رابطه هنرمند و حاکمیت از دغدغه‌های حاتمی بود/حاتمی هرگز محبوب منتقدان نبود

به گزارش خبرنگار ایلنا، امید روحانی در مراسمی که به مناسبت سالروز مرگ علی حاتمی در خانه هنرمندان برگزار شد، درباره اینکه علی حاتمی را فیلمسازی تاریخی‌ساز می‌نامند و او را متهم به تحریف تاریخ می‌کنند؛ گفت: به صرف بستر و زمانی که حاتمی برای فیلم‌هایش انتخاب می‌کرد نباید او را فیلمسازی تاریخی‌ساز دانست چنانچه خود او چنین ادعایی نداشت. سینمای او نه از موضوع بلکه از فرم آغاز شده بود. او درباره مسائل روز در بستر تاریخی که برای مخاطب حساس بود؛ فیلم‌هایش را می‌ساخت.

این منتقد و بازیگر سینما؛ رابطه هنرمند و حاکمیت را از دغدغه‌های حاتمی عنوان کرد و ادامه داد: حاتمی ستارخان را ساخت و اندیشه‌ای که قهرمان را می‌سازد؛ در آن مطرح کرد و کمال الملک را برای شرح رابطه حاکمیت با هنر به تصویر کشید. هیچ کس به اندازه او درباره این رابطه فیلم نساخت و حتی برای این پافشاری؛ به خوش‌خدمتی برای حکومت متهم می‌شد.

روحانی ادامه داد: اینکه در مقابل حکومت چه می‌کند؛ مسئله حاتمی بود و این دغدغه برایش مهم‌تر از این بود که تاریخ چه می‌گوید.

وی دلیل اینکه ساخت فیلم تختی ٢٠ سال طول کشید را مبهم بودن دلیل مرگ تختی عنوان کرد و درباره دغدغه‌های حاتمی گفت: اینکه چگونه می‌توان اپرت ایرانی ساخت، چگونه می‌توان داستان‌های آشنا را در قالب‌های آشنا به تصویر کشید و چگونه باید سراغ هنرهای فراموش شده ایرانی رفت؛ نکات مورد تاکید حاتمی در ساخت فیلم‌هایش بود.

روحانی با تاکید بر اینکه حاتمی می‌خواست سنت‌های ایرانی را با آمیزه‌های غربی ترکیب کند؛ گفت: کوشش‌هایی که از سال ٢٧ آغاز شد تلاش هنرمندانی است برای پیدا کردن یک قالب ایرانی که جواب داد اما ما با اسم فیلم فارسی آن را می‌رانیم. هنرمندانی بودند که در آن دوره قالب ایرانی به سینما می‌دادند و حاتمی این کار را بلد بود.

وی ادامه داد: حاتمی به این هم متهم می‌شد که درام نمی‌داند. عتیقه‌باز است، دیالوگ خوب می‌نویسد، و بیشتر به طراحی لباس اهمیت می‌دهد. درست با همین دلایل هم او را می‌راندند تنها در ١٠ سال اخیر است که او جدی گرفته می‌شود وگرنه پیش از این؛ همه او را متهم می‌کردند.

روحانی این برخورد‌ها را نشانه‌های سطحی بودن دانست و افزود: حاتمی هیچ وقت محبوب منتقدان نبود. او محبوب مردم بود زیرا مردم او را حس می‌کردند. او همه راه‌ها را در ساخت فیلم ایرانی برای مردم کشورش امتحان کرد.

این منتقد سینما با اشاره به اینکه حاتمی می‌گفت من فرش می‌بافم؛ افزود: آقای کیارستمی هم کسی است که با کنار گذاشتن گرامر سینما سعی در ایرانی کردن آن دارد. اعتقاد آن‌ها این است که می‌توان سینمایی به نام سینمای ایران ساخت.

روحانی با طرح این سوال که این‌ها چه کردند و چه به وجود آوردند؟ گفت: باید فکر کنیم ما چه کردیم که با میراث تصویری‌مان اینگونه برخورد می‌شود؟ حاتمی درام را بیشتر از هرکسی می‌فهمید و بلد بود اما تکلف و تخت بودن فیلم‌هایش جزء سینمایش بود.

وی با طرح این سوال که چرا حاتمی مرد بزرگی بود؟ افزود: او در تاریخ سینمای ایران از معدود افرادی بود که پیش از همه و بعد از تلاش‌های ناموفق که ما به آن می‌گوییم فیلم فارسی و پس از آن در دوران موج نو؛ زبان بین‌المللی سوغات آمده از فرنگ را به زبان ایرانی تبدیل کرد اما به گونه‌ای که در دیگر هنرهای ایرانی ریشه داشته باشد.

