زیورآلات باستانی در کنار هنر قرن بیستم در یک قاب+عکس

به گزارش خبرنگار ایلنا، گروه موزه‌های دفینه در سال ۱۳۷۴ ش/ ۱۹۹۵م با هدف گردآوری و نگهداری آثار موزه‌ای موجود در بنیاد مستضعفان آغاز به کار نمود. اهم فعالیت‌های این مجموعه فرهنگی عبارت است از: نمایش و پژوهش، ساماندهی، مرمت، تهیه شناسنامه علمی برای آثار موزه‌ای، تفکیک و تجهیز آثار موزه‌ای شامل ظروف، تندیس، لوستر، فرش، پوشاک، خودروهای تاریخی، سفالینه، جنگ‌افزار و مفرغ‌ها، زیورآلات، سکه و اسکناس، تابلوهای نقاشی نفیس ایرانی و خارجی، نقشه‌های جغرافیایی قدیمی به ویژه خلیج فارس و مرقعات نفیس، در و پنجره‌های مشبک کاری و معرق کاری شده و تابلوکاشی‌های نفیس. 

هرچند فعالیت‌های این گروه از سال ۱۳۷۴خورشیدی با عنوان «اداره کل موزه‌های بنیاد» و با رویکرد تخصصی و موزه‌داری آغاز شد، لیکن پیش از این فعالیت‌های مذکور با عنوان «موزه‌های دفینه» جریان داشته و از سال ۱۳۸۴ به بعد نیز با عنوان «گروه موزه‌های دفینه» ادامه پیدا کرد. لازم به ذکر است در حال حاضر، این موسسه علاوه بر این؛ ۱۵ موزه در قالب ۲ پردیس و۶ مرکز فرهنگی موزه‌ای در شهرهای تهران؛ رامسر، اصفهان، یزد و ۱۰ گنجینه تخصصی با عناوین سفال، بافته، سازه‌های معماری، تندیس، رنگ و نقش (تابلوهای نقاشی)، تماشاگه تاریخ، پول و جواهر و آرایه، زمان، خودروهای تاریخی، جنگ افزارهای تاریخی را اداره می‌کند. 

گروه موزه‌های دفینه با شعار "سفری با شکوه به تاریخ" فعالیت خود را در پیش گرفته و یکی از معروف‌ترین موزه‌های آن‌ها در تهران، بلوار میرداماد، نبش کوچه دفینه واقع است. در این مجموعه می‌توانید از سه موزه از جمله موزه هنر جهان و هنر اسلامی، موزه گوهر و آرایه و موزه پول ایران بازدید کنید. 

موزه هنر جهان و هنر اسلامی 

موزه هنر جهان و هنر اسلامی؛ گنجینه آثار هنری و آفرینه‌های تاریخی جهان است که آثاری از سبک‌های مختلف هنر جهان از هنرمندان شاخص تاریخ را به نمایش گذاشته و دربرگیرنده هنر دیرپای شرق تا غرب، مجسمه‌هایی از ایتالیا و فرانسه تا شمایل نگاری‌های روسیه، جلوه‌هایی از فرهنگ غنی و متنوع کشورهای اسلامی است. در این موزه، مجموعه‌ای از آثار مختلف هنرمندان مسلمان در سرتاسر جهان از سفالگری و خوشنویسی گرفته تا فلزکاری و شیشه‌گری به نمایش درآمده است. 

بر اساس توضیحات راهنمای موزه می‌توان گفت، اشیای موزه اشیایی هستند که قبل از انقلاب از سوی مجموعه‌داران جمع آوری شده بوده و پس از انقلاب گردآوری شده و نگهداری آن‌ها به بنیاد مستضعفان واگذار شده است. چیدمان موزه بر مبنای اشیاء بوده و شما می‌توانید در این موزه جذاب اشیای مختلف‌ها از زمان‌ها و تمدن‌های مختلف را ببینید. 

