شکست در دو پرونده از سه پرونده ارسالی به یونسکو/ ماسوله و دیزمار از جهانی شدن بازماندند
درحالی دفاعیات ایران از پرونده‌های ارسالی به چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به اتمام رسید که دو پرونده از سه پرونده ارسالی ثبت نشدند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، درحالی کار هیات اعزامی ایران به چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که امسال در شهر ریاض عربستان برگزار می‌شود، به اتمام رسیده که از سه پرونده ارسالی، ۲ پرونده بازگشت داده شدند.
این روزها ۵۰ پرونده میراث تاریخی و طبیعی در چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در حال بررسی است و ایران موفق شد تنها یک پرونده از سه پرونده خود را با موفقیت به ثبت در فهرست میراث جهانی برساند.
نخستین پرونده‌ای که از ایران در اجلاس ریاض مورد بررسی یونسکو قرار گرفت، پرونده پیشنهادی الحاق دو سایت میراث طبیعی دیزمار به پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی بود. این پرونده با وجود نواقصی که داشت اما برای الحاق به جنگل‌های هیرکانی ارائه شده بود درحالی که بر اساس تصمیم کمیته یونسکو مقرر شد که این دو سایت در قالب پرونده میراث جهانی ارسباران در سال‌های آینده ارسال شود.
درواقع به دلیل شباهت پوشش گیاهی جنگل‌های دیزمار به جنگل‌های ارسباران این پیشنهاد از سوی یونسکو به ایران داده شد تا دیزمار در قالب پرونده‌ای جداگانه به ارسباران الحاق شود. در نهایت این پرونده بازگشت داده شد و دیزمار، امسال در فهرست میراث جهانی قرار نگرفت.
ثبت کاروانسراهای ایران در یونسکو
بعد از پرونده دیزمار و نخستین شکست ایران در ماراتن ثبت‌های جهانی، شاید بتوان بزرگترین دستاورد را در اجلاس ریاض ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای تاریخی با قدمت از ساسانی تا قاجار دانست که از ۲ منظر شایان اهمیت است. این پرونده از این منظر که پر تعدادترین پرونده ثبت جهانی ایران است قابل توجه بوده و یا به‌عبارت دیگر در این پرونده بیشترین تعداد آثار موجود به یکباره به ثبت جهانی رسیده‌اند. همچنین برخی از استان‌های کشور ازجمله قزوین، کهگیلویه بویر احمد فاقد آثار ثبتی بودند که با ثبت جهانی کاروانسراهای ایران، این استانها دارای آثار ثبت جهانی شدند. ایران بیش از ۱۰۰۰ کاروانسرا دارد که ۷۰۰ مورد آن ثبت ملی شده است. ۵۴ کاروانسرای ثبت شده در ۲۴ استان کشور پراکنده‌اند و این داشته‌ها و ظرفیت بزرگ برای میراث‌فرهنگی شهرهای کشور است.
البته در این پرونده نیز در ابتدای امر ۵۶ کاروانسرا برای ثبت جهانی معرفی شده بود که با ایرادات مطرح شده، دو کاروانسرا حذف و پرونده با ۵۴ کارونسرا به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شد.
منظر فرهنگی ماسوله
آخرین پرونده‌ای که تیم ایران امسال در ریاض مطرح کرد، «منظر فرهنگی ماسوله» بود. پرونده‌ای پر حاشیه که از یک ماه قبل با ارائه گزارش ایکوموس جهانی، حرف و حدیث‌های زیادی را با خود یدک می‌کشید. در آن گزارش، نماینده ایکوموس ایرادات زیادی را به پرونده ماسوله وارد دانسته بود و مدارک و مستندات پرونده را کافی نمی‌دانست. شاید همین عوامل سبب شد تا این پرونده در کمیته میراث جهانی یونسکو پذیرفته نشود و درخواست دیفر (رفع ایرادهای پرونده و بررسی در اجلاس‌های سال‌های بعد) و ریفر (رفع ایراد جزئی و بررسی بدون نوبت) کرد و در پاسخ به دفاعیات گفت که فرصتی برای بازبینی پرونده نیست. و در نهایت بعد از اعلام نظرات و انتقادات، یونسکو نظر به «دیفر» پرونده ماسوله داد. یعنی ایران می‌تواند دوباره پرونده را برای ثبت جهانی ارسال کند. با این وجود هنوز مشخص نیست که سهمیه ایران در سال‌های آینده با وجود ارائه مجدد پرونده ماسوله حفظ خواهد شد یا خیر چراکه تصمیم‌گیری درخصوص این موضوع به برگزاری جلسه‌ای دیگر موکول شده است.
