«مرد نمکی» را به مثابه یک جریان بوروکراتیک دیدم

به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی موزه سینما، اردعطار پور، فیلمساز مطرح سینمای مستند پس از پایان نمایش این فیلم گفت: امشب شاهد یک فیلم مستند بسیار خوب بودیم. موضوعی که فیلم درباره آن صحبت می‌کند، درباره معدن نمک ۲۵۰۰ سال از استحصال نمک می‌گذرد. مرد نمکی شماره یک در حدود سال ۱۳۷۲ کشف شد، در آن زمان توجه به مسائلی همچون میراث فرهنگی کم‌رنگ‌تر از امروز بود بود و آقای شاملی به فضایی پرداختند که چندان مورد توجه مدیریت رسمی قرار نداشت. این فیلم در حکم سندی از آن روزگار به شمار می‌رود و از آن زمان تاکنون، شمار مردان نمکی کشف شده به عدد هشت رسیده است.

وی افزود: فیلم از نوعی رویکرد طنزگونه برخودار است و بخش‌هایی از آن به روش بازسازی مقابل دوربین رفته است. بسیاری از اطلاعات نظیر خوراک، پوشاک و… مربوط به دوره‌های هخامنشیان و ساسانیان، از طریق همین مردان نمکی به دست آمده است.

این مستندساز شناخته شده خاطرنشان کرد: وجه طنزآلود این فیلم درباره موضوع بوروکراتیک موجود در کشور از آن اثری معترض ساخته است. به عقیده من و احتمالا افرادی که بر روی موضوع مردان نمکی کار می‌کنند، همه باید این فیلم را که به مستندنمایی بخشی تاریخی می‌پردازد تماشا کنند.

عطارپور افزود: امروز درباره یک میراث فرهنگی کشور و بررسی آن توسط فیلم آقای شاملی صحبت می‌کنیم.

مرتضی شاملی کارگردان فیلم مستند «مرد نمکی» گفت: در سال ۱۳۷۶ فیلم داستانی «نصف جهان» را ساخته بودم که برای آن مشکلاتی ایجاد شده بود و در آن زمان قصد کارگردانی این فیلم را نداشتم. خانم ثریا هاشمی که از پیشکسوتان و تهیه‌کننده‌های تلویزیون بودند، روزی از من خواستند تا فیلمی درباره مرد نمکی که در معادن زنجان یافت شده است را کارگردانی کنم. من در ابتدا نپذیرفتم اما ایشان اصرار کردند. مرد نمکی در سال ۱۳۷۲ کشف شده بود و دعواهایی که در فیلم نشان داده می‌شود پیش از شروع ساخت این فیلم رخ داده بود و ما آن را بازسازی کردیم. موضوع این فیلم از نظر تاریخی برای من اهمیت نداشت و ظاهرا برای آن افراد نیز این مسئله امر مهمی نبود.

وی ادامه داد: برای من برخورد با اصل موضوع دارای اهمیت بود، اینکه فردی به صورت مومیایی باقی مانده است. من به موضوع این فیلم به مثابه یک جریان بوروکراتیک نگاه می‌کردم. اصل علمی این موضوع برای من جذابیت نداشت و بلکه موارد پیرامونی روایت، دارای اهمیت بود. نقطه تمرکز من در این اثر بر نوعی سوءتفاهم در برخورد با مسائل فرهنگی و کم‌کاری‌ها در این زمینه بوده است.

وی ادامه داد: اگر این مملکت مورد حفاری قرار بگیرد، در هر نقطه از آن اموات قدیمی یافت می‌شوند و بنابراین این موضوع برای من چندان اهمیت خاصی نداشت و گمان می‌کردم تنها با یک سر انسانی مومیایی طرف هستم.

این فیلمساز خاطرنشان کرد: تلاش کردم با طنز خاصی که در برخوردهای اداری موجود بود، این فیلم را بسازم. البته پرداختن به مفاهیم تاریخی مانند کارهایی که آقای عطارپور درباره خلیج فارس و الواح تخت جمشید تولید کرده‌اند، اهمیت بسیار زیادی دارد اما به هر صورت من این فیلم را در تکریم مرد نمکی کارگردانی نکردم. برای من مسائل جامعه‌شناسی نسبت به مرد نمکی اهمیت بیشتری دارد.