قدیمی‌ترین شی‌ء موزه در نخستین ویترین در انتظار شماست. ظرفی سفالی مربوط به تمدن جیرفت و با قدمت ۴ هزار سال پیش از میلاد مسیح که احتمالاً برای نگهداری غلات و مایعات از آن استفاده می‌شد. اگر راهنمای موزه درباره آن توضیح ندهد شاید به چشمتان نیاید چراکه آثاری از هنر جهان باستان و البته هنر آمریکای لاتین از مایاها گرفته تا چاوین و آزتک‌ها و اینکاها در مجاورت آن قرار داده شده‌اند که هریک جاذبه خاصی برای مخاطب دارد و داستانی برای گفتن. 

نخسین شیء از سمت راست، ظرف سفالی تمدن جیرفت

بخشی از آثار هنر آمریکای لاتین

در ادامه با ویترینی از سردیس‌ها روبه رو می‌شوید که به گفته راهنمای موزه، چند سردیس منسوب به اسکندر مقدونی است و گفته می‌شود درحالی که هیچ نشانی از اسکندر وجود ندارد، این سردیس‌ها می‌توانند نمایی از او را به بیننده نشان دهند. 

گفته می‌شود سوین سردیس، اسکندر مقدونی است

شاید یکی از جذابترین بخش‌های موزه «هنر جهان و هنر اسلامی»، پیکره‌سازی باشد. پیکره‌سازی یکی از کهن‌ترین هنرهاست؛ هنری که همواره با حجم مرتبط بوده است. در این بخش مجسمه‌های ساخته شده از مواد مختلف از گل گرفته تا سنگ، چوب و فلز با مضامین مختلف را شاهد هستید. بسیاری از این مجسمه‌ها درون ویترین قرار داده شده‌اند اما برخی دیگر نیز در فضای موزه‌ای قرار دارند و می‌توانید از نزدیک‌ترین نقطه ممکن به آن‌ها خیره شوید. 

تابلوهایی که شمایل نگاری را نشان می‌دهند و البته آثاری که بر اساس سبک‌ها و مکاتب هنری نیمه اول قرن بیستم، مکاتب هنری نیمه دوم سده بیستم هستند از دیگر آثار این بخش از موزه هستند که می‌توانند پاسخگوی نیاز هر قشر از هنردوستان باشد. 

شمایل نگاری

از پله‌ها که بالا می‌روید با بخش دیگری از آثار هنر اسلامی روبه رو می‌شوید. اینجاست که نگاه نخست «پرده‌ی خانه‌ی خدا» چشمتان را می‌گیرد و دیگر نمی‌توانید هیچ اثر دیگری را ببینید و مستقیم به سمت ویترین بزرگی می‌روید که این اثر در آن جای گرفته. پرده کعبه از متعلقات کعبه است که از زمان حضرت ابراهیم (ع) همواره مورد توجه بوده و در طول تاریخ، تحولات زیادی به خود دیده. وجود این پرده نشانگر احترام به خانه مقدس خداست. 

پرده خانه خدا

از عهد مامون تا سال ۵۷۵ ه. ق پرده‌ی کعبه عموما به رنگ سفید بود. ناصر، خلیفه عباسی، پوشش سبز رنگی از دیباج به کعبه پوشاند و در سال ۶۲۱ هجری قمری پرده‌ای به رنگ سیاه بر کعبه پوشانده شد. از آن زمان به بعد رنگ سیاه برای کعبه مرسوم شد. 

در سال ۸۱۰ ه. ق برای اولین بار پرده‌ای مخصوص با تزیینات مجلل برای خانه خدا ساخته شد که برقع نام گرفت. در زمان شاهرخ تیموری اولین پرده ایرانی که به دست هنرمندان یزدی بافته شده بود، بر کعبه افراشته شد. پادشاهان مصری و بعدها عثمانیان و در نهایت حاکم عربستان عهده‌دار مسئولیت تهیه پرده خانه خدا در طول تاریخ هستند. هر سال در روز عرفه؛ پرده خانه خدا تعویض می‌شود. جنس این پرده از ابریشم طبیعی و خالص، رنگ آن سیاه است. پرده به نمایش گذاشته شده در موزه هنر اسلامی، متعلق به سال ۱۳۷۴ ه. ق است. 

