ایلنا بررسی کرد:
نقش طلبه‌ها در مدارس؛ از توحیدی‌سازی مباحث درسی تا تربیت دینی دانش‌آموزان
به گفته معاون تبلیغ حوزه علمیه قم ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که نتایج همکاری با طلبه‌های طرح امین مثبت است و بستر پذیرش کودک و نوجوانان نسبت به آن‌ها باز است، چرا که ساختار فطری کودکان و نوجوانان دینی است بنابراین طلبه‌های طرح امین را به صورت کامل می‌پذیرند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، سال ۱۳۷۹ اولین تفاهم‌نامه همکاری آموزش و پرورش و حوزه علمیه، بین «حسین مظفر» وزیر وقت آموزش و پرورش و آیت‌الله «سیدهاشم حسینی بوشهری» مدیر وقت حوزه علمیه قم منعقد شد و پس از آن در دوره وزارت «مرتضی حاجی» در آموزش و پرورش، بار دیگر قرادادی بین دستگاه تعلیم و تربیت کشور و حوزه علمیه به امضا رسید. توافق بین این دو نهاد در سال ۱۳۸۵ گسترده‌تر شد و «محمود فرشیدی» که آن زمان سکان دار وزارت آموزش و پرورش بود، بار دیگر با آیت‌الله حسینی بوشهری توافقی گسترده‌تر به عمل آورد؛ بر اساس آن توافق‌نامه، تصمیم گرفته شد که ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه علمیه تشکیل شود و دبیرخانه و دو دفتر در تهران و قم نیز برای این هدف ایجاد شد.
در سالهای اخیر نیز بارها از اهمیت تعامل بین این دو دستگاه و تاثیرات همکاری و هم افزایی علمی و دینی مورد تاکید قرار گرفته است و طرح‌های گوناگونی برای اجرای اهداف طراحی شده از جمله طرح امین که به دنبال ایجاد رابطه‌ای صمیمانه بین مبلغان امین حوزه علمیه با دانش آموزان، معلمان، مربیان، مدیران و سایر کارکنان مدارس است. در کنار طرح امین، طلبه‌های زیادی در این سال‌ها به عنوان معلم و بیشتر برای تدریس تعلیمات دینی، عربی و قرآن وارد مدارس شده اند. البته این همکاری‌ها گاها با مخالفت برخی از کارشناسان مواجه شده است و برخی معتقدند حضور روحانیت در مدارس و در کسوت معلم، بیشتر مبنای ایدئولوژیک دارد. همچنین یک طلبه ممکن است نتواند نقش معلمی را به درستی ایفا کند. بررسی عملکرد و اهداف طلبه‌های طرح امین و طلبه معلم‌ها در مدارس، موضوع گزارش پیش روست که برای تحلیل این بحث با چند تن از طلبه‌ها و حجت الاسلام والمسلمین «حسین مردان‌پور» معاون تبلیغ حوزه علمیه قم در خصوص عملکرد آن‌ها در مدارس گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید؛
طلبه معلمان «تربیت اسلامی» را نسبت به «آموزش» در اولویت قرار می‌دهند
وجدان کاری طلبه‌ها نسبت به افراد دیگر بالاتر است به این دلیل که دانش آموزان را سرمایه جامعه تلقی می‌کند و فقط دنبال این نیستند که درس بدهند و بروند.
حجت الاسلام و المسلمین نیشابوری یکی از معلم طلبه‌های فعال در حیطه تعلیم و تربیت ساکن قم و دارای ۱۲ سال سابقه تدریس، اولین طلبه معلمی بود که با او وارد گفت‌وگو شدیم؛ او در مورد چگونگی فعالیت‌های طلبه معلمان بیان کرد: موضوعی که حضور طلبه را به عنوان معلم در کلاس درس با فردی غیرطلبه متمایز می‌کند، نزدیک بودن طلبه به اخلاق پیغمبر است و اینکه چگونه با دانش آموزان متناسب با سیره و روش پیغمبر رفتار می‌کند. همچنین معلمِ طلبه نسبت به دیگران و دانش آموزانش تواضع، مهربانی و محبت دارد. طلبه به «تربیت» در نسبت با «آموزش» اولویت بیشتری می‌دهد. طلبه‌ای که معلم است تربیت اسلامی را نسب به آموزش در اولویت قرار می‌دهد، چرا که خدا نیز در قرآن می‌فرمایند ابتدا باید تزکیه کرد بعد تعلیم داد. تزکیه و تعلیم مطابق قرآن کریم مقدم بر آموزش است.
حجت الاسلام و المسلمین نیشابوری افزود: از سوی دیگر می‌بینیم که وجدان کاری طلبه‌ها نسبت به افراد دیگر بالاتر است به این دلیل که دانش آموزان را سرمایه جامعه تلقی می‌کند و فقط دنبال این نیستند که درس بدهند و بروند. طلبه می‌داند این سرمایه‌های انسانی بعدا آینده ساز جامعه هستند. او می‌داند که مواد اولیه کارش اشرف مخلوقات است و بر اساس همین بچه‌ها به عنوان اشرف مخلوقات در دایره هستی، کارش را تنظیم و طراحی می‌کند.
