مسجد تاریخی هدایت دروس در معرض تخریب و نوسازی!

به گزارش خبرنگار ایلنا، مهدی قلی هدایت ملقب به مخبرالسلطنه از رجال عصر قاجار و پهلوی است که در مقاطع مختلف متصدی مناصب مختلفی از جمله حکومت آذربایجان و فارس، نمایندگی مجلس در صدر مشروطه، وزارت علوم، وزارت فواید عامه، وزارت عدلیه، ریاست دیوان تمیز (دیوان عالی کشور) و بالاخره نخست وزیری در دوره رضاشاه پهلوی را در اختیار داشت.

مهدی قلی هدایت که در زمره رجال ناصری به‌شمار می‌رفت، در کوران حوادث سیاسی ایران، زندگی خود و اتفاقات کشور را به صورتی منظم یادداشت کرده بود. درحال‌حاضر یادداشت‌های او، در قالب کتاب‌های متعدد به انتشار رسیده و یکی از منابع تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید.

اما حاج مهدی قلی هدایت جدای از آنکه در صحنه سیاست بسیار فعال بود و نزدیک به پنجاه سال و در عصر پنج پادشاه، گاه در مقام استانداری و وکالت، گاه در مقام وزارت و صدارت، بسیار پررنگ در صحنه سیاست ایران حضور داشت، علاقه بسیاری هم به وقف داشت. در حال‌حاضر از موقوفات حاج مهدی قلی هدایت می‌توان به دو مسجد هدایت در محله دروس و جمهوری و دو بیمارستان هدایت یک و دو، مدرسه هدایت، مدرسه شفاعت و حمام موقوفه اشاره کرد.

آنطور که هیات‌امنای مسجد هدایت در محله دروس می‌گویند، مسجد هدایت خیابان جمهوری با شماره ۱۵۷۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از موقوفات مهدی قلی هدایت (۱۲۴۳ تا ۱۳۳۴ ه.ش) است. عمر این مسجد به حدود ۱۱۰ سال می‌رسد و از حیث تاریخی مشتمل بر شبستان، صحن، قبرستان، آرامگاه، کتابخانه و احتمالا آب انبار است.

چرا مسجد تاریخی هدایت در خیابان دروس به ثبت ملی نمی‌رسد؟

با اینکه یکی از مساجد مهدی قلی هدایت در خیابان جمهوری به ثبت رسیده است اما مسجد هدایت که در سال ۱۳۳۲ ه. ش، در دروس ساخته شده و با مساحتی در حدود ۱۳۰۰ مترمربع یکی از موقوفه‌های مخبرالسلطنه هدایت است‌، هنوز به ثبت آثار ملی کشور نرسیده است. این درحالی است که یک منبع آگاه در هیات امنای مسجد هدایت به خبرنگار ایلنا درباره تخریب این مسجد گفته‌اند.

این منبع آگاه گفت: هیات امنای مسجد هدایت در ابتدا تصمیم گرفتند که این مسجد تاریخی را بازسازی کنند و از آنجا که در مفاد موقوفه آمده است که بازسازی و تعمیر مسجد هیچگونه مشکلی ندارد، بر این امر تاکید کردند. با این حال دو نفر از هیات امنای موقوفه که در کار ساخت و ساز هستند چندی است که تاکید دارند که مسجد نوسازی شود و از شهرداری پیگیری کرده‌اند تا این مسجد را نوسازی کنند.

وی افزود: ما مخالف نوسازی و تخریب این مسجد تاریخی هستیم از امام جماعت مسجد درخواست کردیم تا این موضوع را حل و فصل کند و مانع از این اقدام شود چراکه در دو کیلومتری مسجد هدایت، مسجد خمسه نیز به بهانه نوسازی تخریب شد و هم اکنون به بهانه نبود اعتبار همینطور رها شده است و از ساخت مسجد امتناع می‌کنند. اما از آنجا که امام جمعه مسجد حکم ندارد، نتوانست کاری از پیش ببرد.

این منبع آگاه افزود: مسجد هدایت دارای روح و قدمت است و متاسفانه می‌خواهند روح این مسجد را از بین ببرند ما نگرانیم که این مسجد برای همیشه تخریب شود. این اتفاق در مسجد جامع قلهک نیز رخ داد چهار و پنج سال طول کشید تا ساخته شود و اگر بودجه شهرداری به کمک آن نمی‌آمد قطعا این مسجد ساخته نمی‌شد.

میراث‌فرهنگی: اجازه نوسازی و تخریب نمی‌دهیم

این منبع آگاه در پاسخ به این پرسش که چگونه موقوفه هدایت راضی به انجام نوسازی در مسجد هدایت شده است، ادامه داد: موقوفه هدایت در ابتدا بسیار مخالفت می‌کرد و صرفا به بازسازی مسجد تاکید داشت اما آنقدر به موقوفه فشار وارد شد تا موافقتش را گرفتند. به موقوفه گفته شده هیات امنای مسجد کمک می‌کنند تا مسجد نوسازی شود. برآورد هزینه‌ها هم حدود ۸۰ میلیارد تومان است که قرار است ۴۰ میلیارد تومان به موقوفه داده شود درحالی که چند سال پیش ۴۰ میلیون پول بیمه ساختمان بود اما همان زمان آن‌ها این مبلغ را نداشتند. حال مشخص نیست چگونه می‌توانند بودجه میلیاردی مسجد را تامین کنند.

این درحالی است که مخالفان با نوسازی و تخریب مسجد هدایت؛ موضوع را با اداره کل میراث‌فرهنگی استان تهران در میان گذاشته‌اند. گفته می‌شود دو ماه پیش موضوع به سعادتی، معاون میراث‌فرهنگی استان تهران، منتقل شد و او هم نامه‌از برای شهرداری منطقه ۳ مبنی بر اینکه این بنا تاریخی است و هر گونه مداخله‌ای باید با هماهنگی میراث‌فرهنگی باشد، نوشت.

