افسانه‌های حکیم نظامی هنوز در جوامع انسانی جریان دارد

به گزارش ایلنا، در نشست تخصصی «مباحث میان رشته‌ای علوم انسانی در حوزه نظامی پژوهی»، محسن حبیبی رییس دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی ضمن تقدیر از تلاش‌های مجدانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پاسداشت مقام حکیم نظامی گفت: حکیم نظامی شاعر و متفکر قرن ششم هجری و فردی تأثیرگذار در سپهر فرهنگی، هنری، ادبی و شعری و در تاریخ ایران است.

اوافزود: نظامی جایگاه و اهمیت رفیعی دارد؛ چرا که بسیاری از قله‌های زبان و ادب فارسی از او بهره گرفته‌اند. اگر نظامی نبود، حافظ و سعدی و بزرگان دیگر، ظهور و بروز پیدا نمی‌کردند.

رییس دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبائی تأکید کرد: آثار حکیم نظامی گویای عظمت اوست. امروزه مزار این حکیم در آذربایجان واقع شده است و این خود گواه آن است که زبان فارسی ریشه در یک سرزمین پهناور دارد که آن سرزمین، ایرانِ بزرگ فرهنگی است.

در ادامه این رویداد کاوه خورابه معاون علمی و پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخن پرداخت و گفت: آیین بزرگداشت حکیم نظامی به عنوان یکی از مفاخر ادبی، حکمی و اندیشه‌ای ایران زمین است که خوشبختانه در سه دوره متوالی فعالیت‌های فراگیر و قابل توجهی را در سطح ملی و بین المللی به انجام رسانده است و امیدواریم این فعالیت‌ها منجر به نتایجی شود که از رهگذر آن بتوانیم زیستی فرهنگی و مطابق با زمانه اکنون با این حکیم فرزانه داشته باشیم.

او درادامه با اشاره به مفهوم اکفراسیس و جنبه به بیان آمدن تصویر‌های بیشمار روایی و داستانی در متن «پنج گنج» مهمترین مفهوم بازسازی شده و در دسترس ما را، مفهوم عشق دانست.

معاون علمی و پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: تصویرسازی‌های نظامی در «خمسه» بسیار قابل توجه است. ما با شعر و اندیشه نظامی، وارد عرصه حماسه غنایی و عاشقانه می‌شویم، همچنان که با حکیم فردوسی، عرصه حماسه رزمی را گذراندیم، با حکیم نظامی گونه‌ای از حماسه تغزلی، بزمی و عاشقانه را تجربه می‌کنیم.

خورابه در ادامه به ظرفیت‌های خوانشیِ نو از خمسه نظامی و حضور آن در عرصه‌های مختلف هنر همچون موسیقی، سینما، تاتر و هنرهای تجسمی اشاره کرد که همچون بستری مهم و گویا، مسیر گفتگوی دوباره با حکیم نظامی را بر روی ما می‌گشاید.

پایان بخش سخنان معاون علمی و پژوهشی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی توجه حضار به حضور و درخشش نام و مفهوم ایران در اشعار حکیم نظامی و قدردانی از مشارکت همه نهاد‌هایی بود که در این چند دوره متقبل زحمات فراوان برای برگزاری آیین‌های بزرگداشت این حکیم پارسی گو شده بودند.

ساخت مجسمه نظامی، سلسله نشست ها، چاپ مجموعه مقالات همایش و ده‌ها فعالیت فرهنگی درباره حکیم نظامی از جمله موضوعاتی بود که معاون‌پژوهی انجمن درباره آن به حاضران توضیح داد.

قاسم پورحسن استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی سومین استاد و سخنران این نشست بود. او گفت: حکمای ایران شروح مختلفی بر کتاب «فن شعر» ارسطو نگاشته‌اند. بین شعر و حکمت پیوند نیرومندی وجود دارد که هنوز هم به آن توجه نمی‌شود. هایدگر نیز معتقد بود که شعر بنیاد تفکر است.

