رونمایی از چند کتاب باستانشناسی همزمان با هفته پژوهش
رییس مرکز معرفی فرهنگی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی وگردشگری با اشاره به کتابهای این مجموعه که در هفته پژوهش رونمایی شده‌اند از نام و موضوعیت این کتاب‌ها گفت.
به گزارش خبرنگار ایلنا، آغاز هفته پژوهش با رونمایی از نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری همراه بود. نمایشگاه دستاوردهای پژوهشی و فناوری پژوهشگاه حاوی تمامی فعالیت‌های پژوهشی این مرکز در یکسال پژوهشی گذشته است که در حوزه‌های باستانشناسی، حفاظت و مرمت، زبان‌شناسی، مردم‌شناسی، ابنیه و بافت، هنرهای سنتی، گردشگری و میراث‌طبیعی صورت گرفته است.
انتشارات، نمایه‌های پژوهشی، گزارش طرح‌های پژوهشی، آزمایشگاه‌ها و خدمات مشاوره‌ای، کاوش‌های باستانشناسی، فعالیت‌های کتابخانه و مرکز اسناد، محصولات فناوری و کاربردی‌سازی، آفرینش هنرهای سنتی و اطلس‌ها و…محتوای این نمایشگاه را تشکیل می‌دهد.
ولی تیموری (رییس مرکز معرفی فرهنگی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی وگردشگری) درخصوص بخش انتشارات و کتاب‌هایی که در هفته پژوهش رونمایی خواهد شد، گفت: ۲۱ عنوان کتاب در حوزه‌های مختلف میراث‌فرهگی، گردشگری و صنایع دستی آماده ارائه شده است که تعدادی از آن‌ها در روند دریافت شابک هستند اما ۱۵ عنوان کتاب به طور قطع رونمایی خواهد شد.
او ادامه داد: از جمله این کتاب‌ها می‌توان به «حفاظت بناهای تاریخی در برابر آتش‌سوزی» ترجمه مهناز اشرفی اشاره کرد. این کتاب سعی دارد با بررسی تجارب بین‌المللی و اسناد و مدارک موجود، راهنما و دستورالعملی برای پیشگیری و آمادگی بناهای تاریخی در مقابل آتش‌سوزی ارایه دهد. چراکه حفاظت بناهای تاریخی در برابر آتش‌سوزی از الزاماتی است که در کشورمان تاکنون کمتر مورد توجه قرارگرفته است.
تیموری همچنین در خصوص سایر کتاب‌هایی که منتشر شده است، گفت: کتاب «چغابنوت» تالیف ماندانا کرمی از دیگر کتاب‌هایی است که به تازگی منتشر شده است. در پاییز سال ۱۹۷۶ زمانی که هلن کنتور باستان‌شناس آمریکایی، در حال کاوش در محوطه چغامیش بود، خبر تخریب محوطه کوچکی در ۶ کیلومتری غرب چغامیش به گوشش رسید. وی به صورت شتاب زده و با رها کردن چغامیش، به این محوطه نویافته مراجعه کرد و طی دو فصل محوطه را برای کاوش آماده کرد و در فصلهای ۷۷ و ۷۸ کاوش اصولی از این محوطه را که چغابنوت نام داشت به عمل آورد. پس از آن به دلیل تحولات سیاسی در ایران به مدت حدود دو دهه کاوش متوقف شد و در نهایت در سال ۱۹۹۶ بررسی و کاوش چغابنوت به منظور پژوهش در مورد سکونت اولیه در دشت‌های پست شوشان ادامه یافت که شرح آن در این کتاب آمده است.
