یک محقق در گفت‌وگو با ایلنا مطرح کرد:
دیمزارها را تنش‌های خشکی، سرما و گرمای ناگهانی هوا تهدید می‌کند/ پدیده خشکسالی در برخی سال‌ها موجب خسارت‌های شدید به مزارع دیم می‌شود
محقق بخش تحقیقات زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان مرکزی گفت: ایران در اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته که علاوه بر اینکه از یک سو از بارش‌های کم رنج می‌برد، از سوی دیگر پراکندگی بارندگی نیز در این اقلیم نامناسب است. بر این اساس و با توجه به شرایطی که کشور در آن قرار گرفته است، تقریباً حدود نیمی از اراضی قابل کشت در ایران در شرایط دیم کشت می‌شوند. باید در نظر داشت که دیمزارهای ایران را محدودیت‌های شدیدی نظیر تنش‌های خشکی، سرما و گرم شدن ناگهانی هوا در فصل بهار تهدید می‌کند.
سید محمدمهدی میرفتاح در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: علاوه بر تنش خشکی که هر ساله با شدت‌های مختلف اتفاق می‌افتد، وقوع پدیده خشکسالی در برخی از سال‌ها موجب وارد شدن خسارت‌های شدید به مزارع دیم می‌شود که در پاره‌ای موارد حجم این خسارت‌ها حتی به میزان 100 درصد است. در چنین شرایطی مدیریت زراعی باید به گونه‌ای باشد که در صورت بروز تنش‌های شدید خشکی و خشکسالی، کمترین حجم خسارت به مزارع وارد شود. همچنین مدیریت باید به شیوه‌ای باشد که در صورت وقوع ترسالی، بیشترین توان و میزان تولید محصول را داشته باشند.
وی به اهمیت محصول گندم و شرایط اقلیمی کشت این محصول اشاره کرده و در این خصوص ادامه داد: گندم یکی از مهمترین محصولات کشاورزی در شرایط دیم است که در مناطق مختلف دنیا و در اقلیم‌های گرم، معتدل و سرد، تا ارتفاع بیشتر از 2000 متر از سطح دریا و با میانگین بارندگی سالیانه 250 میلیمتر تا 1750 میلیمتر قابل کشت است. با توجه به اهمیت روز افزون گندم و این واقعیت که زراعت گندم دیم یکی از کهن‌ترین شیوه‌های کشاورزی در کشور ایران است، تجربیات و دانش بومی ارزنده‌ای در بین کشاورزان با تجربه در این خصوص وجود دارد.
ضرورت آشنایی با شیوه‌های اصولی کشت گندم دیم
محقق بخش تحقیقات زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان مرکزی بر ضرورت آشنایی با شیوه‌های اصولی کشت گندم دیم تأکید کرده و در این خصوص اظهار داشت: شناخت اصول صحیح زراعت و کشت گندم دیم، می‌تواند از یک سو حجم تولید این محصول را تا حد قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد و از سوی دیگر میزان خسارت‌های وارده را در سال‌های پر تنش کاهش دهد. همچنین استفاده از شیوه‌های اصولی کشت گندم دیم و تولید محصول از چنین روش‌هایی، می‌تواند وابستگی کشور را به واردات این محصول استراتژیک کمتر کند.
میرفتاح به لزوم استفاده از روش‌های جدید مدیریت زراعی و الگوهای کشت اشاره داشته و تصریح کرد: در شرایط فعلی زراعت گندم دیم در کشور ایران، استفاده از روش‌های جدید مدیریت زراعی و الگوهای مناسب کشت که از یک سو حداقل هزینه و حداکثر کارایی و سوددهی را داشته باشند و همچنین از سوی دیگر باعث افزایش کیفیت و مواد آلی خاک‌های زراعی گردند، بسیار ضروری است. چرا که روش‌های جدید مدیریت زراعی و الگوهای کشت، نتایج بسیار خوبی از جمله افزایش تولید گندم، افزایش درآمد کشاورزان و همچنین رعایت اصول کشاورزی پایدار را در پی دارد.
وی بیان داشت: بررسی تغییرات تولید و عملکرد محصولات دیم به ویژه در مناطقی با بارندگی‌های زیر 400 میلیمتر، حاکی از آن است که در این مناطق عملکرد در واحد سطح بسیار متغیر است و تأثیرپذیری شدیدی از میزان ریزش‌های جوی دارد. مقایسه این وضعیت با کشورهای پیشرفته نمایان‌گر وضعیت نامطلوب تولید در دیمزارهای کشور به ویژه در مناطق دارای بارندگی‌های زیر 400 میلیمتر است. علاوه بر این، دیم‌زارهایی که در این مناطق قرار گرفته‌اند را محدودیت‌های شدیدی نظیر تنش‌های خشکی، سرما و گرم شدن ناگهانی هوا در فصل بهار تهدید می‌کند.
انتخاب رقم زراعی مناسب یک تصمیم مهم در زراعت دیم
محقق بخش تحقیقات زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان مرکزی تأکید کرد: در زراعت گندم دیم نکاتی فنی وجود دارد که کشاورزان دیم‌کار باید با رعایت این نکات، زراعت را به گونه‌ای مدیریت کنند که خسارات ناشی از تنش‌های محیطی و زیستی کاهش یابد. از جمله موارد مهمی که در زراعت گندم دیم باید رعایت شود، می‌توان به تهیه بستر مناسب جهت کشت دیم، خاک‌ورزی حفاظتی، بذر کار مناسب کشت، عمق کاشت مناسب اشاره کرد. همچنین از مهمترین موارد دیگر در این خصوص می‌توان انتخاب ارقام مناسب گندم و جو دیم را بیان کرد.