بعد از دل کندن از پرده‌ی خانه‌ی خدا شاید بتوانید سایر آثار در این بخش را هم ببینید که از منسوجات دوره آل بویه گرفته تا هنر سفالگری دوره اسلامی و خوشنویسی اسلامی، قلم دان‌ها و فرش‌ها که طرح محرابی دارند و هنر فلزکاری دوره اسلامی را دربرمی‌گیرد. سنگاب بزرگی نیز در وسط بخشی از موزه قرار داده شده که می‌تواند بیانگر دوره دوستیابی‌های قدما باشد. 

منسوجات دوره آل بویه

هنر آبگینه دوره اسلامی

فرش‌های طرح محرابی

موزه گوهر و آرایه

در طبقه منفی یک ساختمانی که در کنار کوچه دفینه قرار دارد به گنجینه جواهر و زیورآلات تاریخی اختصاص دارد. مجموعه زیورآلات تاریخی، گزیده‌ای از جواهرات و آرایه‌های متنوع سراسر جهان از دیروز تا امروز است که گلچینینی از جواهر و آرایه و تندیس تا عاج و جنگ‌افزار را دربرمی‌گیرد. همچنین محلی برای قدم زدن در خلوت زیبایی‌ها و زیینت‌های دست ساز بشر و تماشاگه عصای حکومت پادشاهان از هخامنشیان گرفته تا قاجارهاست. درخشش الماس، زمرد، یاقوت و مروارید بر پایه‌های طلا و نقره هوش از سرتان می‌برد. 

با توجه به تعطیلی موزه جواهرات ملی بانک مرکزی، می‌توان از موزه گوهر و آرایه‌های تاریخی به عنوان تنها مجموعه‌ای یاد کرد که بخشی از جواهرات سلطنتی و باستانی ایران را در معرض دید عموم قرار داده است. در این موزه درحال حاضر ۹۰۰ شیء به نمایش گذاشته شده که از خزانه تعدادی از موزه‌های مجموعه دفینه، از جمله جواهر و آرایه، تندیس، تاریخ، عاج و جنگ‌افزار، گردآوری شده است. 

این موزه نیز از بخش‌های مختلف تشکیل شده و «آرایه‌ها و زیورآلات ایران باستان» نخستین بخش است؛ ویترینی که زیورآلات بانوان ایران باستان را به نمایش گذاشته است؛ گردنبندهایی با قدمت حدود پنج هزار سال و از جنس پوسته، صدف و یا سنگ. برای بسیاری از بازدیدکنندگان تماشای این همه ظرافت در آراستن، که قدمتی چند هزارساله دارد، حیرت‌انگیز است. 

هنر ساخت زیورآلات و استفاده از آن تقریبا همزمان با زندگی بشر است. زیورآلات ساخته شده در ادوار پیش از تاریخ ساده، عاری از پیچیدگی و بیشتر از جنس سفال و خمیر شیشه بودند. نقوش و طرح‌های این اشیاء برگرفته از پیرامون محیط زندگی انسان بوده. ساکنان فلات ایران از حدود ۱۳۰۰ تا ۳۰۰ پیش از میلاد از مفرغ و مهره‌های رنگارنگ نیز جهت زیور استفاده می‌کردند. این صنعت در دوره هخامنشیان پیشرفت چشمگیری داشت و ساخت زیورآلات با طرح‌ها و اشکال گوناگون رونق یافت. انواع بازوبند، دستبند، انگشتر و… از این دوره بدست آمده که تعدادی از آن‌ها در ویترین‌های این موزه به نمایش درآمده. 

اشکانیان نیز علاقه خاصی به زیورآلات داشتند و از این دوره نیز آرایه‌های فراوان و زیبایی همچون آویزها، سنجاق‌های کوچک، حلقه‌ها و کمربندهای طلا به جای مانده. البته که رونق و اعتلای صنعت ساخت زیورآلات در دوره ساسانیان ادامه داشت. شاید بتوان به جرات گفت سلیقه مادران ما در انتخاب زیورآلات بسیار به سلیقه ساسانیان و اشکانیان در ساخت طلا نزدیک است. 