طلبه به این دلیل که منبر می‌رود مخاطب‌شناسی می‌داند
این معلم تاکید کرد: اِشرافی که طلبه معلم به مبانی اسلامی از جمله قرآن، احادیث، روایات و تاریخ اسلام دارد، قطعا بیشتر از یک فردی است که مثلا از دانشگاه فرهنگیان به مدرسه آمده است و نگاهش به تاریخ اسلام و معارف آن اجمالی است. همین موضوع می‌تواند در جهت پاسخگویی به شبهات دانش آموزان و حتی کادر مدرسه کمک کند. در مدرسه دیده‌ایم که طلبه در مدرسه به عنوان یک مرجع برای در جهت پاسخگویی حتی به کارکنان مدرسه؛ معلمان و مربیان، مدیر، معاونان فعالیت می‌کند و به دلیل اشرافی که به مبانی اسلام، قرآن و کلام اهل بیت و سایر مبانی فقه و اصول دارد می‌تواند از این جهت شبهات را پاسخ دهد. ضمن اینکه می‌داند چگونه باید با زبان لیّن پاسخ دهد که متناسب با سن فرد و مخاطب‌شناسی شده باشد.
نیشابوری با تاکید بر اینکه طلبه به این دلیل که منبر می‌رود مخاطب‌شناسی می‌داند، اضافه کرد: ما در منبر اولین کاری که می‌کنیم مخاطب‌شناسی است. مخاطب اگر کودک باشد می‌دانیم شبهات او را از چه طریق پاسخ دهیم. نمی‌توان از طریق فلسفه و مفاهیم انتزاعی به کودک پاسخ داد. لازم است از راه تشبیه، تمثیل و… به کودک پاسخ بدهیم. دانش آموزان دوره متوسطه نیز مقتضایت خاص خود را دارند؛ باید برای پاسخگویی به سوالات و شبهات آن‌ها نیز از تشبیه و تمثیل بهره برد ضمن اینکه می‌توانیم از مقداری استدلال و برهان هم استفاده کنیم. اما برای بزرگترها می‌توان کاملا برهانی و استدلالی پاسخ شبهات را ارائه کرد. این مواردی است که طلبه متناسب با رسالت طلبگی و تبلیغ که برعهده دارد، به پاسخ‌هایی برایش رسیده و بهتر می‌تواند به رفع شبهات بپردازد.
خواستگاه علم و تعلیم در بین روحانیون بوده است
این معلم در پاسخ به این سوال که آیا طلبه‌ها دروس تخصصی دانش آموزان را نیز به خوبی تدریس می‌کنند، با ارجاع به تاریخ آموزش در ایران و کشورهای اسلامی، اینطور پاسخ داد: اگر پیشینه آموزش در کشورهای اسلامی را نگاه کنید، می‌بینید که از طریق علما که همان روحانیون بودند شکل گرفته است. شیخ بهایی که در اصفهان آثار مختلفی از ایشان به جا مانده، یک روحانی و طلبه بوده و می‌بینیم که آثار معماری و مهندسی نیز از ایشان وجود دارد. در زمان‌های نه چندان دور طلبه‌ها در علوم مختلف مانند هندسه، مثلثات، نجوم، فلسفه و حکمت و… متخصص بودند. ابوعلی سینا، رازی و... همگی طلبه بودند. جابرابن حیان که شاگرد امام صادق (ع) نیز بود، شیمیدان بوده است. اصلا خواستگاه علم و تعلیم در بین روحانیون بوده است و این مواردی که نام بردم، نمونه‌های کوچکی از خیل عظیم روحانیونی هستند که وظیفه آموزش را برعهده داشتند.
استعمار، ارتباط طلبه‌ها با مردم در حوزه آموزش و طبابت را قطع کرد
کودکان قدیم با تعالیمی که در مکتب خانه‌ها توسط روحانیت ارائه می‌شد، از لحاظ اعتقادی و تربیتی سطح بالایی پیدا می‌کردند، چرا که دو جانبه به بچه‌ها رسیدگی می‌شد؛ هم از حیث تربیت و هم از حیث آموزش.
به گفته حجت الاسلام و المسلمین نیشابوری بعد از امیرکبیر که دارالفنون را در ایران تاسیس کرد، دانشگاه به صورت امروزی در ایران پا گرفت. او اینطور صحبت‌هایش را تکمیل کرد: پیش از این مکتب خانه ها، علم و تحصیل را ایجاد می‌کردند. پیشرفت‌هایی که مسلمانان بخصوص مسلمانان ایرانی در عرصه‌های مختلف علوم داشتند، از طریق همین مراکز ایجاد شده بود. به عنوان نمونه افرادی مانند ابوریحان بیرونی که منجم بود، سال‌ها قبل از گالیله اثبات کرد که زمین به دور خود حرکت وضعی دارد. دانشمندان مسلمان ما قبل از دیگران این مباحث را یافته بودند. می‌دانید که در عرصه طب، ابوعلی سینا که یک طلبه و طبیب بود، کتاب قانون را نوشته و کتاب این طلبه سال‌ها در دانشگاه‌های خارجی تدریس می‌شده است. به نظرم آرام آرام دست استعمار تمام حوزه‌هایی را که طلبه‌ها از آن طریق با مردم ارتباط داشتند و به آن‌ها آموزش ارائه می‌کردند قطع کرد و فضا را در عرصه طبابت، آموزش و… به دیگران واگذار کرد و آهسته آهسته طلبه‌ها را در محراب مساجد نشاندند و به آن‌ها گفتند فقط همینجا کار کنید. این اقدامات از نگاه من در جهت اسلام سکولار است. اسلام ناب محمدی دنبال این است که طلبه در همه عرصه‌ها با مردم در رابطه باشد و نیازهای مادی و معنوی مردم را در کنار هم برطرف کند.