این منبع آگاه افزود: وقتی نامه اداره میراث‌فرهنگی استان تهران را از شهرداری منطقه 3 پیگیری کردیم، گفتند چنین نامه‌ای ثبت نشده است و زمانی که با آقای سعادتی موضوع را گفتیم ایشان تاکید کرد که نامه را با پیک ارسال می‌کند تا به صورت حضوری ثبت شود. 

در ادامه این گزارش، سعادتی (معاون میراث‌فرهنگی اداره میراث‌فرهنگی استان تهران) در رابطه با مسجد هدایت به ایلنا گفت: در حال‌ حاضر نامه زده‌ایم که از تخریب مسجد هدایت جلوگیری شود تا پس از آن برای تشکیل پرونده ثبتی آن اقدام شود.

وی گفت: براساس نامه‌ اداره کل میراث‌فرهنگی تهران این بنای تاریخی نمی‌تواند تخریب یا نوسازی شود و هر گونه اقدامی تخلف آشکار است حتی اگر این بنا در فهرست آثار ملی کشور به ثبت نرسیده باشد.

با این حال همچنان نگرانی‌ها از تخریب مسجد تاریخی هدایت وجود دارد و بر اساس گفته منابع آگاه و حاضر در محل هر لحظه انتظار تخریب این مسجد وجود دارد.

با توجه به نامه نگاری‌های اداره کل میراث‌فرهنگی استان تهران مبنی بر حفظ این بنای تاریخی به‌نظر می‌رسد اوقاف تهران نیز نسبت به این اقدام بی‌اطلاع بوده است.

ایلنا پس از پیگیری‌ از اوقاف استان تهران و گفتگو با فاضل (معاون فرهنگی اوقاف شمیرانات) مطلع شد که او نیز نسبت به اتفاقاتی که قرار است در این مسجد تاریخی رخ دهد، بی‌اطلاع بوده است.

فاضل گفت: در جریان نوسازی مسجد تاریخی هدایت قرار نگرفته‌ام و از این موضوع کاملا بی اطلاع هستم.

پیشینه خاندان و آثار وقفی هدایت

پشت مسجد موقوفه هدایت دروس قبرستانی تاریخی وجود دارد که در این گورستان افرادی چون مهدیقلی هدایت (مخبرالسلطنه) متوفی ۱۳۳۴، لطف اله هدایت متوفی ۱۳۳۵، غلامرضا هدایت فرزند غلامعلی هدایت (مخبرالدوله) متوفی ۱۳۲۶، عبداله هدایت فرزند غلامرضا هدایت (مخبرالدوله) متوفی ۱۳۴۷، خسرو هدایت فرزند غلامرضا هدایت (مخبرالدوله) متوفی ۱۳۵۲، مهدیقلی هدایت ملقب به مخبر السلطنه، از رجال عصر قاجار و پهلوی (از جمله در مناصب حاکم ولایات، نماینده، وزیر، سومین نخست وزیر رضاشاه) بوده است.

در دوره رضاشاه، سه دانگ دروس به مخبرالسطنه تعلق داشت. او پس از بازنشستگی، در ملک ییلاقی خود در دروس شمیران اقامت داشت و پیش از مرگ بخش‌هایی از املاک خود را برای ساخت بناهای عام المنفعه وقف امور خیریه کرد. موقوفات از قبیل ۲مسجد، ۲بیمارستان، حمام، ۴مدرسه بود. او در ۱۳۳۴ ه. ش در همان منزل مسکونی خود در دروس درگذشت و در گورستان خانوادگی جنب مسجد هدایت به خاک سپرده شد.

مهدیقلی هدایت به موجب وقف نامه در سنه ۲۴شوال ۱۳۳۶ ه.ق (۱۲۹۷ ه.ش) ۲.۵ دانگ از اراضی ملکی خود در دروس شمیران را وقف کرد تا عوائد آن پس از وضع مخارج عین موقوفه صرف تعلیم و تربیت اطفال یتیم فقیر و هزینه‌های تکیه (مسجد موقوفه هدایت) واقع در خیابان جمهوری و غیره شود. رقباتی که عرصه آن وقف و اعیانی آنها توسط واقف و با هزینه موقوفه در زمان حیات خود احداث و وقف شد عبارتند از: ۱. مسجد هدایت در خیابان جمهوری۲. مسجد هدایت در دروس ۳. بیمارستان هدایت در دروس۴. عرصه بیمارستان شهید لبافی نژاد در پاسداران۵. مدرسه شفاعت۶. مدرسه هدایت۷. حمام (گرمابه گلستان)۸. عرصه مدارس شهدای تجریش و سما در پاسداران، مسجد هدایت خیابان جمهوری از بناهای تاریخی شهر تهران است که تاریخ دقیق بنای آن معلوم نیست اما در دوره قاجار ساخته شده است. این مکان در ابتدا تکیه بوده، که بعداً تبدیل به مسجد شد.

سید محمود طالقانی در سال ۱۳۲۷ش این مسجد را احیا کرد که بعدها آن را به پایگاهی سیاسی و فرهنگی برای مبارزه با حکومت پهلوی تبدیل کرد. چهرهای مختلفی از انقلاب اسلامی ایران از جمله آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، محمدجواد باهنر، آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی، مهدی بازرگان، محمدتقی شریعتی، مرتضی مطهری، محمد مجتهد شبستری و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در این مسجد سخنرانی کرده‌اند. مسجد هدایت خیابان جمهوری در سال ۱۳۸۵ش با شماره ۱۵۷۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.