با ورود اسلام به ایران هنر سنتی ایران تحت تاثیر اسلام قرار گرفت. در این زمان تکنیک‌هایی مانند برجسته کاری، ملیله سازی، میناکاری رونق گرفت. در دوره صفوی نیز این صنعت رنگ و رخ دیگری پیدا کرد. از ویژگی‌های زیورآلات دوره قاجار هم می‌توان به استفاده از گوهرهای رنگین، میناکاری بر روی طلا اشاره داشت به گونه‌ای که یک طرف زیور میناکاری تابناک و طرف دیگر با گوهرهای قیمتی ترصیع شده است. 

شاید بتوان گفت منحصربه‌فردترین شیء این بخش، شمشیر زرین و سیمین فتحعلی‌شاه قاجار است. دسته شمشیر از جنس استخوان بوده که با غلافی از جنس مخمل بنفش آراسته شده است و با الماس، زمرد و یاقوت تزئین شده است. علاوه‌بر این، شمشیر الماس‌نشان محمدشاه قاجار و شمشیر طلایی شاه عباس صفوی به نمایش گذاشته شده است. شاهان قاجار اغلب از این شمشیرها در مراسم‌ها و تشریفات استفاده می‌کردند. البته در مراسم خاص نیز این شمشیرها بر اساس جایگاه افراد، هدیه داده می‌شدند. 

از دیگر اشیاء جالب توجه که در این بخش به نمایش درآمده می‌توان به کیف و ابزار پیرایش ناصرالدین‌شاه قاجار اشاره کرد. همچنین فندک‌های طلای کارتیه و ابزار دخانیات متعلق به خاندان پهلوی و خانواده‌های اشراف، جواهرات سفارشی از چشم ببر، الماس و مروارید ساخت معروفترین برندها، درخت نخلی از طلا، سردوشی‌های الماس‌نشان قاجاری، مدال‌های زرین، تابلو فیروزه‌نشان که در جشن دو هزار و پانصدساله هدیه داده شده و تندیس طاووس از جنس نقره و فیروزه که تنها سه عدد از آن تولید شده و یکی به آیزنهاور– رییس‌جمهور آمریکا – و دیگری به محمدرضا پهلوی، که در این موزه به نمایش گذاشته شده، اهدا شده است و نسخه سوم آن در اختیار جواهر مظفریان است، از دیگر جذابیت‌های این موزه هستند که هر کدام می‌تواند دلیلی برای سر زدن و دیدن این موزه باشند. 

کیف و ابزار پیرایش ناصرالدین‌شاه قاجار

دستبند و بازوبند دوره هخامنشی

موزه گوهر و آرایه‌های تاریخی، شنبه‌ها تعطیل بوده و در روزهای دیگر هفته از ساعت ۹ صبح تا ۱۷:۳۰ باز است. 

موزه پول ایران

طبقه دیگر این ساختمان به گنجینه سکه، اسکناس و ابزارهای داد و ستد تاریخی اختصاص دارد. درواقع، نخستین موزه تخصصی و دائمی پول که تماشاگه ابزارهای مختلف تبادل و داد و ستد در تاریخ است در این محل به نمایش درآمده. مجموعه نخستین سکه‌های استاندارد شده در لیدیه، گنجینه‌ای از سکه‌های تاریخی، اسکناس و دیگر اوراق بهادار ایران در ویترین‌ها رخ‌نمایی می‌کنند و روایتگر تاریخ ایران از زبان سکه‌ها هستند. سکه‌های دوره هخامنشی، اشکانی، ساسانیان و دوره اسلامی در این مجموعه گردآوری شده و اسکناس‌هایی از دوره قاجار تا امروز را می‌توانید از نزدیک ببینیند. 

در این موزه نخستین سکه‌های ایرانی که در دوره هخامنشیان به دستور داریوش اول ضرب شده، به نمایش درآمده تا گواهی باشد بر عظمت درایت ایرانیان. در بخش‌های دیگر این موزه سکه‌هایی مربوط به ساتراپ‌ها و امرای تابع هخامنشی با تصاویری هنرمندانه از ارابه و کشتی و… به نمایش گذاشته، ضمن اینکه سکه‌هایی از اسکندر مقدونی، سلوکیان، پارتیان (اشکانیان) و ساسانیان هم به چشم می‌خورد.