این معلم در ادامه اظهار کرد: در گذشته حتی مبنای آموزش الفبا نیز الفبای قرآن بوده یعنی ابتدا بچه‌ها قرآن می‌آموختند سپس با ادبیات؛ بوستان و گلستان سعدی آشنا می‌شدند. کودکان قدیم با تعالیمی که در مکتب خانه‌ها توسط روحانیت ارائه می‌شد، از لحاظ اعتقادی و تربیتی سطح بالایی پیدا می‌کردند، چرا که دو جانبه به بچه‌ها رسیدگی می‌شد؛ هم از حیث تربیت و هم از حیث آموزش.
آموزش و پرورشی‌ها طلبه‌ها را به چشم رقیب نبینند
بررسی‌های میدانی انجام شده نشان می‌دهد، بازدهی طلبه‌ها در مدارس بالا بوده است.
امروز بسیاری از طلبه معلم‌ها علاوه بر تحصیلات حوزوی، تحصیلات دانشگاهی در سطح لیسانس و فوق لیسانس و دکتری دارند و در رشته‌های گوناگونی در کنار طلبگی و دانش حوزوی، تحصیلات دانشگاهی کرده اند. این افراد بعضا جذب آموزش و پرورش می‌شوند و در قالب معلم فعالیت می‌کنند. جذب این افراد در آموزش و پرورش نیز از مسیرهای کاملا قانونی است و در آزمون آموزگاری و دبیری شرکت می‌کنند و در همین آزمون‌های اخیر شاهد حضور تعداد زیادی از طلبه‌ها بودیم. زمانی که این افراد برای تدریس دروس معارف یا عربی جذب آموزش و پرورش می‌شوند، در قیاس با دانشجوی فوق لیسانس یا دکتری رشته ادبیات عرب، موفق‌تر هستند، چراکه منابع ادبیات عربی که طلبه‌ها در حوزه گذرانده و پای درس و بحث نشسته اند، بسیار مفصل است.
نیشابوری افزود: به عنوان مثال کتاب مغنی الادیب که در پایه سوم حوزه علمیه تدریس می‌شود، در دانشگاه در مقطع فوق لیسانس رشته ادبیات عرب هم درس داده می‌شود، اما فقط حدود ۳۰ صفحه آن را می‌خوانند. علاوه بر این در حوزه ادبیات عرب و معارف اسلامی، عقاید، فلسفه، کلام و… حوزویان کتب زیادی را می‌خوانند و به آن دروس تسلط کامل دارند. چطور ممکن است کسی که این همه منابع درسی را می‌خواند، توان تدریس دروس معارف و عربی مدرسه را نداشته باشد؟! حتما طلبه‌ها تسلط دارند و با بررسی‌های میدانی که انجام شده بازدهی این افراد در مدارس بالا بوده است.
او در آخر تصریح کرد: متاسفانه امروز می‌بینیم که نگاه صرفا آموزشی به بچه‌ها و رها کردن جنبه تربیتی چه آسیب‌هایی را در عرصه‌های فرهنگی برای کودکان و نوجوانان به وجود آورده است. آرزو می‌کنیم مسئولان نگاه خود را بازتر کنند و همکاران آموزش و پرورش طلبه‌ها را به چشم رقیب نبینند، بلکه به دیده رفاقت در مسیر تعلیم و تربیت به یکدیگر بنگریم. امیدواریم با هم افزایی و رفاقت در جهت تربیت و آموزش فرزندان خود بتوانیم گام‌های موثری برداریم.
هدف طرح امین تربیت فطرت‌های پاک نونهالان و نوجوانان کشور است
حجت الاسلام و المسلمین فاطمی نژاد از طلبه‌های طرح امین در ادامه این گزارش ما را همراهی کرد. او در خصوص این نوع فعالیت طلبه‌ها در مدارس توضیح داد: معاونت تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه علمیه سیاست خود را تبلیغ و اشاعه معارف ناب دین مقدس اسلام می‌داند و طرح امین را با هدف تربیت فطرت‌های پاک نونهالان و نوجوانان کشور و آشنایی هرچه بیشتر و بهتر آن‌ها با آموزه‌های دینی و معارف اسلامی تشکیل داده اند. بی‌شک قرار دادن دانش آموزان در مسیر ناب دین اسلام اهمیت ویژه‌ای دارد.
این طلبه طرح امین افزود: از امور مهم و حیاتی هر مجموعه‌ای این است که طرح ویژه و محتوای متقنی داشته باشد و طرح امین با همین هدف به دو صورت برنامه‌های خود را در مدارس اجرا کرده است؛ اولین مورد مدارس امین نوع یک هستند؛ این مدارس همان واحدهای آموزشی مدارس دولتی را دارد که علاوه بر فعالیت‌های درسی، برنامه‌های تربیتی و فرهنگی در جهت رشد معنوی و نهادینه‌سازی باورها و اعتقادات دینی برگزار می‌کنند. مدیر مدارس امین نوع یک معمولا از طلاب حوزوی هستند که استخدام آموزش و پرورش شده اند.
