«قاباخلاما» یا پیشواز و کیسه دوختن از سنت های ماه رمضان در آذربایجان غربی

حسن سپهرفر در گفت و گو با خبرنگار ایلنا، بیان کرد: ماه رمضان نیز مانند برخی از ایام خاص سال دارای آیین‌ها و آداب‌ورسوم خاصی در آذربایجان‌غربی بوده که این آیین‌ها پیش از آغاز این ماه تا روز فطر ادامه دارد.

سپهرفر افزود: در اعتقاد مذهبی و دینی مردم آذربایجان غربی اعم از شیعه و سنی، بنا بر سنتی دیرین در میان مومنان روزه گرفتن از چند روز مانده به آغاز این ماه با «قاباخلاما» پیشواز آن شروع می‌شود، اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، پیشواز از این ایام یکی دو روز قبل از شروع این ماه است و نهایتاً مؤمنان با مشاهده هلال ماه نو و ذکر صلوات و دعاخوانی ورود به این ایام را به همدیگر اطلاع می‌دادند.

نگاه به آیینه با رویت هلال ماه رمضان

وی ادامه داد: از منظر عناصر فرهنگی موضوع نگاه کردن به‌ آیینه با نیت روشنی دل و ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) پس از رویت هلال ماه به عنوان یک رسم دیرین در بین مومنان برخی با ذکر صلوات یا به آیینه‌ای نگاه انداخته یا چندین بار آن را دور سر خود و اهل خانواده می‌گردانند و از سویی زنان بر این اعتقاد هستند خانه‌ای که برای شروع ماه رمضان پاک و تمیز نباشد، خیر و برکت ماه مهمانی خدا، از آن گریزان می‌شود.

این پژوهشگر مردم شناسی گفت: در آستانه این ماه زنان تدارک انواع خوراکی‌ها، نان‌های محلی و حلوا و شیرینی‌ها را برای اهل خانه و مهمانان خود می‌بینند، چنانکه «نان فتیر» (نان آیینی که در سال ۱۴۰۳ در فهرست میراث ملی ناملموس به ثبت رسید) و نان اردَه، حلوای ماه رمضان معروف به «ترَه حالواسی»، انواع آش‌ها و ... از جمله این‌ها خوراک ها هستند.

«اوباش دان لیق» یا سحری

سپهر فر تصریح کرد: «اوباش دان لیق» زمان بیدار شدن برای سحری در بین عامه مردم است که طی ایام گذشته موذن روستا برای اعلام آن بر پشت بام منزل یا مسجد روستا می‌رفت و با صدایی رسا و گفتن مناجات وقت سحری را اعلام می‌داشت، رسم مشابهی هم برای اعلام سحری در بین اهل سنت به «کَبارخوانی» معروف است که معمولا توسط روحانیون اجرا می‌شود، و چه بسا که تا چند دهه پیش نیز شلیک کردن توپ مَشکی از سوی ارتش اعلام زمان افطاری تلقی می‌شد.

وی با بیان اینکه،ماه رمضان در میان مردم آذربایجان غربی همانند سایر نقاط، ماه تلطیف روح و احسان و اطعام و صله رحم است گفت: دادن افطاری‌های جمعی هم برای مستمندان نیز هنوز در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب‌های ماه رمضان مرسوم است.

سپهر فر به پیش غذاها و غذاهی افطاری مردم آذربایجان غربی در ماه رمضان اشاره کرد و ادامه داد: معمول‌ترین پیش غذای افطاری خانواده‌ها اغلب سؤت‌آشی(شیر برنج) یا  فرنی است، همچنین تهیه انواع آش‌هایی مانند «قاتیق آشی» آش ماست، آش رشته، آبگوشت و برنج و قراردادن مقداری خرما یا نمک و آب ولرم بر سر سفره از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌هایی هستند که روزه‌داران با آن افطار می‌کنند.

پژوهشگر مردم شناسی میراث فرهنگی استان به برگزاری مراسم دینی نیز اشاره کرد و گفت: قرائت نماز و عبادت این ایام در مساجد پس از افطاری جذبه و حال و هوای دیگری را ایجاد می‌کند، شور و حال حضور مردم در برگزاری آیین‌های عبادی مختص شب‌های قدر و احیا و قرآن بر سر گرفتن به اوج می‌رسد و از اغلب ساعات شب مومنان و مسلمانان اعم از اهل سنت و تشیع در مساجد اجتماع کرده و با خواندن آیاتی از قرآن و دعای این ایام و تسبیح گرداندن و برگزاری نماز تراویح روز و شب خود را سپری می‌کنند.

دوختن کیسه مراد

سپهر فر بیان کرد: یکی از آیین‌هایی که به عنوان یک سنت و رسم دیرین باقی مانده دوختن کیسه‌های کوچک مراد است، در آخرین جمعه ماه رمضان، هر یک از زنان و دختران یک تکه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد می‌برند، کیسه کوچکی را می‌دوزند و تعدادی سکه پول  به عنوان «کیسه دیبی» (ته‌کیسه) داخل آن می‌اندازند که آن را مایه برکت و قبولی نیات خود می‌دانند.

وی افزود: آخرین روز ماه رمضان «عارافات آخشامی» که در بین مردم آذربایجان غربی معمول است روز زیارت اهل قبور و تهیه لوازم عید فطر تلقی می‌شود، مردم در این روز به طور دسته‌جمعی و خانوادگی به زیارت اهل قبور می‌روند و با احسان حلوا یا خرما و نقلی که همراه خود به مزارها می‌برند روح و آمرزش درگذشتگان خود را درمی‌یابند و برای آمرزش روح مردگان خود قرآن تلاوت می‌کنند و فاتحه‌ای می‌خوانند. روز عرفه نیز  بزرگ خانواده, با محاسبه میزان فطریه افراد، آن را از قوت سالانه یا ازدرآمد خود جدا کرده و به مستمندان می‌دهند، با اعلام عید، مومنان برای به‌جا آوردن نماز عید راهی مساجد می‌شوند و پس از آن به دیدار و فاتحه‌خوانی خانواده‌هایی می‌روند که به تازگی عزیزی را از دست داده و به اصطلاح«قره بایرام» نوعید شان است، پس از این دیدار معمولا کوچکترها برای دید و بازدید خانوادگی و صرف نهار یا شام در منزل بزرگترهای خود( خصوصا والدین) جمع می شوند.