تعطیلی «کاخ صاحبقرانیه» همچنان ادامه دارد/ بازگشایی منوط به تامین اعتبار برای استحکام بخشی است

به گزارش خبرنگار ایلنا، در دوره‌ای حرمسرای شاه و در دوره‌ای دیگر محل امضای فرمان مشروطیت شد. حتا قرار بود محل برگزاری مراسم ازدواج فوزیه و محمدرضا پهلوی باشد و درنهایت هم تبدیل به دفتر کار و محل برگزاری مهمانی‌های شاه شد. حتا در دوره معاصر نیز لوکیشن فیلم‌هایی همچون قهوه تلخ، کوچک جنگلی، شازده احتجاب، سلطان صاحبقران، دلشدگان و کمال‌الملک شد. از «کاخ صاحبقرانیه» صحبت می‌کنیم. از کاخی که سالهاست درهایش به روی بازدیدکنندگان بسته است. 

ناصرالدین‌شاه در سال ۱۲۲۹ ه‍. ش دستور داد کاخ نیاوران را در دو طبقه شامل شاه‌نشین، کرسی‌خانه، حمام، تالار آینه و ۵۰–۴۰ دستگاه خانه هر کدام شامل ۴ اتاق و یک ایوان برای زنان حرمسرایش بسازند. ناصرالدین شاه در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب‌قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقرانیه» نام نهاد. 

تالار آینه (جهان‌نما) با تابلوهای نقاشی گران‌بها و اشیاء بسیار نفیس تزئین شدند. آینه‌کاری‌های تالار اصلی آن در زمان ناصرالدین‌شاه آغاز شد و در زمان مظفرالدین‌شاه قاجار به پایان رسید. تالار آینه دارای چهار اتاق است: اتاق منشی دفتر شاه (آخرین منشی دفتر شاه هرمز قریب بود)، اتاق هدایا، اتاق دندانپزشکی و سرویس بهداشتی. 

طبقه‌ی زیرین این کاخ، حوض‌خانه نام دارد که در زمان ناصرالدین‌شاه، ورودی حرمسرایش بوده و در کنار صاحبقرانیه، ساختمانی با ۴۰ اتاق قرار داشته که حرمسرای شاه بوده که آن ساختمان به دستور رضاشاه پهلوی تخریب شد. حوض‌خانه در زمان محمدرضاشاه به محل برگزاری جشن‌های غیررسمی پهلوی تبدیل شد. حوض در وسط بنا قرار دارد و اطراف آن را مبلمان فراگرفته‌است. یک جار(ظرف شیشه‌ای) و چند تابلوی نقاشی، از جمله تابلوی حوض‌خانه‌ی صاحبقرانیه اثر کمال‌الملک در این فضا به چشم می‌خورد. سقف‌های چوبی منقوش این بخش، متعلق به قرن ۱۳ ه. ش. بوده و از شیراز آورده شدند. حوض‌خانه به لحاظ معماری و تزئیناتی چون گچ‌بری‌ها، ارسی‌های فاخر و آثار موجود در آن، از زیباترین بخش‌های کاخ است. پس از ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین‌شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا شد. 

در دوران محمدرضاشاه، فرح پهلوی تغییراتی اساسی در قسمت‌های داخلی بنا و دکوراسیون آن ایجاد کرد و طبقه‌ی اول یعنی حوض‌خانه برای پذیرایی میهمانان و طبقه‌ی دوم به‌عنوان دفتر کار محمدرضا پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. از دیگر اتاق‌های این کاخ می‌توان اتاق‌های استراحت نیمروزی شاه، اتاق مذاکرات جنگی شاه (با شیشه‌های ضدگلوله و فضای آکوستیک)، اتاق مذاکرات خصوصی، انتظار سفرا، منشی، هدایا، دندانپزشکی و اتاق استراحت محمدرضاشاه را نام برد. همه‌ی درها و پنجره‌های چوبی این بنا به‌شکل اُرُسی بوده و با شیشه‌های رنگی تزئین شده‌است. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ از این کاخ به‌عنوان دفتر کار شاه استفاده می‌شد. 

با وجود آنکه سال‌ها بعد از پیروزی انقلاب، امکان بازدید از کاخ صاحبقرانیه که در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران قرار دارد، فراهم شد اما به دلیل تَرک بزرگی که روی ضلع شمالی تالار «آیینه» کاخ در سال ۹۳ ایجاد شد و آن هم در نتیجه جدی نگرفتن ترک برداشتن سقف «حوضخانه» در سال ۸۹ بود، رسما از ۳۰ تیر ۱۳۹۴ شاهد تعطیلی کاخ قاجاری «صاحبقرانیه» تا اطلاع ثانوی بودیم که همچنان ادامه دارد. 

بیژن مقدم (مدیر مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران) با اشاره به طرح مطالعاتی کاخ «صاحبقرانیه» گفت: این طرح مطالعاتی توسط دانشگاه بوعلی سینا همدان انجام شد و به اتمام رسید. در جلسه شورای فنی وزارتخانه مطرح و گزارش آن توسط اساتید اعلام شد و هدف نیز در مرحله نخست بررسی عوامل مربوط به برخی از شکست‌هایی که در داخل ساختمان دیده شده بود که سبب شد بازدید عمومی امکان‌پذیر نباشد و در مرحله بعد، ورود به فاز اجرایی مرمت است. درحال حاضر مطالعات ترک‌های بوجود آمده در کاخ «صاحبقرانیه» انجام شده و نتایج آن در وزارتخانه در حال بررسی است تا بعد از پذیرش آن توسط کارشناسان فنی، بتوانیم وارد فاز اجرایی شویم. 