حجت الاسلام و المسلمین فاطمی نژاد ادامه داد: مدارس امین نوع دو، مدارسی هستند که همان واحدهای آموزشی را دارند، ولی هم مدارس دولتی هم مدارس غیردولتی، تیزهوشان و… را در بر می‌گیرند. مبلغ ما به این مدارس اعزام می‌شود و در مدرسه مستقر است. برنامه‌های کاری او بر اساس طرح تربیتی انجام می‌شود. نحوه اعزام مبلغ به این صورت است که باید به صورت تمام وقت و در همه روزهای هفته که دانش آموزان به مدرسه بروند، طرح تربیتی چیده شده برای دانش آموزان را پیاده‌سازی کنند.
تبیین ۱۰ شاخصه طرح تربیتی امین در مدارس
بر اساس گفته‌های فاطمی نژاد؛ مبلّغان طرح امین با دانش آموزان ارتباط دوستانه برقرار می‌کنند و تلاش آن‌ها در راستای نهادینه‌سازی پیام‌های دینی در وجود دانش آموزان است. مهم‌ترین فعالیت مبلغ طرح امین در مدرسه اجرا کردن طرح تربیتی امین است. فاطمی نژاد در این خصوص تصریح کرد: طرح تربیتی امین ۱۰ شاخصه اصلی دارد که تمام فعالیت‌های مبلغ را در برمی گیرد؛ اولین شاخصه، خودشناسی و شناخت جایگاه انسانی است که همان بحث کرامت نفس دانش آموزان را شامل می‌شود. مبلّغ یک ماه برای شاخصه خودشناسی به اهتمام مدیر مدرسه کلاس برگزار می‌کند. فضاهای فیزیکی مدرسه می‌تواند ابزار ترویج مباحث مورد نظر باشد. مثلا تابلوهای اعلانات می‌تواند محلی باشد که اطلاعات مباحث خودشناسی را می‌توان در آنجا نمایش داد. زنگ‌های تفریح یا کلاس‌های هنر و ورزش و هنگام برگزاری نماز جماعت نیز فرصت خوبی است تا مبلّغ در کنار سایر فعالیت‌ها بحث‌های خودشناسی را با بچه‌ها مطرح کند. شاخص دیگر مربوط به بحث محبت و عشق به خدا، قرآن و اهل بیت علیهم السلام، ایمان به غیب، نماز، گناه گریزی، حیا، صداقت، راستگویی و درستکاری، امر به معروف و نهی از منکر، ارزش علم و اهمیت عالم و در آخر نظام اسلامی، ولایت فقیه و بحث تقلید است.
این طلبه طرح امین گفت: برخی شاخصه‌ها طی سال ساری و جاری است مانند شاخصه نماز. درست است که ما در اجرای طرح امین یک ماه را به شاخصه نماز اختصاص می‌دهیم، اما در طول سال باز هم پیرامون نماز با دانش آموزان در ارتباط هستیم و در مورد تصحیح قرائت نماز، مقدمات آن و… کار می‌کنیم.
کمک به ۶ هزار دانش آموز آسیب‌دیده اجتماعی در خانه یاریگران آموزش و پرورش
فاطمی نژاد اضافه کرد: مبلغین طرح امین قبل از ورود به مدرسه باید دوره‌های مقدماتی بگذرانند. این دوره‌های مقدماتی شامل شیوه‌های کلاس داری، طرح تربیتی امین، مشاوره و… می‌شود. حین اعزام نیز مبلغین به صورت ضمن خدمت دوره می‌بینند که حضور در آن الزامی است. همچنین دوره پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، اعتیاد، دوره‌های جهاد تبیین و… را نیز برای مبلغین طرح امین برگزار می‌کنیم و این افراد با ایجاد رشد معنوی و نهادینه‌سازی باورها و اعتقادات دینی در دانش آموزان، خودشناسی و تحکیم هویتی این گروه سنی، می‌توانند در کاهش و جلوگیری از وقوع آسیب‌های اجتماعی دانش آموزان موثر باشند.
او گفت: من ۱۳ سال است که در مدارس امین فعال هستم و جزو مبلغین باسابقه محسوب می‌شوم و سال گذشته مدیر کارگروه آسیب‌های اجتماعی دانش آموزی بودم و مسئولیت خانه یاریگران آموزش و پرورش را برعهده داشتم. خانه یاریگران در زمینه آسیب‌های اجتماعی به صورت تخصصی کار می‌کند و هر استانی موظف است که خانه یاریگران را تشکیل دهد. طی۶ ماه مسئولیت در خانه یاریگران که پایه ریزی آن هم برعهده من قرار داشت، ۶ هزار دانش آموز آسیب دیده را به خانه یاریگران آوردم و مباحث آموزشی برای این افراد برگزار کردیم که در نهایت در کشور در این زمینه برتر و نمونه شدیم.
دانش آموزان خانواده‌های طلاق، آسیب‌های اجتماعی بیشتری نسبت به سایرین دارند
موضوع اعتیاد در مدارس نیز از دیگر آسیب‌هاست بخصوص در مقطع متوسطه دوم که اعتیاد به سیگار، مصرف قرص‌ها و… بیشتر است. در دوران ابتدایی آسیب‌ها بیشتر در حوزه خشونت و پرخاشگری است.
