آمل نخستین سرزمین تشكیل حكومت علویان طبرستان

ایلنا - آمل: همزمان با 14 آبان ماه به عنوان "روز مازندران" تفكر مردم استان ما به این روز مشغول كند كه چرا این روز با نام روز مازندران قرار گرفته است در حالیكه این استان وجود آثار باستانی و تاریخی برجسته ما را به این فكر انداخته كه این سرزمین مهد حكومت شیعی علویان طبرستان بوده است

 شهرستان آمل یكی از 16 شهرستان استان مازندران به عنوان یكی از شهرهای قدیمی ایران جایگاه نخستین سرزمین حكومت علویان تبرستان بوده و این برای ایارانیان شناخته است به طوری که فردوسی از این شهر در شاهنامه خود بارها نام برده است. حتی برخی از مورخان، سابقه‎ این شهر را به دوره پیشدادیان و کیانیان نسبت داده‌اند.

شهر آمل با توجه به اشیاء و سکه‌های به دست آمده این شهر در دوره ساسانی پایتخت یا مرکز آن منطقه بوده ‌است.

این شهر طی گذشت تاریخ شاهد حضور رشادت مردانی بوده كه در جهت حفظ دین و سرزمین خود جان خود را فدا كردند.

همچنین این سرزمین شاهد تولد و زندگی عالمان بزرگ دینی بوده كه جهت حفظ دین به تلاش گسترده ای پرداختند و امروزه در بین نسل جدید با افتخار از این عالمان یاد می شود.

در سرزمین طبرستان چهار گروه در زمان‌های متفاوت حکومت کرداند که همگی نیز گرایش اسلامی داشتند، علویان حسنی توسط حسن‌ابن‌زید، علویان حسینی توسط ابومحمد اطروش ملقب به ناصرالحق، علویان اصائروبالله توسط سید ابیض و مرعشیان در این سرزمین اقدام به تشکیل حکومت اسلامی کردند.

با گذر از كوچه پس كوچه های شهر آمل به آثار و بقعه های تاریخی بر می خورید كه با مطالعه پیشینه تاریخی آن آثار متوجه خواهید شد كه تاریخ آنها به حكومت این بزرگ مردان دینی بر می گردد.

با عبور از شهر قدیم آمل به نام "پایین بازار" به آرامگاه نخستین کسی که در سرزمین طبرستان اقدام به تشکیل حکومت شیعی کرده، می رسید كه در این شهرستان با نام "ابومحمد حسن ابن‌علی اطروش" ملقب به "ناصرالحق" با "ناصرکبیر" می شناسند.

این فرد که از وی به عنوان نخستین مروج اسلام در سرزمین‌های دیلمان، گیلان و طبرستان نام برده می‌شود. تنها بنایی که از ساخت‌وسازها و هجوم سنگ و سیمان تقریبا در امان مانده است.

بقعه ناصرالحق بقعه ای هشت ضلعی هرمی شكل و به صورت تک بنا در میان ظاهر کج شده و در هجوم ساختمان‌های اطراف به چشم می‌خورد كه طی سال‌ها دستخوش حوادث بی‌شماری قرار گرفت.

* زندگی نامه ناصركبیر

تاریخ‌پژوهان و پژوهندگان تاریخ طبری شهرستان آمل در خصوص حاكمان شیعی تبرستان كتاب های بسیاری نگاشتند كه در خصوص اطروش آمده:

نسب ابومحمد اطروش ملقب به ناصرالحق به امام سجاد(ع) برمی گردد یعنی از ابومحمد حسین بن علی بن حسن عمرالاشرف ابن علی زین‌العابدین بن الشهید بن علی بن ابوطالب به واسطه سه نسل به امام زین‌العابدین است.

ناصرالحق، ناصر كبیر و اصم اطروش از القاب وی است كه اطروش را به روایتی به خاطر کر یا ناشنوا بودنش گذاشتند.

براساس این پژوهشگران جد مادری ناصرالحق سید مرتضی علم‌الهدی و سید رضی گردآورنده نهج‌البلاغه است.

رواج دین اسلام در کناره بحر خزر از اواسط قرن سوم هجری مصادف با قیام داعی کبیر حسن ابن زید در آمل بوده كه پس از وی برادرش محمد ابن زید معروف به داعی صغیر بر جایش نشست. این دو برادر سرانجام سامانیان را در نبرد سختی با سپاه علویان از این سرزمین بیرون راندند و ناصرالحق یا همان ناصرکبیر مدتی در دستگاه داعی کبیر بود و زمانی که داعی صغیر به دست سامانیان به قتل رسید به دیلمان رفت و در آنجا به تعلیم و ارشاد دین اسلام پرداخت.

روایت می شود: در زمان او دین اسلام در طبرستان و گیلان به اوج خود رسید و از این جهت بیشتر مورخان او را موسس و بنیانگذار دین اسلام در دیار دیلم می‌دانند.

اطروش مردی از هر نظر ممتاز، عالم فقیه و سیاستمدار و شاعر بود و به علوم زمان خود تسلطی شگفت‌انگیز داشت.

وی به مدت 14 سال مشغول ترویج تشیع در دیار دیلم و گیلان بود كه برخی گفته‌اند حدود ۲ هزار نفر به دست او مسلمان شدند و پاره‌ای از مورخان نیز نوشتند هزار هزار برده و مملوک بدست او مسلمان شدند.

*تشكیل حكومت علوی در آمل

سید ناصر سال‌ها به ارشاد و ترویج دین و تدریس علوم مشغول بود تا زمانی که محمد بن صعلوک از سوی سامانیان به حکومت آمل و رویان می‌شود و مردمان این سرزمین ناصر را ترغیب به گرفتن طبرستان می‌کنند.