شاملی همچنین گفت: در فیلمی دیگر درباره این موضوع، آن را از مجرای پزشکی و قانونی پیش بردیم و به کشف گروه خونی مرد نمکی و چگونگی کشته شدن و… او پرداختیم. در این اثر ناکارآمدی سیستم بوروکراتیک در ارگان‌های مختلف بیش از پرداختن به مسائل علمی برای من دارای اهمیت بود.

فخرالدین سیدی، مستندساز پیشکسوت سینمای ایران نیز گفت: آقای شاملی نسبت به فیلم خود کم لطف هستند. اگر ایشان بخش اجتماعی موضوع را نادیده می‌گرفتند، اطلاعات زیادی را از دست می‌دادیم. اما در عین حال محوریت اصلی فیلم، پیدا شدن مرد نمکی و مباحث علمی مربوط به آن است. در فیلم پس از پیدا شدن مرد نمکی، هر فرد تلاش می‌کند تا آن را به نوعی مصادره به مطلوب کند. بخشی از وجوه جامعه در آینه فیلم به تصویر کشیده شده است و این موضوع نیز دارای اهمیت بسیاری است.

منیر تقدیسی تدوینگر این اثر نیز گفت: نگران بودم که پس از بیست و هفت سال از زمان ساخته شدن فیلم، ممکن بود چه احساسی با تماشای آن داشته باشم. اما امروز همچنان با همان احساس اولیه مواجه بودم. تدوین این فیلم امری بسیار سخت و پرزحمت بود چراکه حجم زیادی از گفت‌وگوها پیش روی ما وجود داشت. ما در تولید این اثر تلاش کردیم قضاوت را برعهده بیننده قرار دهیم تا او برمبنای روایت افراد مختلف به قضاوت شخصی خود بپردازد.

ثریا هاشمی تهیه‌کننده این فیلم نیز درباره نسخه موجود دیگر از مستند «مرد نمکی» گفت: در خصوص موضوع این فیلم، یک ویدئو ۳۰ دقیقه‌ای با نگاه علمی ساخته شد که از شبکه دو سیما به روی آنتن رفت. در آن فیلم، آقای شاملی به سراغ محققین علمی رفته بودند و نظریات آن‌ها در اثر مذکور مطرح شده بود.

سعید رشتیان پیشکسوت سینمای مستند نیز گفت: به نظر من «مرد نمکی» اثری با اهمیت بوده و دارای خصوصیت اصلی یک روایت مستند است. این روایت دارای یک محور اصلی است و قصه هرگز از موضوع کشف سر مرد نمکی خارج نشده و بی‌اهمیتی نسبت به این مسئله، مورد نقد و تاکید قرار گرفته است.

وی افزود: شاملی از مستندسازان باتجربه و قدیمی سینمای ایران است و به دلیل تجارب و دانسته‌های بیشمار، همواره رفتاری پخته از خود بروز می‌دهد. حساسیت شاملی در نشان دادن مقوله بی‌کفایتی، هرگز روایت اصلی را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. فیلم دارای وجوه بازسازی بسیار باورپذیر است و این موضوع یک اتفاق نادر در سینمای مستند به حساب می‌آید. شاملی همواره دارای حساسیت نسبت به موضوعات پیرامونی خود است و این خصیصه در ایشان بسیار مهم است.

وی بیان داشت: تاکید اصلی فیلمساز که زیر قصه فیلم را تشکیل داده، جنبه اعتراضی و بی‌تفاوتی را نشان می‌دهد. گاهی موضوع به قدری پررنگ است، که کل حرکت فیلمساز را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. موضوع اصلی این فیلم، یک کشف و دیرینه‌شناسی است و فیلمساز آن را به عنوان موضوع اصلی خود درنظر گرفته و در عین حال نقد خود را پیش می‌برد.

در این برنامه افرادی چون ارد زند، سعید رشتیان، پروین ثقه‌الاسلامی، فخرالدین سیدی، ناصر آقایی، منیر تقدیسی و ثریا هاشمی و علاقمندان سینمای مستند حضور داشتند.