فاطمی نژاد که سابقه تدریس در حوزه علمیه و تالیف چند کتاب را نیز در کارنامه کاری خود دارد، اظهار کرد: به این دلیل که دغدغه رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی را دارم، چندین سال دوره دیدم و در ستادهای پیشگیری نیز به عنوان کارشناس فعالیت کرده ام. در مدارس معیارهایی پیرامون آسیب‌ها تعریف می‌شود و از مدیر و سایر مسئولان می‌خواهیم براساس شاخصه‌های تعیین شده، دانش آموزان را به ما معرفی کنند. به عنون نمونه، در رابطه با موضوع طلاق می‌بینیم که دانش آموزان خانواده‌های طلاق اغلب آسیب‌های اجتماعی بیشتری نسبت به سایرین دارند.بروز و ظهور آسیب‌های اجتماعی در بچه‌های طلاق بیشتر است. همچنین موضوع اعتیاد در مدارس نیز از دیگر آسیب‌هاست بخصوص در مقطع متوسطه دوم که اعتیاد به سیگار، مصرف قرص‌ها و… بیشتر است. در دوران ابتدایی آسیب‌ها بیشتر در حوزه خشونت و پرخاشگری است. ما برنامه‌های خود را در مقاطع مختلف تحصیلی براساس کثرت آسیب‌هایی که متوجه بچه هاست می‌چینیم و از مدیران مدارس می‌خواهیم در همین راستا به ما کمک کنند. البته برنامه‌هایی که برای بچه‌های آسیب دیده طراحی می‌شود، به این صورت نیست که یک برنامه را برای همه بچه‌ها اجرا کنیم بلکه بر اساس نیاز و آسیب منطقه و مدرسه برنامه طراحی می‌کنیم.
مدیریت کلاس معلمان بیشتر بر اساس تکیه بر نمره یا تهدید است
در آموزش و پرورش مدیریت کلاس معلمان بیشتر بر اساس تکیه بر نمره یا تهدید به بیرون کردن از کلاس و… است؛ با این روش دانش آموزان خواه ناخواه از معلم ترس دارند و اگر کلاس اداره می‌شود یا ساکت است، از روی ترس است.
حجت الاسلام و المسلمین فاطمی نژاد در مورد تمایز کار طلبه‌ها و معلمان در کلاس‌های درس گفت: بارها در مدارس گوناگونی که مراجعه داشته ایم، مدیران از ما می‌خواهند که دوره کلاس داری برای معلمان برگزار کنیم تا بتوانند کلاس را اداره کنند. برای مدیران عجیب است که طلبه‌های طرح امین که نه قرار است نمره‌ای به دانش آموزان بدهند نه با تندی با بچه‌ها برخورد می‌کنند چطور می‌توانند کلاس خود را اینقدر خوب اداره کنند؟ واقعیت این است که ما شیوه‌های کلاس داری طراحی کرده‌ایم که همه مبلغان طرح امین دوره‌های مرتبط با آن را می‌گذرانند. اداره کلاس به توانمندی معلم برمی گردد. برخی افراد در این خصوص توانمند هستند. نحوه اجرای هر فردی در خصوص طرح اداره کلاس با دیگری فرق دارد. در آموزش و پرورش مدیریت کلاس معلمان بیشتر بر اساس تکیه بر نمره یا تهدید به بیرون کردن از کلاس و… است؛ با این روش دانش آموزان خواه ناخواه از معلم ترس دارند و اگر کلاس اداره می‌شود یا ساکت است، از روی ترس است. مبلغان طرح امین نه نمره می‌دهند نه از خشونت استفاده می‌کنند و تنها ابزار آن‌ها هنر کلاس‌داری است. مبلغ ما آموزش می‌بیند که اگر دانش آموزی مخل کلاس شد چگونه او را ساکت کند. این موضوع به شیوه‌ها و روش‌های کلاس داری برمی گردد که متاسفانه اغلب معلمان بزرگوار در این زمینه تخصص ندارند و اصلا دوره‌ای برای آن‌ها برگزار نشده است. این ابتدایی‌ترین مهارتی است که معلم به آن نیاز دارد. طلبه طرح امین بدون هیچ حربه و سلاحی باید بداند که وقتی وارد کلاس می‌شود چطور باید آن را به خوبی اداره کند؟
طلبه طرح امین در دروس تخصصی دانش آموزان دخالتی ندارد
مبلغان طرح امین نه نمره می‌دهند نه از خشونت استفاده می‌کنند و تنها ابزار آن‌ها هنر کلاس داری است.
به گفته حجت الاسلام و المسلمین فاطمی نژاد فرق طلبه طرح امین با طلبه معلمان در این است که طلبه طرح امین در دروس تخصصی دانش آموزان دخالتی ندارد و فقط بر اساس طرح تربیتی خودش اقدام می‌کند. او توضیح داد: طلبه‌هایی که معلم هستند قبل از اعزام به مدارس، دوره‌هایی را در تربیت معلم می‌گذارنند تا آموزش کتب درسی را یاد بگیرند. اغلب طلبه‌ها برای تدریس دروس دینی جذب آموزش و پرورش می‌شوند. مباحث کتب درسی دینی، منطق و فلسفه و عربی در مدارس برای طلبه‌ها ابتدایی‌ترین و مقدمانی مباحثی است که در حوزه علمیه گذرانده اند، با این حال طلبه‌ها باز هم دوره‌هایی را برای نحوه بیان مطالب کتب درسی برای بچه‌ها می‌گذرانند. مبلغین طرح امین هیچ پرداختی از سمت آموزش و پرورش یا وزارت کشور دریافت نمی‌کنند و اگر پرداختی وجود داشته باشد از سوی معاونت تبلیغ حوزه به آن‌ها اعطا می‌شود.
