بررسی نوبل اقتصاد 2017 با حضور اقتصاددانان ایرانی

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، در ابتدا مجری برنامه با تشریح اقتصاد رفتاری و بیان کردن نمونه­‌ای از آزمایش‌­های تجربی آقای تیلر، برنده­ نوبل اقتصاد امسال، به لزوم توجّه به این گرایش اقتصاد تأکید کردند.

دکتر جوشقانی، از اساتید اقتصاد دانشگاه شریف، به عنوان اوّلین سخنران در مورد اقتصاد رفتاری و کاربرد آن به ارائه پرداختند: علم اقتصاد توسعه یافته بود تا رفتار انسان­ها را توضیح دهد، اقتصاد رفتاری با به چالش کشیدن فرض رفتار عقلایی و انتخاب بهینه شکل گرفت. اقتصاد رفتاری پدیده­ی خیلی جدیدی نیست، حتی آدام اسمیت، پدر علم اقتصاد کلاسیک، در سال 1759 و 1776 به "بیش از حد اعتماد به نفس داشتن"، "ریسک گریزی" و کنترل نفس" که از مبانی مهم اقتصاد رفتاری هستند پرداخته است.

اقتصاد نئوکلاسیک فرض می­کند افراد "انسان اقتصادی" هستند، یعنی می­توانند انتخاب بهینه را برای خود برگزینند، تابع هدف را حداکثر کنندو خطای سیستماتیک ندارند. دانشمندان اقتصاد رفتاری، خصوصاً آقای تیلر با تحقیقات گوناگون این فرض­ها را به چالش می­کشند، تیلر می­گوید انسان واقعی عاطفه، عدم توانایی کنترل نفس و خطای محاسباتی دارد.

در خصوص سیاست گزاری آقای چِتی پیشنهاد می­دهند به جای بحث روی درستی فرض­های اقتصاد نئوکلاسیک و رفتاری، ببینیم کدام یک از این پارادایم­ها برای حلّ مسائل­مان مهم هستند.

نکته­ مهمّی وجود دارد این است که به اقتصاد رفتاری به عنوان مکمّل اقتصاد نئوکلاسیک نگریست نه به عنوان علمی در مقابل آن. آقای تیلر در کتابشان می­گویند: "اگر اقتصاددانان و سیاست­مداران سیاست­گزاریاش بر اساس مشاهدات واقعی باشد، اقتصاد رفتاری از بین خواهد رفت، و همه عملاً اقتصاددان رفتاری خواهد شد."

دکتر اسلامی بیدگلی، دومین سخنران برنامه سخنرانی خود را در حوزه­ی فایننس و مالی ارائه دادند. ایشان با بیان کردن چهار ویژگی عقلانیّت سخنرانی خود را شروع کردند. اوّل اینکه اطلاعات کامل دارد، دوم اینکه احساسات و مسائل شناختی ندارد، توانایی بسیار زیادی در محاسبات دارد، و تصمیم­هایش دارای ثبات است، یعنی مثلاً در مدت زمان دور­تر او همان تصمیم را خواهد گرفت که امروز می‌­گیرد. همانطور که جناب دکتر جوشقانی فرمودند اقتصاد رفتاری یافته جدیدی نیست. برای مثال کتاب "psychology of the stock market" نوشته­ جورج سلدن که اوّلین بار در سال 1912به چاپ رسید.

این نمونه از دخالت دادن روانشناسی در اقتصاد در مقالات کینز و هربرت سایمون نیز وجود دارد، این دو نفر به اندازه­ کافی داشنمندان بزرگی هستند که بدانیم در آن زمان اندیشمندان اقتصاد متوجّه این موضوع بودند. اگر امروز بخواهیم بررسی کنیم شاید اوّلین نوبل اقتصاد رفتاری، نوبل هربرت سایمون در سال 1978 باشد، درست در دهه­ای که اقتصاد نئوکلاسیک به شدّت در حال رشد است.

در مقالات تیلر فرض شده است که دو سیستم تفکّر در هر فرد وجود دارد، سیستم اوّل که پر سرعت، بدون محاسبه و به صورت غریضی عمل می­کند، و سیستم دوم که همه­ی اطلاعات را جمع می­کند، آنالیز می­کند و سلف کنترل دارد، اگر بتوان جلوی سیستم یک را گرفت و سیستم دو را فعّال کرد، می­توان افراد را به سمت انتخاب­های بهتر سوق داد.

تلنگر (nudge) هرگونه مهندسی انتخاب (choice architect) است که اجازه می­دهد فرد تصمیم بهتری بگیرد. تلنگر چند شرط دارد، این کار باید راحت و بدون هزینه باشد و مخصوصاً گزینه­ها را محدود نکند. یعنی هرگونه تخفیف و یا ممنوع کردن تلنگر محسوب نمی­شود.

دکتر وهّابی، سومین سخنران برنامه، با مقدمه­ای درباره­ی تاریخ شناخته شدن مغز توسّط انسان سخنرانی خود را شروع کردند، سپس فرمودند: طبق علم عصب شناسی اگر دو نورون با هم اکتیو بشوند وزن بینشان تقویت می­شود و اگر یکی اکتیو شود ولی دیگری نه وزن بینشان تضعیف می­شود. طی زندگی روزمرّه کلّی از نورون­ها فعّال و غیرفعّال می­شوند که باعث می­شود ژنتیک، تجربیات، شخصیّت و حتّی ساختار مغز را شکل می‌دهد.

مطالعات نشان می­دهند که انتخاب­ها در موقعیت‌­های مختلف کجای مغز اگر سلول بیش­تر باشد در این موقعیّت فرد تصمیم بهتری می­گیرد. و این تفاوت ساختار مغز شخصیّت افراد را چگونه شکل می­دهد.

در نورواکونومیکس سعی می­کنند بخش­هایی که مربوط به تصمیم­گیری آدم­ها در شرایط اجتماعی، فردی و ... است را شناسایی و چگونگی تصمیم­گیری را درک کنند. مطالعات نشان داده است که اگر افراد بیش­تر از مقداری که انتظاری دارند جایزه بگیرند مطلوبیّت بیش­تری دریافت می­کنند و ارزش اینکه مقداری که بیش­تر دریافت می کنند بزرگ­تر باشد بیش­تر از بزرگی مقدار دریافتی واقعی است. همچنین معلوم شده است مردم اطلاعاتی که به نفعشان هست را بیش­تر می­پذیرند و اطلاعاتی که به ضررشان است را نادیده می­گیرند.

در آخر مجری برنامه با بیان داشتن اینکه دانشجویان می­‌توانند با استفاده از اقتصاد رفتاری روی اعمال خود و دیگران تأثیر بگزارند و با وارد کردن تلنگر به آن­ها رفتارشان را در خوابگاه و دانشگاه بهبود ببخشند. همچنین دولت می­تواند از تلنگر برای کاهش فساد و حتی کاهش ترافیک شهر تهران با کم­ترین هزینه استفاده کند.