با وجود آنکه منظر فرهنگی ماسوله از سال ۲۰۰۷ میلادی در فهرست در انتظار میراث جهانی یونسکو قرار گرفت اما بنا بر نظر مشورتی و مصوبه شورای ملی ثبت آثار در سال ۱۴۰۰ به دبیرخانه مرکز میراث جهانی یونسکو فرستاده شد تا در اجلاس ۲۰۲۳ بررسی شود. طی این مدت ارزیابان یونسکو و ایکوموس بازدیدهای میدانی از ماسوله داشتند و هریک نظرات خود را به مسئولان میراث فرهنگی ارائه داده بودند. در نهایت یک ماه پیش بود که گزارش نهایی ایکوموس به ایرادات اساسی در پرونده منظر فرهنگی ماسوله اشاره داشت و درخواست رد پرونده ثبت جهانی ماسوله را داد اما پاسخ مصطفی پورعلی (مدیرکل پیشین ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) که در تهیه پرونده منظر فرهنگی ماسوله نیز نقش داشت، این بود که «شائبه‌های مطرح‌شده درباره نظر ایکوموس راجع به پرونده ماسوله، به ابهاماتی برمی‌گردد که ایکوموس علی‌الظاهر به‌دلیل نبود امکان ارتباط کامل با کارشناسان تهیه‌کنندۀ پرونده، وارد کرده است. بدیهی است این موضوع نگرانی‌هایی را برای طرح موضوع ثبت جهانی ماسوله در کمیته میراث جهانی فراهم می‌کرد، از این رو در ماه گذشته، هیأتی از کارشناسان متخصص در حوزه ثبت جهانی از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یونسکو اعزام شدند و رایزنی‌های لازم در راستای بازتبیین ارزش‌های منظر فرهنگی ماسوله و رفع ابهامات مطرح‌شده با اعضای کمیته میراث جهانی به انجام رسید.»
او تاکید داشت: کمیته میراث جهانی متشکل از ۲۱ کشور منتخب از میان کشورهای عضو کنوانسیون میراث جهانی بوده و مرجع تصمیم‌گیری قطعی در خصوص ثبت یاعدم ثبت جهانی آثار پیشنهادی کشورهاست. در این میان، ایکوموس، نهاد مشورتی مستقل از کمیته میراث جهانی است که اعضای کمیته میراث جهانی پس از استماع نظرات مشورتی این نهاد، به ثبت یا عدم ثبت یا تصمیماتی موسوم به «ریفر» یا «دیفر» یک پرونده رأی می‌دهند. در گذشته و طبق روال مرسوم کمیته میراث جهانی، موارد عدیده‌ای پیش آمده است که کمیته میراث جهانی به اصلاح یا تکمیل نظر ایکوموس رأی داده باشد، برای مثال در پرونده راه‌آهن، یا محور ساسانی فارس یا حتی شهر تاریخی یزد، با وجود نظر «دیفر» ایکوموس، کمیته میراث جهانی با ثبت این پرونده‌ها موافقت کرد.
اما درنهایت شاهد آن بودیم که چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو با تمام خوش‌بینی‌هایی که مسئولان میراث فرهنگی دولت داشتند نه تنها پرونده الحاقی دیزمار را رد کردند بلکه پرونده منظر فرهنگی ماسوله را نیز دیفر کردند تا تیم ایران دفاع خاصی از آنچه توانسته امسال به فهرست میراث جهانی بیافزاید، نداشته باشند.