مبلغین طرح امین هیچ پرداختی از سمت آموزش و پرورش یا وزارت کشور دریافت نمی‌کنند و اگر پرداختی وجود داشته باشد از سوی معاونت تبلیغ حوزه به آن‌ها اعطا می‌شود.
حوزه علمیه کمک حال معلمان و والدینی است که دغدغه‌های دینی دارند
حجت الاسلام و المسلمین «حسین مردان پور» معاون تبلیغ حوزه علمیه قم در ادامه این گزارش در خصوص تعاملات حوزه علمیه و آموزش و پرورش بیان کرد: ما دنبال این نیستیم که بگوییم معلم یا آموزش و پرورش نمی‌توانند کار انجام دهند و یا نمی‌توانند در بخش تعلیم و تربیت دینی موفق باشند؛ بخشی از مدافعان حریم و حرم همین معلمان و کارکنان آموزش و پرورش بوده و هستند. بنابراین همیشه خروجی خوبی داشته اند، اما دانش آموزان گاهی شبهاتی دارند که مرتبط با مسایل دینی است و حوزه علمیه برای پاسخگویی به این بخش می‌تواند کمک کند. در واقع ما کمک حال معلمان در مدرسه و والدینی هستیم که دغدغه‌های دینی دارند.
حجت الاسلام و المسلمین مردان‌پور افزود: مبلغ طرح امین کارش این است که آنچه معلمان نمی‌توانند پاسخگویش باشند یا توان اغنای بچه‌ها را ندارند پوشش دهد، حضور طلبه‌های طرح امین بخشی از کار را پوشش می‌دهد که مربی پرورشی، معلم و مدیر نیز دنبال آن هستند.
معاون تبلیغ حوزه علمیه قم ادامه داد: جامعه ما جامعه دینی و شیعه است. جامعه مسلمان نیازهایی دارد که متناسب با ویژگی‌های خودش است و با جامعه سکولار و سایر جوامع کاملا متفاوت است و بخشی از تفاوت‌ها به دلیل ریشه‌های مذهبی و دینی در کشور ماست.
مردان‌پور گفت: براساس مباحث دینی، دوره کودکی و نوجوانی دوره‌ای است که هم می‌شود و هم باید برای تربیت کار ویژه‌ای انجام داد. معلم با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از وقت خود را به تدریس دروس تخصصی مدرسه اختصاص می‌دهد و باید آموزش بدهد، فرصت نمی‌کند زیاد به کار تربیت بپردازد یا مسایلی را در جان و روح و دانش آموز نفوذ دهد. مسایل آموزشی خاصیت خشک و سرد دارند، لذا در بخش تربیتی کمک کاری برای معلمان لازم است تا مسایل آموزشی را با تربیتی تلفیق کنند و مبلغان طرح امین می‌توانند در این بخش به معلمان کمک کنند.
مسایل اعتقادی و اخلاقی طرح منسجم می‌خواهد
معلم و مبلغ وقت محدودی دارد، پس دین حتما باید راهکاری برای تربیت دانش آموز معتقد و دین‌دار داشته باشد.
بر اساس گفته‌های حجت الاسلام و المسلمین مردان پور؛ برای اینکه به خروجی متناسب با نیازها برسیم ساحت‌های اخلاقی و اعتقادی و رفتاری بچه‌ها در طرح امین مدنظر قرار گرفته تا بدانیم که کودک و نوجوان چه نیازهایی در حیطه اندیشه دارد و تمایلات دینی او چگونه است و خروجی رفتارهای دینی او باید به چه چیزی منجر شود تا بگوییم کودکی معتقد به دین و شیعه داریم. او تصریح کرد: اگر بخواهیم تعریفی از یک نوجوان شیعه بیان کنیم باید بتوانیم از احساس و رفتارهای بیرونی او شاخص‌های مشخصی را نام ببریم. ما آیات و روایت را برای تهیه طرح امین مطالعه کردیم و متوجه شدیم نمی‌توان به شکل فله‌ای کار کرد و باری به هر جهت به مدارس رفت و بگوییم هرچه پیش آید خوش آید. مسایل اعتقادی و اخلاقی طرح منسجم می‌خواهد به خصوص برای قشر کودک و نوجوان که گروه سنی حساسی هستند.
حجت الاسلام و المسلمین مردان‌پور با بیان اینکه طرح امین از سال ۸۶ شروع شده است، گفت: این طرح می‌گوید منظومه مشخص تربیتی لازم است. بر اساس این منظومه، فضایل و رذایل انسانی در روایات شاید صدها مورد شمرده شده باشد. اگر دانش آموزی مبتلا به یک رذیله باشد لازم است تمام فضایل و رذایل برای او گفته شود تا آن‌ها را بشناسد. البته بیان همه این موارد زمان زیادی لازم دارد. معلم و مبلغ وقت محدودی دارد پس دین حتما باید راهکاری برای تربیت دانش آموز معتقد و دین دار داشته باشد. یک سال به کمک افراد متخصص و صاحب نظر در این حوزه وقت گذاشتیم تا شاخص‌های فضیلتی، اعتقادی و افکاری برای بچه‌ها تعریف کنیم و به نتیجه مشخصی برسیم که در زمانی محدود چطور باید فضیلت‌ها و رذایل را به دانش آموز تعریف کرد تا فضیلت‌های آن‌ها را تقویت کنیم.