پس از جنگی خونین ناصرکبیر به آمل می‌آید، در مسجد آمل، طبق نوشته سید حمید شهید یمنی در کتاب حدائق الوردیه مردم آمل را جمع کرده و سخنرانی رسایی ایراد می‌کند و چون در شهر آباد طبرستان در آمل مستقر می‌شود بنای عدل و داد حکومت علوی را بنیان می‌گذارد.

ناصرکبیر، عبدالله بن حسن عقیقی را به ساری می‌فرستد و با پرچم صلح وارد آن شهر می شود و خلق بی‌شماری از ساری و اطراف را به آمل می آورد و با سید پیمان می‌بندند و حکومت سیدناصر چنان ترقی می‌کند که سراسر طبرستان، گیلان و دیلم تحت حکومت او در می‌آیند

با توجه به اشارات تاریخی درباره این عالم دینی، علامه دهخدا می‌نویسد ناصرکبیر مردی عالم، فقیه و سیاستمدار بود، طبری آملی و مسعودی از بزرگان مورخ قرن چهارم در مروج المذهب از کوشش‌های ابومحمد برای مسلمان کردن مردمان این سرزمین نام می‌برند.

اطروش در سال 301 هجری به مرکز مازندران، آمل می‌آید و این شهر را مقر حکومت خود بر می‌گزیند و 12 سال در آنجا حکومت می‌کند و دین اسلام اثنی‌عشری را رونق می‌بخشد. دولت علویان از ویژگی‌های بسیار مثبتی برخوردار بوده‌اند و دادگستری‌شان شهره آفاق بود، زیرا تلاششان دادگستری امام علی(ع) بود به طوری که در پاره‌ای از منابع تاریخی آمده که جهان تا آن هنگام حاکم عادلی مانند حسن اطروش ندیده بود و ابوریحان بیرونی نیز به دادگستری وی اشاره می‌کند.

*یمنی ها اطروش را امام زیدی خود می دانند

درباره مذهب و عقیده ناصرالحق اختلاف زیادی بین مورخین وجود دارد و مورخین زیدیه در یمن و کشورهایی که به زیدیه گرایش دارند او را امام زیدی می‌دانند و در مقابل نیز علمای شیعه تصریح کرده‌اند که ناصرکبیر شیعه اثنی‌عشری بوده است.

علامه نجاش، علامه حلی، شیخ بهایی و شیخ ابوعلی در منتهی المقال از ناصرالحق به عنوان فردی شیعی نام می‌برند که زیدی نبوده است.

مهم‌ترین دلیل بر زیدی نبودن وی نوشتارهایی سید رضی جمع‌آورنده نهج‌البلاغه است که ناصرالحق جد مادری وی محسوب می‌شود که تاکید می‌کند ناصرالحق شیعه 12 امامی است.

ناصرکبیر در اواخر عمر از حکومت و سیاست و جنگ کناره‌گیری کرد و در اوج قدرت به زهد و پارسایی پرداخت و با نهایت کوشش به تدریس و تالیف پرداخت که حاصل آن 300 جلد کتاب است.

وی در ایجاد مدرسه بزرگ آمل که بعدها به مسجد امام حسن عسگری در آمل (هنوز هم این مسجد در محله پایین‌بازار در نزدیکی مقبره ناصرالحق وجود دارد) معروف شد همت کرد و در آنجا درس می‌گفت و سرانجام در 25 شعبان 304 هجری قمری دارفانی را وداع گفت.

مقبره ناصرالحق 900 سال به عنوان زیارتگاه به شمار می‌رفت، بنایی عظیم كه به دست تیمور لنگ نابود و سپس بنایی کوچک‌تر برای ناصرالحق احداث شد كه امروزه شاهد مشاهده این بقعه در مركز شهر قدیم آمل هستیم.

هنوز از کشورهای حاشیه خلیج فارس و به خصوص یمن به زیارت این مقبره می‌آیند.

*یمنی ها خواستار ساماندهی بقعه ناصرالحق از دفتر رهبری شدند

با گذشت سال ها از ساخت این بقعه متاسفانه مقبره این عالم بزرگوار دستخوش ناملایمات شده و مسئولان فقط در یك مدت زمان كوتاهی به بازسازی و مرمت آن بقعه پرداختند و مكان محل بازی كودكان قرار گرفت تا اینكه مسئولان میراث فرهنگی به فكر ساماندهی فضای فیزیكی بقعه ناصرالحق افتادند و اطراف آن را دیواركشی كردند و از آن زمان این بقعه بلاتكلیف ماند در حالیكه هم اكنون اشخصاصی با اراده سند مكتوبی مدعی 85 هزار متری از اراضی و پیرامون آن بقعه شده اند به طوری كه ساختمان اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی آمل را نیز در برمی گیرد همچنین براساس مستندان و بازشناسی باستان شناسان شهر قدیم آمل در این مكان واقع شده است. با این مدعی و طی نامه ای از سوی یمینی ها به دفتر رهبری سازمان اوقاف و امور خیریه مازندران به همراه دستكاه های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، فرمانداری آمل، ثبت اسناد آمل بر آن داشته تا جلسه ای در خصوص ساماندهی و مذاكره با صاحبان زمین در سالن اجتماعات ارشاد اسلامی آمل صورت گیرد و در ان جلسه مقرر با نشست استاندار مازندران و فرماندارآمل برای واگذاری زمین به نهاد خاصی مورد بررسی قرار گیرد تا بقعه عالم بزرگواری كه پرچمدار نخستین حكومت شیعی در این سرزمین بوده، به فراموشی سپرده شود.

خبرنگار آمل: كبریا مقدس