«چغازنبیل/ نویافته‌های علمی – پژوهشی پروژۀ چندرشته‌ای و بین المللی حفاظت و مرمت» کتاب دیگری است که تیموری به آن اشاره کرد و گفت: این کتاب تالیف محمد حسن طالبیان و عبدالرسول وطن دوست است. کتاب حاضر نویافته‌های علمی- پژوهشی چند رشته‌ای پروژه حفاظت و مرمت چغازنبیل است که توسط معاونت میراث فرهنگی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری یونسکو، دانشگاه سایتما ژاپن، موسسه کراتر دانشگاه گرونوبل فرانسه و پشتیبانی بنیاد اعتباری ژاپن در دو فاز به مدت ده سال به انجام رسیده است. این نویافته‌ها نشان می‌دهد که برای شناخت و اقدامات حفاظتی و مرمتی یک اثر ثبت جهانی چه پژوهش‌ها و فرآیندی لازم است تا به پایداری اثر در طولانی مدت منجر شود. این پژوهش‌ها شامل مطالعات بنیادین و کاربردی است که خود می‌تواند الگویی برای سایت‌های مشابه باشد.
او در ادامه به سایر کتابهای منتشر شده توسط پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری اشاره کرد و گفت: «کتاب بررسی‌های باستانشناسی انار» تالیف محمد حسین عزیزی خرانقی و سپیده جمشیدی یگانه است. در توضیح این کتاب آمده: کرمان یکی از مهمترین استان‌های کشور از نظر غنای آثار فرهنگی- تاریخی است. تنوع و تعدد آثار تاریخی در این استان و حضور آثاری از ادوار مختلف فرهنگی از دوران پارینه سنگی تا دوره معاصر، جایگاه منحصر بفردی را در خصوص مطالعات باستان‌شناختی، تاریخ فرهنگی، تاریخ معماری و… ایجاد کرده است؛ ولی به دلیل تراکم آثار تاریخی در بخش-های جنوبی استان و اقلیم خشک و بیابانی نواحی شمالی، این بخش‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این نواحی شهرستان انار در شمال کرمان و جنوب استان یزد است. در سال ۱۳۹۹ فعالیت‌های پژوهشی پژوهشگاه در استان کرمان متمرکز بود (در آن سال‌ها، پژوهشگاه دارای اولویت پژوهشی سالانه بود و در هر سال کلیه فعالیت‌های پژوهشی پژوهشگاه در استانی خاص متمرکز می‌شد) و شهرستان انار در راستای مطالعات جامع پژوهشگاه در استان کرمان به سرپرست مشترک محمد حسین عزیزی خرانقی و سپیده جمشیدی یگانه با تامین اعتبار از سوی پژوهشگاه مورد بررسی باستانشناسی قرار گرفت. در آن سال که اوج بیماری همه گیری کووید ۱۹، بررسی باستانشناسی شهرستان انار به سختی انجام شد و طی بررسی انجام گرفته، ۱۲۰ اثر فرهنگی- تاریخی شناسایی شد که به تفضیل در مورد تنوع و ویژگی‌های فرهنگی در کتاب گزارش بررسی باستانشناسی انار که پیش روی شماست، معرفی شده‌اند. انتشار کتاب بررسی‌های باستانشناسی شهرستان انار نیز روندی بس طولانی را پشت سر گذاشت و این روند از اواخر سال ۱۳۹۹ آغاز گردید ولی در هر دوره با مشکلاتی مواجه شد که خوشبختانه بس از پیگیری‌های مکرر، در سال ۱۴۰۲ به زیور طبع آراسته شد.
«مجموعه مقاله‌های کوتاه بیستمین گردهمایی باستانشناسی ایران» نیز در زمره کتاب‌هایی است که به تازگی منتشر شده است. تیموری دراین خصوص گفت: این کتاب به کوشش: فرشید مصدقی امینی و فاطمه فرشی جلالی تنظیم شده است. این کتاب در ۶۵۸ صفحه مشتمل بر ۱۰۷ گزارش پژوهش میدانی انجام شده در سال ۱۴۰۰ خورشیدی و یک مقاله آسیب شناختی درباره ساختار و روند گردهمایی‌های سالانه و بازتاب یافته‌ها و مدارکی است که پژوهشگران باستان‌شناس در سال کاری یاد شده به انجام رسانده‌اند. باوجود تأخیر دوساله در نشر این اثر سالنامه‌ای، پیگیری‌ها و حمایتهای همه جانبه دست اندرکاران پژوهشگاه در دوره مدیریتی جدید مانع بر زمین ماندن این تکلیف سالانه پژوهشکده باستانشناسی شده است.