او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: نظامی در «مخزن الاسرار» نکات مهمی درباره انسان و جامعه بیان می‌کند که با اندیشه فارابی مشترک است. مثلا، نظامی از شهر نیکان سخن می‌گوید که به آرای فارابی در مدینه فاضله شباهت دارد. نظامی شهر خوب را شهری می‌داند که حاکم آن اهل حکمت است و دانایان و حکیمان در آن ارج و قرب دارند. چیزی که فارابی هم به آن توجه دارد.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه سخنان خود اظهار کرد: به اعتقاد برخی پژوهشگران، نظامی در میان فردوسی و مولانا واقع شده است. لذا اندیشه هردوی آن‌ها در او قابل مشاهده است. از اینرو ساختار نیرومند مثنوی سرایی و قوت داستان گویی در نظامی قابل توجه است.

او تأکید کرد: نظامی در درجه اول متفکری آرمانگراست که البته آرمانگرایی او انتزاعی نیست. او از شعر کمک می‌گیرد که بتواند به وسیله آن، تفکر خود را بیان کند. چرا که مهم‌ترین محمل او برای بیان اندیشه و تفکر، شعر است.

در ادامه این نشست محمدرضا حاجی آقابابایی عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی به ایراد سخن پرداخت وگفت: شاعران ما معمولا به چیستی شعر توجه داشته اند. اما از قرن ۶ هجری به بعد نگاه ویژه‌ای شکل می‌گیرد و مباحث فلسفی نیز به حوزه شعر سرایت می‌کند تا جایی که از شاعران حکیم سخن به میان می‌آید.

او اضافه کرد: در میان شاعرانِ حکیم قرن ششم، نظامی جایگاه ممتازی دارد. او نظریه شعر کهن را تبیین می‌کند و در دوره معاصر نیز، نیما یوشیج نظریه شعر جدید را مطرح می‌نماید.

حاجی آقابابایی تأکید کرد: حکیم نظامی به منشأ و ماهیت شعر، ساختار شعر و کارکرد آن در نظریه شعری خود توجه زاید الوصفی دارد.

اسماعیل شمس عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این نشست تخصصی طی سخنانی گفت: تاریخ، حکایت انسان در مکان و زمان است. تاریخ برخلاف آنچه که معرفان می‌گویند، صرفا حاوی مفاهیم تاریخی نیست.

او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: دواوین شاعران، دست اول‌ترین منبع تاریخی است، شعر فقط تاریخ نیست، چرا که حاوی اندیشه و فلسفه نیز هست.

شمس اضافه کرد: تاریخ یک منظومه فکری است که بیشترین عناصر را از شعر و ادبیات دریافت می‌کند. در این مرحله بزرگانی چون فردوسی و حکیم نظامی بسیار مهم و قابل توجه اند. چرا که شاهنامه و خمسه نظامی از منابع دست اول تاریخی‌اند که مشحون از مبانی حکمی و عرفانی هستند.

در پایان این نشست، محمود بشیری عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی به ایراد سخن پرداخت و گفت: از نظر من مهمترین اثر نظامی در خمسه، هفت پیکر است. عدد هفت ما را به هفت خان و هفت بزم و… رهنمون می‌کند. در این اثر نظامی نیز منظور از هفت پیکر، افلاک هفتگانه است.

او در بخش دیگری از سخنان خود گفت: بسیاری از واژگان معنی قابل توجهی در فرهنگ لغات ندارند، حال آنکه این کلمات در شعر، معنا دار می‌شوند.

او اضافه کرد: به عنوان نمونه کلمه شنبه، در شعر نظامی به معنی فلک است. از اینروست که او هفت فلک یا هفت پیکر را مطرح می‌کند. هفتمین فلک در افلاک، جمعه و منسوب به ستاره زهره است که دارای سفیدی و روشنی فراوان است.

عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی در بحش پایانی سخنان خود تأکید کرد: اگر حکیم فردوسی اساطیر را به بطن جامعه و مردم آورد، حکیم نظامی نیز افسانه‌ها را به زندگی مردم وارد کرد. از اینرو همانطور که اساطیر هنوز هم جاری اند، افسانه‌های داستانگونه حکیم نظامی نیز هنوز در زندگیِ جوامع جریان دارد.