ناترازی دخل وخرج در دهک‌های پایین روز به روز بیشتر می‌شود
اقتصاد روزمره به اولویت اصلی زندگی ما ایرانیان تبدیل شده است. بعید است در طبقات مختلف اجتماعی (حتی در بخشی که به لطف دلارهای نفتی یک‌شبه به مال و منالی رسیده‌اند) و در مجامع خانوادگی ایرانیان، صحبتی از گرانی مایحتاج روزانه نشود و گروه‌های مختلف از افزایش مدام قیمت‌ها ننالند.
اگر اقتصاد نقل تمام محافل شده، یک دلیل آن است که هزینه‌های زندگی حتی طبقه نسبتا برخوردار چنان افزایش یافته که گویا ورودی و خروجی مالی خانواده‌ها با هم جور درنمی‌آید و به نوعی ناترازی گرفتار شده است. اینکه وضع چگونه است جای خود، اما مسئولان تقریبا جملگی از بهبود اوضاع خبر می‌دهد یا مستقیم و غیرمستقیم تأکیدشان این است که در آینده‌ای نزدیک، وضع اقتصاد بهبود خواهد یافت.
صحبت درباره چندوچون اقتصاد و معیشت خانوارها هرچند یک روی سکه‌اش حسی است و از مراودات عملی و روزمره مردم با قصاب، میوه‌فروش و سوپرمارکت محله حاصل می‌شود، اما بخش دیگر آن محصول رصد و جمع‌آوری‌هایی است که نهادهای رسمی از اوضاع دارند. همین چند روز پیش مرکز آمار ایران اعلام کرد در مهرماه ۱۴۰۳ شاخص قیمت مصرف‌کننده نسبت به ماه قبل ۲.۷ درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل ۳۱.۶ درصد و در ۱۲ماهه منتهی به ماه جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۳۳.۶ درصد افزایش داشته است. این یعنی حسی که مردم از اوضاع بازار دارند، همان چیزی است که زیاد یا کم در آمارها نیز آمده است.
براساس گزارشی که مرکز آمار اول هفته جاری ارائه داد، در مهرماه ۱۴۰۳ شاخص قیمت مصرف‌کننده خانوارهای کشور به عدد ۲۷۱.۸ رسیده است که نسبت به ماه قبل، ۲.۷ درصد افزایش، نسبت به ماه مشابه سال قبل ۳۱.۶ درصد افزایش و در ۱۲ماهه منتهی به ماه جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل ۳۳.۶ درصد افزایش داشته است. این مرکز اعداد تورم را هم اعلام کرد. بنابر این اعلام، در مهرماه ۱۴۰۳ تورم نقطه به نقطه خانوارهای کشور ۳۱.۶ درصد بوده است؛ یعنی خانوارهای کشور به‌طور میانگین ۳۱.۶ درصد بیشتر از مهرماه ۱۴۰۲ برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند. تورم نقطه به نقطه مهرماه ۱۴۰۳ در مقایسه با ماه قبل ۰.۴ واحد درصد افزایش داشته است.
مضاف بر آن، در مهرماه ۱۴۰۳ تورم ماهانه خانوارهای کشور برابر ۲.۷ درصد بوده است. تورم ماهانه برای گروه‌های عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات»، ۲.۳ درصد و برای گروه عمده «کالاهای غیرخوراکی و خدمات» ۲.۹ درصد بوده است. مضاف بر این، در مهرماه ۱۴۰۳ نرخ تورم سالانه برای خانوارهای کشور به ۳۳.۶ درصد رسیده که نسبت به همین اطلاع در ماه قبل ۰.۶ واحد درصد کاهش یافته است. بخشی از این آمار نشان می‌دهد هرچند نرخ تورم سالانه کشور در مهرماه ۱۴۰۳ برابر ۳۳.۶ درصد است که دامنه تغییرات آن برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای از ۳۰.۵ درصد برای دهک اول تا ۳۴.۱ درصد برای دهک‌های نهم و دهم است، اما فاصله تورمی دهک‌ها در این ماه به ۳.۶ واحد درصد رسیده که نسبت به ماه قبل (۴.۱ واحد درصد) ۰.۵ واحد درصد کاهش داشته است.