او درخصوص نتایج مطالعات انجام شده و دلایل بوجود آمدن ترک در «صاحبقرانیه» گفت: نخست آنکه کاخ «صاحبقرانیه» یکی از قدیمی‌ترین ساختمان‌های مجموعه نیاوران است. همچنین قنات‌های متعدد در زیر این کاخ وجود دارد که در آن‌ها آب جاری است. با توجه به مصالحی که در آن زمان برای ساخت این کاخ استفاده شده، اگر این امر مدیریت شود می‌تواند تبدیل به فرصت و اگر درست مدیریت نشود، می‌تواند تبدیل به تهدید برای «صاحبقرانیه» شود. شیب محلی و منطقه‌ای نیز مسئله‌ای به نام رانش را مطرح می‌کند که همیشه به عنوان یک فرضیه در ترک برداشتن ساختمان‌های قدیمی مطرح است. بعضا ساخت و سازهای اطراف نیاوران نیز می‌تواند بر اکوسیستم منطقه تاثیر بگذارد و مسیر قنات‌ها را تغییر دهد و می‌تواند بر عواملی همچون رانش و… دخیل باشد. بنابراین نمی‌توان گفت که ترک برداشتن کاخ «صاحبقرانیه» به تک عاملی بستگی دارد که بتوان بر اساس آن تصمیم گرفت. اجمالا آنچه که وجود دارد آن است که این ساختمان نیازمند استحکام بخشی از زیر است که بتواند بار خود را تحمل کند و بعد از تثبیت کار بتوانیم به اصلاحات مربوط به ترک‌های داخلی بپردازیم تا خیالمان از ایجاد خطر احتمالی برای بازدیدکنندگان مرتفع شود و بتوانیم درهای «صاحبقرانیه» را برای بازدید باز کنیم. 

مدیر مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران تصریح کرد: در حال حاضر انجام هر نوع کار مرمتی در «صاحبقرانیه» در انتظار نظر وزارتخانه میراث و گردشگری و شورای فنی است تا در صورت پذیرش مطالعات انجام شده، کار وارد فاز اجرایی شود که البته این امر نیز نیازمند تامین بودجه و اعتبارات است. با توجه به آنکه فاز اجرایی پیش بینی شده، فقط نیازمند تامین اعتبار هستیم. 

مقدم درخصوص بازه زمانی که برای مرمت کاخ صاحبقرانیه در نظر گرفته شده، گفت: درحال حاضر نمی‌توان در این باره صراحتا صحبت کرد و تاریخ دقیقی برای بازگشایی صاحبقرانیه ارائه داد؛ اما در صورت تامین بودجه و اعتبار مد نظر، در عرض کمتر از یکسال فاز دو عملیات اجرایی برای استحکام بخشی بنا انجام خواهد شد. اما قطعا بخش تامین اعتبار از اهمیت زیادی برخوردار است. مرمت و کار در حوزه میراث و ساختمان‌های قدیمی بسیار پر هزینه است. نیاز است تا استحکام بخشی از زیر بنا انجام شود و قطعا ارزان نخواهد بود. ضمن آنکه با شکل گیری انجمن خیرین میراث‌فرهنگی، امید برای جذب اعتبارات و سرمایه خیرین در حوزه میراث و مرمت بیشتر شده است. 

او با اشاره به آنکه از سال ۱۳۹۴ تاکنون امکان بازدید از کاخ صاحبقرانیه فراهم نیست، گفت: تمام تلاش ما بر آن است که درهای این مجموعه را به روی علاقه‌مندان و بازدیدکنندگان باز کنیم چراکه به دلیل تاریخی که در این مجموعه گذشته، عموم جامعه علاقه زیادی برای بازدید از آن دارند. ممکن است حتا بعد از بازگشایی، با محدودیت‌هایی در بازدید روبه رو باشیم و با توجه به ظرفیت لازم، تعداد اندکی از بازدیدکنندگان اجازه حضور در کاخ را داشته باشند. اما بازهم تاکید می‌کنم که تحقق همه این امور منوط به تامین اعتبار است و تا زمانی که اعتبار تامین نشود، پروژه آغاز نخواهد شد و نمی‌توانیم تاریخی برای بازگشایی ارائه دهیم. 

مدیر مجموعه فرهنگی و تاریخی نیاوران در پاسخ به این سئوال که آیا طی یک دهه اخیر که شاهد تعطیلی «کاخ صاحبقرانیه» بودیم، بازهم ترک‌هایی در این مجموعه بوجود آمده، گفت: تاکنون دو مدل مطالعه در این کاخ انجام شده اما ممکن است ترک‌های ریزی را شاهد باشیم چراکه حرکات افقی و عمومی زمین طی سال‌ها سبب بوجود آمدن ترک‌هایی در ساختمان‌های قدیمی می‌شود. گزارش‌های این بخش وجود دارد و به لحاظ فنی قابل بررسی است حتا ممکن است گاهی یک ترک بسیار کوچک از دیدگاه کارشناسان معنا دار باشد. 

مقدم درخصوص تاثیر عواملی همچون وجود قنات‌ها، ساخت و سازهای اطراف مجموعه نیاوران، زلزله و رانش زمین و… بر سایر کاخ‌های مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران از جمله «کوشک احمدشاهی»، «کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران»، «موزه جهان‌نما» و… گفت: آنچه که در زیر زمین رخ می‌دهد می‌تواند تمام ساختمان‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. ضمن آنکه مطالعات مربوطه به «کوشک احمدشاهی» نیز انجام شده اما با توجه به وضعیت متفاوت این مجموعه، امکان بازدید از طبقه اول فراهم است. طبقه دوم به دلیل محدودیت‌هایی که وجود دارد امکان بازدید ندارد. درحال حاضرشرایط «کوشک احمدشاهی» خیلی از «کاخ صاحبقرانیه» بهتر است و نگرانی‌ها کمتر است.