روایتِ تهران‌تایمز از حسینیه‌ی ایران+عکس و فیلم
باید گفت شهر یزد را به عنوان یکی از شهرهای پرجمعیت ایران می‌شناسند که هر سال در ایام محرم میزبان عزاداران بسیاری است. برگزاری مراسم عزاداری و مناسک مربوطه به آن تا آن حد در شهر یزد جدی است که آن را حسینیه ایران می‌دانند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، با فرا رسیدن ماه محرم و ایام عزاداری سالار شهیدان و هفتاد و دو تن از یارانش، مردم ایران و البته شیعیان تمام جهان در جای جای کره خاکی به برگزاری مراسمی می‌پردازند. این مراسم که کلیت آن عزاداری است بر اساس فرهنگ و جغرافیا و گویش هر قوم در هر شهر و کشور متفاوت است.
مداحی و روضه‌خوانی در ایران از همان بدو ورود اسلام ساز و کاری مشخص داشته و ادبیات و شعر در آنها حرف اول را می‌زده است. این درحالی است که برخی نوحه‌ها بر اساس ملودی قطعات پاپ خوانده می‌شوند! اما در این میان؛ آیین‌های قومی اقوام مختلف ایران فراتر از اتفاقاتی است که تا امروز دیده‌ایم. همانطور که موسیقی نواحی مختلف کشور دارای سازبندی‌ها و آیین‌های مشخص است، موسیقی و مناسک محرم نیز بر اساس زبان و فرهنگ و قومیت و اقلیم روستاها و شهرها ایجاد شده است.
متاسفانه امروزه بسیاری از آیین‌های محرمی منسوخ شده‌اند یا در نهایت توسط عده‌ای معدود در نقاط دور دست اجرا می‌شوند. طی این سال‌ها برخی رسانه‌های خارجی نیز به صورت مستمر یا مقطعی به نگارش و انتشار گزارش‌هایی در این زمینه پرداخته‌اند که روزنامه «تهران‌تایمز» یکی از آنهاست. خبرگزاری‌هایی چون «گاردین»، «سی‌ان‌ان» و «رویترز» نیز گاه در این رابطه اخبار و گزارش‌هایی را در قالب عکس یا فیلم منتشر کرده‌اند.
بخش‌هایی از گزارش پیش رو که به سه آیین مهم محرمی و عاشورایی می‌‌پردازد، ترجمه شده از مطالب محرمی روزنامه «تهران‌تایمز» است.
نخل‌گردانی/ تشییع نمادین امام سوم شیعیان
یکی مهمترین آیین‌های ماه محرم «نخل‌گردانی» است که هر سال در شهر کویریِ یزد برگزار می‌شود.
نخل درواقع سازه‌ای نمادگونه است که عزاداران یزدی آن را بر شانه می‌گیرند. این نخل چوبیِ باستانی به نوعی شبیه محمل است که با روسری‌ها و شال‌های ابریشمی رنگارنگ مزین شده است. این پارچه‌های با کیفیت بستر فانوس‌ها و آیینه‌هایی هستند که نخل چوبی باستانی را با آنها تزیین کرده‌اند.
«نخل‌گردانی» در شهر یزد و خیل عظیم عزاردارن حسینی
اما این سازه چوبی باستانی چه شباهتی به درد نخل دارد؟
درست است که نخل در زبان فارسی به درخت خرما اتلاق می‌شود؛ اما این بدان معنا نیست که سازه‌ای که در نخل‌گردانی موضوع و محور است، همان درخت نخل است. این سازه در واقع نمادی از تابوت امام حسین (علیه السلام) است و اعمالی که انجام می‌شود، چیزی شبیه مراسم تشییع همراه با عزت و احترام است.
ویدئویی از مراسم نخل‌گردانی همراه با جمع کثیری از عزاداران/ این فیلم مراسم عزاداری اهالی یزد طی یکی، دو سال گذشته است
مرثیه‌سرایان و عزاداران حین حمل نخل و چرخاندنش در شهر، داستان روز عاشورا و زندگی شجاعانه امام سوم شیعیان حسین (علیه السلام) را روایت می‌کنند. همه شرکت‌کنندگان سیاه‌پوش هستند و این مورد نیز یکی از قوانین این رسم قدیمی است.