به گفته او کتاب «فرهنگ حوضه زاب کوچک بر اساس مطالعات و کاوش‌های باستانشناسی در محدوده سد سردشت» تالیف یوسف فلاحیان و همکاران نیز به معرفی پروژه مطالعات و کاوش‌های باستانشناسی در محدوده سد سردشت، منطبق بر بخشی از حوضه رودخانه زاب کوچک می‌پردازد که در سال ۱۳۹۴ محقق شد. این پروژه در نوع خود به عنوان یکی از موفق‌ترین پروژه‌های نجات بخشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، در منطقه‌ای اجرا شد که به دلایلی مثل مرزی بودن و صعب العبور بودن منطقه تا قبل از آن کمترین مطالعات و کاوش‌های از این دست را شاهد بوده است. این کتاب همانطوری که از نام آن پیداست در واقع بر اساس همان مطالعات و کاوش‌های میدانی، اطلاعات جامعی از داده‌های کاوش، تجزیه و تحلیل یافته‌ها بر مبنای روشهای مقایسه‌ای و علوم آزمایشگاهی ارائه می‌کند. بخش‌های اصلی کتاب شامل اطلاعات از کاوش محوطه‌های باغی، بالان (دو فصل)، بروه، ملاوسو و نیسک آباد است. کتاب در ضمن دو بخش اصلی پیوستی دارد که یکی در برگیرنده بررسی‌های ژئوفیزیک مغناطیس‌سنجی بر روی محوطه‌های تاریخی مذکور و دیگری اطلاعات مردم نگاری و فرهنگ عامه از روستاهای در معرض خطر غرقاب شدن در محدوده مخزن سداست که به همتدکتر یوسف فلاحیان و با همکاری تعدادی از متخصصان باستانشناسی و علوم میان رشته‌ای نگارش و تدوین شده است. این کتاب با نگاه توأمان تخصصی و عمومی ضمن انتشار داده‌ها به زبان تخصصی برای بهره‌برداری متخصصان مربوطه در ضمن بخشی دیگر از رسالت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری یعنی معرفی فعالیت‌های این نهاد به زبان ساده برای عموم مردم را نیز مد نظر قرار داده است.
کتاب «رویکرد مدیریت خطرپذیری در حفاظت از میراث فرهنگی رَوِش ABC» دیگر مجموعه‌ای‌ست که رییس مرکز معرفی فرهنگی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی وگردشگری از انتشارش خبر داد و گفت: این کتاب با ترجمه زهیر متکی، علی ماهوش محمدی ورنوسفادرانی منتشر شده است. این کتاب، تصویر جامعی از رویکرد مدیریت خطرپذیری در حفاظت از دارایی‌های میراث‌فرهنگی، ازجمله اشیا، مجموعه‌ها، سایت‌ها و بناها به دست داده و راهنمایی گام به گام به منظور بکارگیری روش ABC در بسترهای میراثی گوناگون برای متخصصین ارائه می‌دهد.
کتاب «شرحی بر کاربرد طیف‌سنجی فلور سانس در باستانشناسی (X) اشعۀایکس» با ترجمۀ نیرهامیری از دیگر کتابهای منتشر شده است که یک راهنمای علمی برای کاربرد طیف‌سنجی فلورسانس اشعه ایکس به عنوان یک روش تجزیه عنصری غیر تخریبی در مطالعات باستانشناسی است در این کتاب با شرح تئوری دستگاهوری روش و همچنین مقدمه‌ای در زمینه کاربردهای میدانی و جنبه‌های علمی باستانشناسی زمینه‌ای برای کاربران تازه کارایکس آر اف در باستانشناسی فراهم می‌شود که بر اساس آن می‌توانند مطالعات خود را گسترش دهند.
