تقسیم کرد.
- ماشین‌آلات کارخانجات قبل از انقلاب که عمدتاً آمریکایی
-آلمانی و ژاپنی بودند.
شرکت‌های تایرسازی ایران تایر، ایران یاسا، دنا و پارس تایر، عمدتاً شرکت‌هایی بودند که با حضور و مشارکت قابل توجه شرکت‌های خارجی احداث شدند و تمامی تجهیزات این شرکت‌ها از خارج تأمین شده است.
شرکت‌های فارل، کروپ، برستورف و کوبه عمده شرکت‌های تأمین‌کننده تجهیزات نسل اول در صنعت تایر ایران هستند. بخش قابل توجهی از این تجهیزات که مربوط به ساخت تایرهای بایاس می‌باشد، اغلب از مدار تولید خارج شده‌اند.
- ماشین‌آلات وارد شده در دهه شصت در دهه شصت، بدلیل مشکلات آن دوران، بیشتر توان و ظرفیت واحدهای صنعتی متمرکز به تأمین تجهیزات برای جبهه‌ها بود.
وزارت صنایع در آن سال‌ها، طرح احداث کارخانه تولید تایرهای هواپیمای جنگی را که از قبل از انقلاب تعریف شده بود، با کمک شرکت‌های چینی فعال نمود. این کارخانه سالهاست که در استان لرستان با ماشین آلات چینی، مشغول به فعالیت محدود در این حوزه می‌باشند.
همچنین در دهه هفتاد، فاز دوم شرکت پارس تایر فعال شد که تجهیزات این خط عمدتاً اروپایی و ژاپنی بود. - ماشین‌آلات واردشده در دهه هفتاد در دهه هفتاد، پروژه‌های بارز کرمان، کویر تایر، یزد تایر اجرا شدند.
بیشتر تجهیزات این کارخانجات توسط دو شرکت از طریق شرکت های؛ میتسوبیشی ژاپن و کروپ آلمان وارد شدند. شرکت‌های ایتالیایی کومریو برای کلندر، نواشی‌با برای تغذیه میکسر و پومینی برای میکسر هم به اغلب کارخانجات ایرانی محصولات خود را عرضه کردند.
تقریباً تمامی ماشین‌آلات کارخانجاتی که در دهه هفتاد در کشور احداث شدند خارجی بوده و در آن سال‌ها، معدود ماشین‌آلاتی توسط سازندگان ایرانی ساخته شد، که عمدتاً بدلیل طراحی‌ها و ساخت نامطلوب، دوره عملکرد محدودی داشتند.
در نیمه دوم دهه هفتاد شرکت ماشین‌سازان با همکاری شرکت آلمانی کروپ، موفق به ساخت تجهیزات خنک‌کاری اکسترودر و ساخت پرس شد که در واقع طراحی‌ها از طرف شرکت آلمانی تأمین می‌شد.
در آن سال‌ها تلاشی جهت ساخت دستگاه یونیفرمیتی صورت گرفت، ولی تداوم نداشت. همچنین در آن دوره، موفقیت‌های نسبی هم در ساخت ماشین تایرسازی رادیال دو مرحله‌ای و بندسازی بصورت کپی از ماشین‌های میتسوبیشی در اواخر دهه هفتاد حاصل شد اما کندی طرح‌های توسعه و افزایش ظرفیت، عملاً سرعت رشد این شرکت‌ها را کند و گاهاً متوقف کرد.
در اوایل دهه هشتاد خیلی از شرکت‌ها به فعالیت خود ادامه نداده و یا به حوزه‌های دیگر تغییر مسیر دادند. به عبارتی با احداث کارخانجات جدید در دهه هفتاد، شرکت‌های ماشین‌سازی نیز فعال شدند که خیلی زود این شرکت‌ها فعالیت خود را متوقف کردند.