روحانی با بیان این مطلب که حاتمی، کیارستمی، کیمیایی، تقوایی و علی رفیعی برآمده از فضای تلخ دهه 40 هستند؛ ادامه داد: هرآن‌چه ما در هنر ایرانی داریم و ماحصل آشنایی ایرانی‌ها با هنرهای غربی حاصل تلاش هنرمندان متولد دهه 20 است. حتی اولین منتقدانی که به‌طور جدی به نقد سینما پرداختند نیز در این دهه پرورش پیدا کردند.

این منتقد سینما افزود: زمانی که منتقدان به حاتمی ایراد می‌گرفتند او مداوم می‌گفت:"سینمای من را با چه مقایسه می‌کنند وقتی الگویی ندارد" و به دلیل نبود الگوی ایرانی؛ سینمای حاتمی با الگوی غربی قیاس می‌شد.

وی؛ دوران فیلم‌فارسی را مذهبی‌ترین دوره سینما عنوان کرد و ادامه داد: علی حاتمی را باید مردم‌شناسی دانست که از ابزار سینما برای عرضه آن‌چه که به آن‌ها رسیده بود؛ استفاده می‌کرد. پشتوانه تحقیقی پشت آثارش داشت. او از خانواده‌ای می‌آمد در جنوب تهران و از فرهنگ خانوادگی خاصی که با قصه به علت حضور مادربزرگ آشنا شد و فرهنگ عامش را از تلخی دهه سی می‌گیرد.

روحانی با اشاره به زمان تاسیس تلویزیون ملی افزود: قبل از تاسیس تلویزیون؛ غفاری جوانانی را برای آموزش متون کهن فارسی فراخواند که تقوایی و حاتمی از جمله آن افراد بودند. مسئولان وقت تلویزیون ملی بر آن اعتقاد بودند که برای تاسیس تلویزیون نیاز به هنرمندانی است که متون کهن را بدانند. هرکدام از این هنرمندان پیرو الگویی خاص بودند که یک آبشخور مشترک داشت.

فیلم‌های حاتمی یک مجموعه شعر است/ برای یک علی حاتمی دیگر سال‌ها زمان نیاز است

عنایت بخشی نیز در بخشی دیگر از این برنامه صحبت درباره علی حاتمی را مشکل دانست و گفت: او خیلی بزرگ و وسیع بود. قدم گذاشتن در این اقیانوس جرات می‌خواهد و کار هرکس نیست. از افتخارات دوره بازیگری من این بود که در اولین نمایشنامه‌ای که آقای حاتمی نوشت به نام " طلسم حریر و مرد ماهیگیر" بازی کردم.

وی ادامه داد: کارهای علی حاتمی یکی از دیگری زیباتر است. کارهایش یک مجموعه شعر است. او سینما و افکار خاصی داشت. معتقدم سال‌ها باید بگذرد تا یک علی حاتمی دیگر را در سینمای ایران داشته باشیم.

پرویز پورحسینی نیز با بیان این مطلب که به جای من باید آقای عزت‌الله انتظامی، محمدعلی کشاورز و علی نصیریان این‌جا می‌نشستند و درباره علی حاتمی صحبت می‌کردند؛ گفت: من به عنوان یک ایرانی احساس می‌کنم سینمای ایشان به شدت ایرانی و ملی است. او به سنت‌ها، موسیقی، و نمایش ایرانی می‌پردازد. او بسیار این هنرها را می‌شناخت و به نمایش سنتی ایرانی اهمیت می‌داد.

او با بیان این مطلب که حاتمی مستندات تاریخی را در فیلم‌هایش به کار می‌گرفت، گفت: در صحنه‌ای از فیلم هزار دستان که متین‌السلطنه ترور می‌شود؛ قبل از ترور متنی را قرائت می‌کند که واو به واو متن از روزنامه عصر بود. همچنین علی حاتمی بهترین‌های نمایش سنتی که در آن دوره فراموش شده بودند را دور هم جمع کرده بود که در آن فیلم به عنوان سیاهی لشکر حضور داشته باشند.

در این مراسم؛ سکانس‌های برگزیده‌‌ای از فیلم‌های طوقی، حسن کچل، بابا شمل، قلندر، سلطان صاحبقران، ستارخان، خواستگار، سوته‌دلان، حاجی واشنگتن، کمال‌الملک، مادر، دلشدگان و هزاردستان برای حضار نمایش داده شد.