تیموری همچنین به انتشار کتاب «مردم‌شناسی زیست‌محیطی: جایگزینی پلاستیک (عوامل بازدارنده و تسهیل‌گر)/ مطالعه موردی: تجربه زیسته شهروندان تبریز» نوشته فریده مجیدی خامنه اشاره کرد و گفت: یکی از وظایف پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی، بررسی معضلاتی است که حاصل‌عدم توجه به میراث فرهنگی ایران و سبک‌های زندگی برآمده از آن است. کتاب حاضر به بررسی عوامل تسهیل‌گر و بازدارنده دوستی با طبیعت (میراث طبیعی) و مسایل زیست محیطی ناشی از پسماندهای پلاستیکی می‌پردازد.
او همچنین به انتشار کتاب «جواهرات و جواهرشناسی/ مقدمه‌ای برای باستان شناسان، تاریخ‌شناسان هنر و حفاظت گران آثار هنری» ترجمه نازلی دارخال اشاره کرد و گفت: این کتاب به طور کلی می‌تواند راهنمایی برای گوهرشناسان، محققان باستان‌شناس و تاریخ هنر و علاقمندان به این رشته باشد که به مواردی از قبیل شناسایی سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی و تاریخچه آن‌ها، تحلیل و روشهای آزمایشگاهی‌شناسی آن‌ها، روشهای بهسازی و گوهرهای آزمایشگاهی و پاسخ به برخی از پرسش‌های باستانشناسی پرداخته است.
کتاب »گلیچ استان سمنان (توسعه‌ی بافته‌ای کهن در کارگاه‌های خانگی توسط زنان) » تالیف فاطمه شاهی که به شرح گلیچ بافته‌ای دستگاهی و از جنس پشم است می‌پردازد. این بافته دارای نقوشی برجسته که به صورت ذهنی و در حین بافت با روش پودگذاری اضافی طرح اندازی می‌شود. متاسفانه این هنر به دلیل نداشتن صرفه‌ی اقتصادی، نبود پشتوانه و حمایت، کهولت تدریجی استادان و کارگران بافنده وعدم اشتیاق جوانان به این فن، دچار رکود فاحشی شده است. این کتاب در جهت حفظ و به امید احیای آن تدوین شده است از دیگر کتاب‌هایی است که منتشر شده است. همچنین «مجموعه مقالات سومین همایش بین‌المللی معماری دستکند / میراث معماری دستکند برای نسلها، همدان مهرماه ۱۳۹۷» که به کوشش مهناز اشرفی گردآوری شده دیگر کتابی است که منتشر شده. کتاب حاضر حاصل مقالات گردآوری شده در سومین همایش بین المللی معماری دستکند است که در مهرماه سال ۱۳۹۷ توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان و با مشارکت دفترامور پایگاه‌های جهانی وزارتخانه متبوع و دانشگاه بوعلی سینا در همدان برگزار شد. معماری دستکند، گونه‌ای از معماری است که بر خلاف معماری مرسوم، از طریق کاستن از توده پر، فضای مورد نیاز را ایجاد می‌نماید.
کتاب «به شاپور که چهره از یزدان داشت/ مجموعه مقالاتی به یاد بود علیرضا شاپور شهبازی» به کوشش کامیار عبدی و محمد تقی عطایی نیز منتشر شده است که حاوی ۴۶ مقاله در زمینه باستان شناسی، تاریخ، فرهنگ و تمدن در ایران و آسیای غربی به ویژه ایرانِ دوران هخامنشی و ساسانی به زبان فارسی و انگلیسی از نویسندگانی از سراسر جهان است. این مجموعه یادبودی برای قدردانی و گرامیداشت کوششهای استاد علیرضا شاپور شهبازی است که عمر خود را وقف علم و شناخت تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران کرد.