این سازه بدون پوشش نخلی است که یزدی‌ها آن را نماد تابوت حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) می‌دانند
باید گفت شهر یزد را به عنوان یکی از شهرهای پرجمعیت ایران می‌شناسند که هر سال در ایام محرم میزبان عزاداران بسیاری است. برگزاری مراسم عزاداری و مناسک مربوطه به آن تا آن حد در شهر یزد جدی است که آن را حسینیه ایران می‌دانند.
عزاداری گروهی زنان بختیاری/ روستای زیلالی
همواره دیده و شنیده‌ایم که این مردان هستند که در عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) و یارانش به میادین سوگواری می‌آیند. اما در واقع این نظریه درست نیست چراکه زنان نیز در آیین‌های مذکور پا به پای مردان حضور دارند هرچند که کمتر دیده شوند. با این وجود کمتر قومی را می‌توان سراغ داشت که زنانش منحصرا و مستقل در دهه اول محرم عزاداری کنند. زنان قوم بختیاری در کهگیلویه و بویر احمد، واقع درجنوب غربی ایران در این دسته می‌گنجند. روستای زیلایی واقع در استات کهگیلویه یکی از مناطقی است که زنان در آن به طور مستقل طی آیینی مشخص برای سالار شهیدان و یارانش عزاداری می‌کنند. آنها با لباس‌های یک دست شال‌های سیاه به سر می‌کنند و در یک دایره قرار می‌گیرند تا در ادامه به انجام مناسک بپردازند.
زنان روستای زیلالی واقع در استان کهگیلویه و چهارمحال بختیاری
یکی از زنها که معمولا از بقیه مسن‌تر است، سرپرست دیگران در اجرای مرثیه‌هاست. این زن به عنوان رهبر و خواننده شروع به شروه‌خوانی می‌کند. معمولا اینگونه است که سر دسته باید اشعاری را از بر باشد تا بتواند انجام امور عزاداری را به دست گیرد. او همچنین شروه‌های زیادی را از بر است و آنها را با سوز و گداز می‌خواند.
حین انجام این کار، زنان ضمن هم‌خوانی به نشانه عزا گوشه چادر خود را می‌گیرند و بر روی دوش خود می‌اندازند و شیون‌کنان سردسته را همراهی می‌کنند. باید گفت شروه‌خوانی که در موسیقی آیینی بوشهر و دیگر شهرهای جنوبی هنوز مورد توجه است، مدح و بیان کارهای شایسته متوفی یا شهید است. اما عزاداری زنان بختیاری به همین مورد ختم نمی‌شود. در ادامه، زنان هر خانه به تهیه غذای نذری می‌پردازند تا در روز عاشورا پس از بازگشت هیئت‌ها از گلزار شهدا توسط هیئت‌ها به دست عزاداران برسد.
سردسته زنان عزادار که شروه‌خوانی و خواندن اشعار حلقه زنان عزادار به عهده اوست
این زنان طی همین مراسم حجله‌ای را برای حضرت قاسم (علیه السلام) (که تازه داماد بوده)، و گهواره‌ای را برای علی‌اصغر (علیه السلام)، کوچکترین فرزند و یار امام حسین (علیه السلام)، درست می‌کنند و به آن چشم زخم می‌بیندند. آنها سپس روی گهواره و حجله را با پارچه سبز می‌پوشانند و پیرامونش عزاداری می‌کنند.
زنان روستای زیلالی، در آیین دیگری که به «کتل» مشهور است، اسبی را به‌عنوان اسب حضرت امام حسین (علیه السلام) زین و تزئین کرده و بین هیئت‌ها می‌گردانند و به رسم محلی شیون می‌کنند. انتخاب محل عزاداری و نظافت آن و ساخت علَم‌ها از دیگر اقدامات زنان این منطقه برای سوگواری امام حسین (علیه السلام) و خانواده و یارانش است.
برگزاری مراسم تشت‌گذاری به شیوه سنتی و با تشتی که اسما الهی و نام ائمه مزین شده است
«تشت‌گذاری» یا «تشت‌گردانی»/ مراسمی که هنوز در اردبیل زنده است
یکی دیگر از مراسم آیینی، معنوی ماه محرم سنت «تشت‌گذاری» است که قدمت زیادی دارد. این آیین مذهبی در خطه آذربایجان و شهر اردبیل و توابع آن برگزار می‌شود و نشان از عشق و ارادت ترک‌زبانان منطقه به امام حسین (علیه السلام) و برادر کوچکترش ابولفضل‌العباس (علیه السلام) است.