او گفت: ۱۰ شاخص برای دانش آموز متناسب با طرح تربیتی مورد نظر تعیین شده که این شاخص‌ها براساس روایات است. این فضیلت‌ها آنقدر مبنایی است که حتی ایجاد یک مورد آن در کودک و نوجوان خود به خود ده‌ها فضیلت دیگر در او به وجود می‌آورد.
تکریم شخصیت انسان موجب خودشناسی می‌شود
معاون تبلیغ حوزه علمیه عنوان کرد: تکریم شخصیت انسان یکی از فضیلت‌هایی است که پی بردن به آن موجب خودشناسی می‌شود. دانش آموز باید جایگاه خود را درک کند و خودش را کریم بشمارد. دانش آموز باید رابطه خود با پیرامونش را بشناسد. باید از تمام لحظه‌های حضور دانش آموز در مدرسه استفاده کنیم یعنی از صبحگاه تا پایان ساعت کار مدرسه باید تلاش کنیم از همه فرصت‌ها بهره ببریم. ما بیش از ۸۰ فرصت شناسایی کردیم و باید تعیین کنیم ۱۰ شاخص مورد نظر با فرصت‌های موجود، چگونه محقق می‌شوند.
یکی از کارها این است که تک تک واحدهای درسی دانش آموزان را توحیدی سازی کنیم. به طور مثال در درس علوم، وقتی به مبحث مشخصی می‌رسیم رابطه آن مبحث را با بحث توحید بررسی کنیم و به بچه آموزش دهیم. در سایر دروس نیز این کار شدنی است.
مردان‌پور ضمن اشاره به اینکه یکی از فرصت‌هایی که در اختیار مبلغ قرار دارد کلاس درس است، افزود: مبلغ طرح امین می‌تواند در کلاس درس شاخص‌ها را برای دانش آموز تعریف و او را توجیه کند. ما در حال تهیه درس نامه هستیم تا مثلا یک کلاس اولی بتواند به خودشناسی برسد. همچنین سایر دانش آموزان در پایه‌های مختلف بتوانند خود را تکریم کنند و به خودشناسی برسند. این درس نامه برای پایه اول، هفتم و دهم آماده شده است و برای تک تک راهکارهای عملیاتی و تربیتی نیز درس نامه آماده می‌کنیم و اگر امکانات فراهم باشد، درس نامه به دست تمام مبلغان طرح امین می‌رسد. برای نهادینه کردن یک صفت در کودک هم باید از لحاظ نظری در کلاس مطالب گفته شود هم از فرصت‌های مختلف حضور در مدرسه استفاده شود ضمن اینکه سایر معلمان و مربیان از ظرفیت‌های خود بهره ببرند تا نکات توحیدی و اخلاقی را به بچه‌ها بیاموزد.
حجت الاسلام و المسلمین مردان‌پور اضافه کرد: یکی از کارها این است که تک تک واحدهای درسی دانش آموزان را توحیدی سازی کنیم به طور مثال در درس علوم، وقتی به مبحث مشخصی می‌رسیم رابطه آن مبحث را با بحث توحید بررسی کنیم و به بچه آموزش دهیم. در سایر دروس نیز این کار شدنی است. همین حالا دروس پایه اول تا سوم را بررسی کرده‌ایم و توحیدسازی مباحث درسی طراحی شده البته اجرای این درس نامه‌ها کار مربی و مبلغ طرح امین است و داخل کتاب‌های درسی نمی‌آید بلکه مربی یا معلم دینی و سایر معلم‌ها آموزش می‌بیند تا در دروس مختلف تا جایی که امکانش وجود دارد مباحث توحیدی را مطرح کنند.
حضور طلبه معلم‌ها در مدارس صدای دشمن را درآورده است
به گفته معاون تبلیغ حوزه علمیه؛ لازمه تحقق این هدف تعامل بین معلمان و مبلغان طرح امین است. او در همین رابطه توضیح داد: مثلا به معلم ریاضی می‌گوییم که از کدام درس‌های کتاب ریاضی می‌تواند استفاده کند و به طرح مباحث توحیدی بپردازد. هنوز جزئیات زیادی در این کار وجود دارد. با این که از سال ۸۶ کار را شروع کرده ایم، کمبودهایی داریم، ولی با وجود همه محدودیت‌ها و محرومیت‌ها و کمبودهای نیروی انسانی و… تا به حال کار بزرگی انجام شده است. همین که تا اینجا کارمان، صدای دشمن را در آورده و شبکه‌های خارجی از این موضوع صحبت می‌کنند خیلی خوب است.