تیموری ادامه داد: «مجموعه مقاله‌های کوتاه نوزدهمین گردهمایی سالانۀ باستا نشناسی ایران» نیز به کوشش فرشید مصدقی امینی و محمد مرتضایی تهیه شده. «گردهمایی‌های سالانه باستانشناسی ایران» دیرپاترین و شناخته‌شده‌ترین مناسبت علمی، فرهنگی و ترویجی باستانشناسی ایران است که با توجه به ظرفیت‌های چندسویه از نظر زمان و روزهای برگزاری، مکان و محفل برپایی، چارچوب تشکیلاتی و فراگیری‌های محتواییِ خود امکان‌ها و توانش‌هایی بی‌نظیر را برای سال کاری و وضع آتی باستانشناسی کشور در خود دارد. مجموعة متنوع نشست‌ها، سخن‌ها، چاپ ونشرها، نمایشگاه‌ها، دیدارها و ملاقات‌ها در قالب زمان و مکان منحصربه فرد «گردهمایی» زمینه‌هایی فراتر از قیدوبندهای رسمی و رها از تدارک‌های وقت گیر معمول را برای سهولت تبادل آرا و اندیشه‌ها، پیشنهادها و توصیه‌ها، طراحی تصمیم‌ها و پردازش تدبیرهای مدیریتی و کارشناسی فراهم می‌آورد. این منظر بی‌همتا در سیر تاریخی باستان‌شناسیِ اداری و مدیریتی ایران به-دلیل تمامی درون‌مایه‌های مثبت و سازنده رو‌به‌رشدِ موجود، ممکن یا متصور برای آن، امروزه نیازمند تحول و دگرگونی‌هایی است که بخش عمده‌ای از آن را باید از خاستگاه فکری و روند اجرایی «مجمع‌های سالانة کاوش‌ها و پژوهش‌های باستانشناسی در ایران» برگرفت و با باززنده‌سازی ریشه‌های فراموش شده یا سرچشمه‌های به خشکی گراییده، رکود و نزول مشهود را در پرتو تجربه‌های پسین به رونق و نمودی درخورِ روزگار و دستاوردها تحول یافتة بینشیِ معاصر تبدیل کرد. بنابراین، در کنار نشر گزارش‌های پژوهشی هرساله، بررسی انتقادی و تحلیل آسیب‌شناختی «گردهمایی‌های سالانه باستانشناسی ایران»، همچون نمونه‌ای که در کتاب پیش رو آمده، گام مهم و سودمندی است که دست اندرکاران امروز و متصدیان فردا را همواره به کار خواهد آمد.
او خاطرنشان کرد: کتاب «مقوله‌ی شمار در گونه‌های زبانی سه استان جنوب شرقی ایران» تالیف فریار اخلاقی و پونه مصطفوی نیز دیگر کتابی است که منتشر شده است. مقولۀ دستوری «شمار» در زبان ها، در نگاه اول، به سادگی تمایز بین مفرد و جمع تلقی می‌شود. اما در واقع چنین نیست و پیچیدگی‌های فراوانی دارد که باعث ایجاد تنوع در زبان‌های دنیا می‌شود. شیوه‌های رمزگذاری مقولۀ «شمار» از زبانی به زبان دیگر متفاوت است. برای رمزگذاری این مقولۀ دستوری ابزارهای زبانی همچون ابزارهای ساختواژی، نحوی و واژگانی به کار می روند. در این کتاب مقولۀ دستوری «شمار» و چگونگی رمزگذاری آن در گونه های زبانی رایج در سه استان از استان های جنوب شرقی ایران (خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان) با اتکا به داده‌های موجود در پایگاه داده‌های اطلس زبانی ایران (در دست تدوین در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) با رویکرد رده شناختی مورد بررسی قرار گرفته و نمودارهای آماریِ درصد کاربرد نشانه‌های مورد استفاده برای این مقوله نمایش داده شده‌اند.