- ماشین‌آلات وارد شده در دهه هشتاد در دهه هشتاد، سه پروژه در کشور به ثمر نشست. توسعه تایرهای رادیال ایران تایر و توسعه تایرهای باری و اتوبوس رادیال بارز که عمده ماشین‌آلات آن اروپایی بود. در این دهه، ژاپنی‌ها بدلیل حساسیت‌های تحریمی آمریکا، با شرکت‌های ایرانی همکاری نداشتند و بیشتر تجهیزات اروپایی وارد ایران شد، این آخرین حضور جدی اروپایی‌ها در ایران بوده است.
در این دهه تأمین‌کنندگان داخلی مجالی برای توسعه نداشتند و بیشتر سفارشات بصورت موردی بود. - ماشین‌آلات وارد شده در دهه نود در اواسط دهه هشتاد، شرکت‌های تایرسازی عمدتاً سفارش‌های محدودی جهت افزایش ظرفیت‌های داخل کارخانجات داشتند.
این موضوع موجب تداوم حیات شرکت‌های ماشین‌سازی بود. با جدی‌شدن طرح بارز کردستان، با توجه به‌اینکه یک پروژه کامل بومی بود، با وجود فشار وزارت صنایع جهت تأمین ۲۵% از سرمایه طرح، در داخل تحولی در تولید تجهیزات صنعت تایر شکل گرفت.
بعد از توقف شرکت ماشین‌سازان و گذشت یک دهه، شرکت کاراگستر اقدام به ساخت پرس پخت نمود و بخشی از پرس‌های این طرح، تأمین داخلی شد. از طرفی با تشدید تحریم‌ها، سایر شرکت‌ها نیز اقدام به ساخت تجهیزاتی از جمله ماشین‌آلات میان‌ساخت نمودند.
البته اغلب ماشین‌آلات این طرح از شرکت چینی Mesnac تأمین شد و با کمک و واسطه‌گری این شرکت، چند ماشین از اروپا تأمین شد. در کنار طرح تایر بارز کردستان در این دهه سایر شرکت‌ها نیز اقدام به افزایش ظرفیت‌های پله‌ای داشتند که ماشین‌آلات مورد نیاز را از شرکت‌های مختلف چینی از جمله، CGEC، Dalian، Hanch، TST، Yiyang تأمین نمودند.
همچنین تأمین ماشین‌آلاتی از شرکت‌های ایرانی در این دهه رشد قابل توجهی داشت. به عبارتی ماشین‌آلات اصلی از چین و سایر ماشین‌ها از سازندگان ایرانی تأمین شد. در دهه نود محدودیت‌های تحریم، منجر به نقش پر رنگ‌تر سازندگان داخلی شد.
از طرفی، عمده پروژه‌های کشور در بخش افزایش مقیاس تولید بود و این فرصتی بود برای سازندگان که تجهیزات تکراری بسازند. در اواخر دهه نود، پروژه تولید تایرهای باری و اتوبوس رادیال آرتاویل تایر انجام شد که عمده تجهیزات آن از شرکت‌های چینی تأمین شد.
با توجه به تجربه اندک در ساخت تجهیزات تایرهای سنگین رادیال، سازندگان ایرانی نقش قابل توجهی در تجهیزات این خط ایفا نکردند. نکته قابل توجه در این طرح، محدودیت‌های حاصل از پاندمی کرونا بود که سرعت انجام کار را کند و حضور کارشناسان ایرانی برای راه‌اندازی را بسیار مؤثر و قابل توجه نشان داد.
بطور خلاصه می‌توان گفت: در بخشی از تجهیزات تایر سواری، از جمله؛ ماشین‌آلات پرس، ماشین‌آلات میان‌ساخت و تایرسازی، نیاز کشور به سازندگان خارجی مرتفع شده و عمده نیاز کشور در حال حاضر، تأمین تجهیزات ساخت آمیزه‌های لاستیکی، کلندر، اکسترودر و تجهیزات آزمون تایر می‌باشد.
برای فرایند تولید تایرهای سنگین و راه‌سازی، تاکنون سازندگان تجهیزات و ماشین‌آلات، فعالیت قابل توجهی نداشته‌اند و عمده تجهیزات کماکان باید از خارج تأمین شود.
