کشف گونه‌ای جدید از گلسنگ که نقوش تخت جمشید را می‌بلعد

 به گزارش خبرنگار ایلنا، نقوش تخت‌جمشید بیشترین آسیب را طی سالهای اخیر به‌ واسطه تجمع و خورندگی گلسنگ‌ها داشته‌ است.

سالهاست که گزارش‌های متعددی از وضعیت نابسامان تخت‌جمشید و هجوم گلسنگ‌ها منتشر می‌شود اما هنوز کارشناسان میراث‌فرهنگی به مطالعات کافی برای شناخت گلسنگ‌ها و از بین بردن آنها دست پیدا نکرده‌اند. 

محمد سهرابی (رئیس موزه گلسنگ‌های ایران و متخصص گلسنگ‌شناس) در رابطه با کشف گونه جدید گلسنگ که به طرز چشمگیری در نقوش تخت جمشید پراکنده است، به خبرنگار ایلنا می‌گوید: کشف این گونه بر پایه یافته‌های DNA استوار بوده و پراکنش این گونه با نام علمی «سیرسیناریا پرسپولینتا» نشان می‌دهد که این گونه جدید در واقع یک گونه بومی ایران است که در تمام محوطه باستانی تخت‌جمشید گسترده شده اما تاکنون خارج از ایران دیده نشده است. 

این عضو هیات علمی سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران که دکترای گلسنگ‌شناسی از دانشگاه هلسینکی فنلاند دارد، معقتد است: متاسفانه برخی کارشناسان خارجی که تحت عناوین مرمتگر آثار باستانی به ایران می‌آیند از رفتار و تنوع گونه‌های گلسنگی ایران دانش کافی ندارند و از جهل مدیران استفاده کرده و اقدام به تست مواد شیمیایی مختلفی روی سطوح تاریخی در داخل محوطه تاریخی می‌کنند و با گرفتن چند عکس برای نمونه محصول خود بازاری بین‌المللی درست می‌کنند. اساسا ارزیابی آسیب‌ها و مخاطرات ناشی از مصرف مواد شیمیایی پاک کننده گلسنگ‌ها در کوتاه مدت برای هیچ کسی امکان نیست چرا که رویش مجدد گلسنگ‌ها در نقاط مصرف شده آن مواد در محوطه تاریخی زمانی بین ۳۰ الی ۵۰ سال طول می‌کشد. لذا این اقدامات افراد بیشتر شبیه پاک کردن صورت مسئله است که صرفا گلسنگ‌ها را از دید آن مسئولین پنهان کنند.

او همچنین افزود: برخی از این افراد با هدف بازاریابی برای مواد تولیدی خود به دنبال مصرف کننده معتبری می‌گردند تا مستنداتی تهیه کنند که در کجاها این مواد به مصرف رسیده است تا برای محصول خود برندی درست کنند چه نامی بهتر از پرسپولیس در ایران!

به گفته سهرابی، کشف این گونه یک کار پژوهشی تیمی بوده است که پژوهشگرانی از روسیه، ایتالیا و اسپانیا و برخی پژوهشگران داخلی در طی سال‌ها تحقیق بر نقوش و آثار سنگی تخت‌جمشید ایران همکاری کرده‌اند.

«سیرسیناریا پرسپولیتینا» یکی از گونه‌هایی است که بیشترین تجمع و کلونی را در تخت‌جمشید دارد و تقریبا روی سطح بسیاری از نقوش و دیواره‌های تخت‌جمشید دیده می‌شود و عجیب است گونه‌ای با این وسعت پراکنش در تخت جمشید که روزانه هزاران نفر از آن بازدید می‌کنند مقابل چشمان همه یک گونه ناشناخته باقی مانده بود!

آنطور که این گلسنگ‌شناس اعلام می‌کند، با توجه به وفور بلورهای وددلیت در پیکره این گونه جدید و قدرت جذب رطوبت بالا سبب تولید اسید اگزالیک شده که درصورت حل شدن اسید در آب جزو اسیدهای دی کربوکسیلیک طبقه‌بندی می‌شود.

او می‌گوید: این اسید به لحاظ قدرت اسیدی، بسیار قوی‌تر از اسید استیک است. اسید اگزالیک در فرآیند فرسودگی زیستی نقش خورندگی بیشتری دارد. این درحالی است که زیر همین گونه جدید کشف شده که فقط روی سطح بسترهای سنگی رویش دارد ریز زیستگاهی وجود دارد که فرسودگی زیستی مانند سیانوباکتری‌را نیز فراهم کرده و این سیانوباکتری‌ها از تاثیرات تابش نور خورشید فرار و در زیر این گلسنگ به داخل سنگ نفوذ می‌کنند.

این متخصص گلسنگ‌شناس با تاکید بر اینکه اگر رفتار گونه‌های گلسنگی بر آثار سنگی تاریخی با دقت ارزیابی نشود بیشترین آسیب متوجه آثار سنگی تاریخی خواهد شد، ادامه داد: کارشناسان میراث‌فرهنگی اگر رفتار گونه جدید گلسنگ تخت‌جمشید را نشناسند و بدون استناد به مطالعات علمی و راهکارهای درست شروع به از بین بردن آن کنند باعث می‌شوند زیستگاهی که زیر این گونه مخرب گلسنگ وجود آمده عواملی مانند سیانوباکتری‌ها و باکتری‌ها عمیقتر به سطح سنگ فرو رود و این یعنی یک گام حرکت به سمت فاجعه و تخریب بیشتر.

بنیانگذار موزه گلسنگ‌های ایران همچنین اعلام کرد: در مقاله عملی منتشر شده در مجله The Lichenologist نه تنها به یک کشف جدید در جایگاه گونه‌های مخرب گلسنگ در تخت‌جمشید دست پیدا کرده‌ایم که با استفاده از میکروسکوپ الکترونی جایگاه حضور سایر عوامل موثر بر فرسودگی زیستی نیز مصور شده است که درصورت تمایل وزارت میراث‌فرهنگی به خرید دانش فنی شناخت، کنترل و پاک‌سازی گلسنگ‌ها از موزه گلسنگ‌های ایران می‌توان راهکار عملی بدست آمده را در اختیارشان قرار داد.

این گلسنگ‌شناس همچنین تاکید کرد: حفاظت از زیستگاه گونه جدید کشف شده برای سازمان حفاظت از محیط زیست ایران نیز بسیار مهم است. از آنجایی که از نظر وزارت میراث‌فرهنگی حضور این گونه جدید مخرب در یک مجموعه میراث جهانی خساراتی به آثار تاریخی کشور وارد می‌کند و باید برای از بین بردن آن اقدامات و تحقیقات بیشتری صورت گیرد در حالی که سازمان حفاظت از محیط‌زیست شاید خواسته دیگری داشته باشد، مشاهدات ما نشان میدهند که سراسر کوه مهر یک زیستگاه خاص برای گونه جدید محسوب می‌شود و لازم است برای حل این تعارض منافع توافقی بین سازمان حفاظت از محیط زیست حفظ و وزارت میراث فرهنگی صورت گیرد تا مجموعه‌های میراث جهانی تخت جمشید از آزادی بیشتری برای کنترل عوامل زیستی در این مجموعه داشته باشند.