میرفتاح ابراز داشت: انتخاب رقم زراعی مناسب یکی از تصمیم‌های مهم در موفقیت زراعت گندم و جو دیم است. برای اینکه یک رقم مناسب برای کشت در شرایط دیم انتخاب شود، باید مواردی از جمله ویژگی‌های آب و هوایی منطقه و تیپ رشد گندم در انواع بهاره و زمستانه بودن آن و همچنین استفاده از ارقام گندم سازگار با منطقه مد نظر قرار گیرد. هر رقم جدید پیش از کشت در هر منطقه باید با مورد ارزیابی قرار گیرد. در ضمن بهتر است که این ارقام علاوه بر تحمل تنش خشکی و سرمایی، نسبت به بیماری‌های رایج گندم، خوابیدگی یا ورس، ریزش دانه مقاوم باشند و ارقام گندم مورد استفاده بهتر است که ارزش نانوایی بالایی داشته باشند.
وی اضافه کرد: یکی از اهداف مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان مرکزی در بخش تحقیقات زراعی و باغی، استفاده از برنامه به‌نژادی در شرایط دیم و در نتیجه رسیدن به ارقامی است که از نظر ژنتیکی خالص باشند. به خصوص در شرایط آب و هوایی مناطق سرد و معتدل‌سرد، ارقام خالص اصلاح شده باید بتوانند از نظر پایداری عملکرد با رقم‌های زراعی پیشین مانند سرداری، رقابت کنند. در این رابطه باید این توضیح را اضافه کرد که ارقام زراعی مانند سرداری، مخلوطی از واریته‌های مختلف بومی است و به همین دلیل از پایداری عملکرد بالایی برخوردار بوده است.
باید به سمت استفاده از ارقام دیم جدید حرکت کنیم
محقق بخش تحقیقات زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان مرکزی در این رابطه گفت: رقابت بین ارقام گندم قدیمی و جدید، برای ارقام خالص حاصل از برنامه‌های رایج به‌نژادی بسیار دشوار است و همین دلیل باعث شده که پذیرش ارقام اصلاح شده گندم نان، توسط برخی کشاورزان کم باشد. همچنین در راستای افزایش تولید و عملکرد در سطح مزارع دیم، باید به سمت استفاده از ارقام دیم جدید و به‌روزتر حرکت کنیم. برای معرفی یک رقم جدید در گندم و جو، باید در یک بازه زمانی حدود 10 تا 12 سال، پژوهش و تحقیق و آزمایش صورت گیرد تا یک رقم در شرایط آب و هوایی منطقه مورد نظر معرفی شود.
میرفتاح به معرفی ارقام جدید گندم که در شرایط آب و هوایی به مراتب سردتر می‌توانند به صورت دیم کشت شوند، اشاره داشته و در این خصوص افزود: در این راستا بر اساس تحقیقاتی که سال‌ها توسط مؤسسه تحقیقات دیم کشور و برخی مراکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی در سراسر کشور و از جمله مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان مرکزی، با همکاری و همراهی محققان بخش تحقیقات زراعی و باغی انجام پذیرفته است، ارقام جدید گندم در شرایط آب و هوایی سرد و معتدل‌سرد که می‌توانند پاسخگوی شرایط دیم‌کاران باشند و به خوبی کشت شوند، معرفی شده‌اند.
وی ادامه داد: ارقامی مانند گندم دیم رقم باران، صدرا، هشترود، اوحدی، در بازه زمانی سال‌های گذشته در مزارع کشاورزان مورد کشت قرار گرفته‌اند و عملکرد نسبتاً بهتری نسبت به ارقام قدیمی‌تر داشته‌اند. اما با این وجود ارقام جدیدتر مانند همتا، نفیس، دهقان، کیان، شایان و ... در گندم دیم در سال جاری توسط مؤسسه تحقیقات دیم کشور و با همکاری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان مرکزی رونمایی شده‌اند و مورد استقبال کشاورزان قرار گرفته‌اند. این ارقام جدیدتر در حال حاضر در 4 شهرستان استان به صورت مزارع نوآوری در طرح جهش تولید دیم کشت شده‌اند.
محقق بخش تحقیقات زراعی و باغی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی استان مرکزی اظهار داشت: به امید آنکه بتوان این ارقام را به دلیل خصوصیات برتر، عملکرد بهتر، مقاومت بالا به خشکی و گرمای پایان فصل، مقاومت بالاتر نسبت به برخی بیماری‌ها از جمله زنگ زرد و قهوه‌ای، در مناطق دیم‌خیز استان گسترش داد و کشاورزان نیز از این ارقام جهت افزایش تولید بهره ببرند. در کنار ارقام گندم دیم می‌توان از ارقام جو دیم قافلان، انصار، آیدین، آردا و باریش نیز در مزارع دیم بهره برد. همچنین با خصوصیات ذکر شده در گندم دیم در این محصول نیز تحول بسیار زیادی در حوزه تولید غلات دیم در استان مرکزی داشته باشیم.