ماجرا از این قرار است که عزاداران در مسجد جامع شهر که معمولا بزرگترین مسجد آن منطقه محسوب می‌شود، جمع می‌شوند و چندحوض بزرگ را مملو از آب می‌نمایند که رود فرات را به یاد می‌آورد و نمادی از روشنی و تشنگی و عطش امام حسین (علیه السلام) و یاران اوست. عزاداران گاه به جای حوض تشت‌هایی را از آب پر می‌کنند و در محوطه عزاداری می‌گذارند. آنها سپس باصدای زنگ مسی، طی مراسمی به خواندن ادعیه و مرثیه‌هایی می‌پردازند. مردان پس از پایان عزاداری، تشت‌ها را به دوش می‌گیرند و در مسجد یا محوطه تکیه می‌گرداند تا عزاداران به عنوان تبرک از آن بنوشند یا سهمی از آن بردارند؛ چرا که معتقدند آن آب با اشعار خوانده شده و عزاداری برای سیدالشهدا (علیه السلام) مقدس شده است.
بخشی از مراسم تشت‌گذاری که حین عزاداری در یکی از تکایا برگزار شده است
ریشه‌های آیین «تشت‌گذاری» به روایتی از امام حسین (علیه السلام) ارتباط دارد. آنطور که می‌گویند امام (علیه السلام) آن زمان که به اتفاق خانواده و یارانش در صحرای کربلا ساکن شده، پس از انکه حر بن یزید ریاحی و سربازانش برای امان دادن نزد آنها می‌آیند، از نزدیکانش می‌خواهد آبی که همراه دارند را مقابل حر و سربازان و اسبهای‌شان قرار دهند تا آنها سیراب شوند. اهالی شهر اردبیل و توابع آن آیین «تشت‌گذاری» را بر همین اساس اجرا می‌کنند؛ چرا که این حرکت امام را جوانمردانه می‌دانند.
برگزاری مراسم «تشت‌گذاری» با کوزه گلی/ دهه اول محرم
بر اساس متن کامل و قدیمی، دعای «تشت‌گذاری» به سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده است. هرچند که مراسم «تشت‌گذاری» از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین‌ساله دارد؛ اما در دو سه دهه اخیر در سایر مناطق ترک‌زبان و شهرهایی چون زنجان، مازندران، آستارا، تالش و حتی ورامین نیز مورد توجه قرار گرفته‌است.
با این تفاسیر باید گفت مراسم «تشت‌گذاری» هنوز زنده است.
نمایی از چوب‌بازی سوگوارانه جوانان دزفولی
«چوب بازی» رسمی کمترشناخته شده در شهر موشک‌ها
اغلب مردم درباره آیین «چوب بازی» اهالی دزفول در دهه اول محرم بی‌خبرند. آنها معمولا این آیین را با آنچه در خطه خراسان مرسوم است، اشتباه می‌گیرند. البته «چوب‌بازی» در قالب و با محتوای دیگر در استان لرستان و توابع آن نیز اجرا می‌شود. اما آنچه در دزفول مرسوم است صرفا به عزاداری برای مولای کربلا آقا امام حسین (ع) است.
باید گفت این آیین تا آن حد ریشه‌دار و معتبر است که در فهرست میراث فرهنگی ملی ایران به ثبت رسیده است. عزاداران در این مراسم دو چوب در دست دارند و با نوا و ریتم شعر آن را بر اساس قواعدی از پیش تعیین شده تکان می‌دهند و جابجا می‌کنند.
فایلی تصویری از سوگ «چوب‌بازی» عزاداران دزفولی در محله «سیاه‌پوشان» که یکی از مناطق قدیمی و با قدمت به حساب می‌‌آید/ اهالی منطقه «سیاه‌پوشان» از گذشته‌های دور برای محرم و مناسک آن ارزش زیادی قائل بوده‌اند
این مراسم در واقع نمادی از صحنه جنگ در صحرای کربلاست. سرنا و دهل سازهایی هستند که اشعار چوب‌بازی دزفولی‌ها را همراهی می‌کنند. باید گفت به جز چوب، شمشیر و زره و سپر هم در این آیین کاربرد دارد.
باید گفت قدمت آیین «چوب‌بازی» پانصدسال تخمین زده شده و از یک قرن و نیم پیش تا به امروز توسط هیئت‌ها در تکیای دزفول برگزار می‌شود.