او در رابطه با مقایسه و ارزیابی کیفیت کار طلبه‌ها و معلمان نیز توضیح داد: کل طلبه‌هایی که تا به حال در آموزش و پرورش مشغول به کار بوده‌اند ۳ هزار نفر می‌شوند یعنی از بین ۹۰۰ هزار معلم شاغل در آموزش و پرورش، ۳ هزار و اندی طلبه بودند. در یکی دو سال اخیر حدود ۳ تا ۴ هزار نفر طلبه به جمع معلمان اضافه شدند و به ۷ و یا ۸ هزار معلم طلبه رسیده‌ایم. طبیعی است که بخش زیادی از معلمان دینی و قرآن و عربی طلبه باشند. من اعتقاد دارم براساس نتایج کاری که با طلبه‌ها و معلمان انجام داده‌ایم و براساس دوره‌هایی که تا امروز برگزار کرده‌ایم، یک طلبه خیلی بیشتر از یک معلم دستش باز است. معلم باید درس بدهد و پس از اینکه درسش را ارائه داد، فرصت نمی‌کند برای سایر حوزه‌ها وقت بگذارد و در روند تشکیلات مجبور است پیش برود، اما طلبه‌های طرح امین تشکیلات خاصی ندارند. معلم درسش که تمام می‌شود به خانه می‌رود، ولی طلبه همچنان می‌تواند در مدرسه باشد و از اول وقت تا آخر وقت حضور داشته باشد. در کل وضعیت معلمان به این شکل است و ربطی به معلم طلبه یا معلم بودن آن‌ها ندارد.
معاون تبلیغ حوزه علمیه با اشاره به اینکه با استخدام طلبه‌های طرح امین در آموزش و پرورش مخالف است، گفت: دلیل مخالفت من این است که طلبه‌ها تا زمانی که در قالب طرح امین فعالیت می‌کنند می‌توانند به نتایج مثبت تربیتی دست پیدا کنند. ما هزینه زیادی هم نداریم که به این طلبه‌ها بدهیم و این افراد به صورت جهادی کار را پیش می‌برند. این طلبه‌ها شاید بیشتر از ۴ معلم کار کنند و پولی هم دریافت نکنند، اما کم نمی‌گذارند و در هر شرایطی اهداف تربیتی را دنبال می‌کنند. تفاوت طلبه‌های طرح امین با معلمان اینگونه است چرا که فرصت بیشتری دارند. معلم اگر خیلی توانمند باشد نهایتا در کلاس درس تاثیرگذار است، اما طلبه طرح امین خارج از مدرسه حتی در شبکه‌های اجتماعی، اردوها و… همراه با دانش آموز است.
طرح امین می‌خواهد خلاء‌های ارتباطی بین دانش‌آموز و تعلیم دهندگان را برطرف کند
عرصه‌های ارتباط طلبه‌های امین با دانش آموزان خیلی بیشتر از معلمان است. حتی یک معلم طلبه هم چنین عرصه‌ای ندارد. به همین دلیل من مخالف استخدام طلبه‌های طرح امین در آموزش و پرورش هستم.
مردان‌پور تاکید کرد: این طلبه‌ها حتی با والدین دانش آموز ارتباط برقرار می‌کنند بنابراین عرصه‌های ارتباط طلبه‌های امین با دانش آموزان خیلی بیشتر از معلمان است. حتی یک معلم طلبه هم چنین عرصه‌ای ندارد. به همین دلیل من مخالف استخدام طلبه‌های طرح امین در آموزش و پرورش هستم. اصلا طرح امین برای جذب شدن در آموزش و پرورش تعریف نشده است بلکه می‌خواهد خلاء‌های ارتباطی را بین دانش آموز و تعلیم دهندگان برطرف کند. علاوه بر پر کردن خلاء، همچنین طلبه‌های طرح امین پاسخ به شبهات و سوالات بچه‌ها را نیز پیگیری می‌کنند و ما هم وظیفه داریم طلبه‌های طرح امین را در این حیطه توانمند کنیم.
مردان‌پور در پاسخ به این سوال که نگاه دانش آموزان و نوع ارتباط گیری آن‌ها با طلبه‌ها در مدارس چگونه است؟ گفت: باید ارزیابی‌هایی از سمت مدیران مدرسه در این خصوص صورت بگیرد تا ببینم نگاه دانش آموزان به مبلغان امین چیست. البته ۲ سال پیش یک ارزیابی در مورد نگاه معلمان به طلبه‌های طرح امین و دانش آموزان نسبت به مبلغان و حتی والدین و مدیران انجام دادیم و در کنار آن خود ارزیابی هم داشتیم یعنی مبلغ خودش را ارزیابی کرده بود. نتیجه این ارزیابی اینگونه بود که مبلغ کمترین امتیاز را به خودش داده بود که نتیجه این ارزیابی تبدیل به یک کتاب شده است. مدیران و والدین در این ارزیابی بیشترین امتیاز را به مبلغان طرح امین دادند.
۹۸ درصد طلبه معلم‌ها در ارزیابی امتیاز خیلی خوب آوردند
معاون تبلیغ حوزه علمیه اظهار کرد: در قم نیز همین امسال آموزش و پرورش از مدیران مدارس ارزیابی به عمل آورد و از ۹۰۰ و اندی مبلغ طرح امین که در قم حضور دارند، حدود ۶۰۰ نفر در ارزیابی شرکت کردند و بیش از ۹۸ درصد از خیلی خوب به بالا امتیاز آوردند. کمترین امتیاز مبلغ امین ما در زمینه خلاقیت بود که امتیاز ۸۹ را به دست آوردند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که نتایج همکاری با طلبه‌های طرح امین مثبت است و بستر پذیرش کودک و نوجوانان نسبت به آن‌ها باز است، چرا که ساختار فطری کودکان و نوجوانان دینی است بنابراین طلبه‌های طرح امین را به صورت کامل می‌پذیرند.
گزارش : فاطمه رستمی