پارامتری به نام قیمت گوجه
تفاوت مرکز آمار با مراودات روزمره مردم با بازار، این است که مردم در مراوده بازار، دفعتا و ناگهانی با شوک قیمتی مواجه می‌شوند. ناگاه وقتی در بازار حاضر می‌شوند و قرار است هزینه کتاب و دفتر بچه دبستانی‌شان را بدهند یا قرار است گوشت و مرغ بخرند، می‌فهمند که همان حجم کالا را باید با قیمت بیشتری بپردازند. همین چند روز پیش خبری منتشر شد که نشان می‌داد قدرت خرید ایران‌چک صد هزار تومانی از روزی که برای نخستین بار در سال ۸۷ منتشر شد تا امروز چه تغییری کرده است. آمارها نشان می‌دهد این قطعه چک آن روز حدود ۱۰۵ دلار ارزش داشته و امروز ارزش آن حدود یک‌ونیم دلار است. مردم کوچه و بازار هرچند آمارها را می‌بینند و از بخش‌های خبری می‌شنوند، اما درنهایت این کاهش ارزش را از نزدیک و در لحظه حس می‌کنند؛ درست مانند قیمت گوجه‌فرنگی که بالارفتن آن به‌تازگی خبرساز شده است.
همین دیروز خبرگزاری ایلنا گفت‌وگویی منتشر کرده بود که در نوع خود جالب است؛ چون اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی تهران از کاهش قیمت گوجه‌فرنگی و دیگر صیفی‌جات تا پایان ماه جاری و هم‌زمان با عرضه محصولات جنوب کشور در بازار پایتخت خبر داده بود.
اسدالله کارگر، رئیس اتحادیه فروشندگان میوه و سبزی تهران، درباره گران‌شدن گوجه‌فرنگی گفته است: آخرین قیمت کشف‌شده برای عمده‌فروشی گوجه‌فرنگی در میدان بزرگ میوه و تره‌بار تهران حدود ۴۰ هزار تومان تا ۵۰ هزار تومان است. بااین‌حال، گرانی صیفی‌جات با آغاز پاییز دور از انتظار نیست؛ زیرا در ابتدای این فصل مبدأ تأمین این اقلام تغییر می‌کند.
او این را هم افزود که گوجه‌هایی که در فصل گرما در تهران عرضه می‌شود، در ورامین و کرج کشت می‌شود، اما با آغاز فصل سرما که امکان کشت در این مناطق وجود ندارد، گوجه کشت جنوب به بازار تهران عرضه می‌شود و تا زمانی که صیفی‌جات جنوب آماده برداشت شوند و به بازار تهران برسند، در شرایطی که عرضه از سوی ورامین و کرج متوقف شده تا اندازه‌ای کمبود در بازار اتفاق می‌افتد و به افزایش قیمت‌ها می‌انجامد که البته ادامه‌دار نخواهد بود.
به گفته کارگر، گوجه جنوب ابتدا به صورت نوبر به بازار می‌آید و پس از ۲۰ روز به عرضه انبوه می‌رسد و درنهایت بازار صیفی‌جات در اواخر آبان تعادل خود را بازمی‌یابد. فراهم‌آمدن امکان کشت گوجه در جنوب و ارسال آن به تهران نیاز به دپوی گوجه را در سردخانه‌ها از بین برده و گوجه در کل کشور و در تمام فصل‌ها به صورت تازه‌خواری مصرف می‌شود.
کارگر گفت: خیار زمستانی نیز در گلخانه‌های کشت و به بازار عرضه می‌شود و قیمت کشف‌شده آنکه اکنون در فروش عمده ۴۰ هزار تا ۵۵ هزار تومان است، کاهش می‌یابد.
آمار فقر
اقتصاد معیشت و روزمره همین است. پارامترهایی در آن دخیل هستند که گاه ممکن است از نظر برخی چندان هم مهم نباشند، اما در اقتصاد روزمره خرج مهم است و برج؛ یعنی اینکه چقدر درآمد دارید و چقدر هزینه و آیا می‌توانید بین آنها تعادل ایجاد کنید یا خیر. تعادلی که به نظر می‌رسد خیلی‌وقت است به هم خورده و دارد بخش بیشتری از جمعیت کشور را با معضل این بی‌تعادلی یا ناترازی بین هزینه و درآمد مواجه می‌کند. مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس، مرداد امسال در یک هم‌اندیشی که به موضوع «آینده‌پژوهی فقر و نابرابری» اختصاص داشت و در مؤسسه رحمان برگزار شد، به ارائه برخی آمارها و توصیف‌ها از وضعیت فعلی فقر و نابرابری در جامعه ایران پرداخت و گفت: «ما نمی‌توانیم با اعداد و ارقام فقر را بیان کنیم. فقر نیاز به مشاهده عمیق دارد. طبق تحقیقات در ایران، نزدیک به یک‌سوم خانواده‌های ایرانی با فقر دست‌به‌گریبان هستند. پنج میلیون نفر کسانی‌اند که با گرسنگی درگیرند. در شاخص گرسنگی جهانی، ایران جزء ۱۰ کشور با گرسنگی پایین است، اما در گزارش‌های موردی و میدانی ما به شکل میلیونی با کسانی که با گرسنگی درگیرند روبه‌رو هستیم».
