تالیف این کتاب نشانه بلوغ جامعه هنری ایران است

ایلنا: آیین رونمایی کتاب «انقلاب مفهومی» نوشته «علیرضا سمیع آذر» که توسط موسسه فرهنگی و پژوهشی چاپ و نشر نظرانتشار یافته، عصر سه شنبه ۲۴ بهمن در موسسه هنری ماه مهر برگزار شد.
در آغاز این مراسم بهمن‌پور(مدیر نشر نظر) در سخنان کوتاهی کتاب‌های «علیرضا سمیع آذر» را منبع بسیار مهم مطالعاتی برای جامعه هنری ایران دانست و گفت: «انتشار کتاب «انقلاب مفهومی» جایگاه این نویسنده و تئوریسین هنری را در تحلیل هنر معاصر جهان متمایز می‌کند.»
بهمن‌پور افزود: «نثر شایسته، ویرایش شده و در عین حال دلنشین سمیع آذر حتی خواننده عام را هم مجذوب این کتاب تخصصی می‌کند؛ در واقع جذابیت‌های نثر ایشان در کنار پرهیز از زیاده گویی و ارایه تحلیلی موضوعاتی که مورد توجه مخاطبان است در زمره دلایلی ست که به اقبال کتاب‌های ایشان کمک می‌کند.»
سپس «علیرضا سمیع آذر» نویسنده کتاب «انقلاب مفهومی» در سخنانی به تشریح اهداف تالیف این کتاب پرداخت. او در آغاز با ستایش از تلاش‌های موسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر گفت: «در این روزگار با افزایش غیرقابل تصور قیمت کاغذ، چاپ کتاب به یک ریسک بالا تبدیل شده است، اخبار پیاپی توقف فعالیت‌های انتشاراتی مایه دل نگرانی است لذا چاپ و انتشار کتاب تخصصی «انقلاب مفهومی» از سوی نشر نظر، شایسته قدردانی ست.»
سمیع آذر تاکید کرد: «بیش از یک دهه است دو اصطلاح کانسپچوال آرت و می‌نیمال آرت در ایران به طور فزاینده‌ای مطرح شده‌اند اما به دلیل ضعف منابع مطالعاتی، پیداست نوعی نگاه کلیشه‌ای برآمده از متون ترجمه شده بر این دو پدیده هنری نوآمده سایه افکنده و درک آن‌ها را برای جامعه هنری ایران با ابهامات روبه رو ساخته است. تجربه ترجمه سه کتاب به من آموخت که ترجمه‌ها در عین اینکه راه گشا هستند؛ ممکن است مشکل آفرین هم باشند، زیرا هر کتابی برای مخاطبان خاصی در محدوده جغرافیایی و فرهنگی مشخص نوشته می‌شود و شاید برای مخاطبان دیگر کمتر مناسب باشد و بنابراین ترجمه کتاب‌ها‌ گاه بهترین راه آگاهی دادن نیست. یک ترجمه، بخصوص هنگام تشریح جنبش‌های هنری، نمی‌تواند تمام زوایای یک پدیده نوظهور را تبیین کند. لذا برای پاسخگویی به ابهامات تاریخی و پرسش‌های نظری درباره این دو رویکرد هنری و تحلیل شرایط تاریخی ظهور آن‌ها دست به تالیف کتاب «انقلاب مفهومی» زدم.»
رئیس اسبق موزه هنرهای معاصر تهران در عین حال تاکید کرد کمتر دیده شده، غربی‌ها، متون نویسندگان شرقی را در توصیف هنر مشرق زمین ترجمه کنند. آن‌ها ترجیح می‌دهند در محیط مورد مطالعه زندگی کنند و پس از دریافت مولفه‌های مورد نظرشان دربازگشت به غرب، قرائت و تحلیل خود را بنویسند. من نیز بر آن شدم تا در تشریح دو جریان مهم هنرمفهومی و هنر می‌نیمالیستی، تعریف و تفسیر خودم از این دو جریان را به رشته تحریر درآورم.»
«علیرضا سمیع آذر» در ادامه تشریح اهدافش برای تالیف کتاب «انقلاب مفهومی» خاطرنشان کرد: «سالیان متمادی تصور می‌شد که شیوه بیان هنری برای ما امری وارداتی است که همچون دیگر محصولات غربی نظیر ماشین و تکنولوژی به شرق صادر شده و ما اکنون باید تنها در اندیشه استفاده بهینه از آن‌ها باشیم. در آفرینش هنری این تصور وجود داشت که سبک‌های پیاپی غربی می‌آیند و اشکال تازه بیان‌های هنری را مثل برند‌های جدید در اختیار ما قرار می‌دهند تا ما موضوعات خود را در آن قالب‌ها مطرح کنیم. با این فرمول سال‌ها به هنرمندان توصیه می‌شد که موضوعات محلی و محتوای ایرانی را با زبان جهانی به دنیا ارایه کنند. اما تجربه به من نشان می‌دهد این فرمول جای تردید دارد و شاید دیگر کاربردی نداشته باشد. گسترش ارتباطات و نزدیک شدن ملت‌ها به یکدیگر سرنوشت مشابهی را برای آن‌ها رقم زده و سبب جهانی شدن موضوعات شده، در حالی که موضوعات محلی تا حدی نا‌شناخته باقی می‌مانند. اکنون نوعی همدلی جهانی شکل گرفته که پدیده‌های منطقه‌ای را به سرعت فراگیر و جهانی می‌کند. در موقعیت کنونی به نظر می‌رسد فرصت‌های طلایی از آن آثاری ست که برعکس موضوعات جهانی را با بیان محلی ارایه می‌کنند. در عصر فروپاشی سبک‌ها، دنیا بیشتر مایل است یک مسئله جهانی را از نگاه و بیان یک هنرمند ایرانی مشاهده کند تا اینکه یک مسئله ایرانی با کلیشه‌های رایج جهانی بیان شود. کتاب «انقلاب مفهومی»، با معرفی دو جریان هنری منتقد و متفاوت که اکنون جهانی شده‌اند، راهکارهای این رویکرد نوین را تئوریزه می‌کند.»
وی با تصریح این نکته که این کتاب به هیچ وجهه در پی تبلیغ هنر مفهومی و می‌نیمالیستی نیست بلکه همگان را به تعمق بیشتر نسبت به این پدیده‌های فراگیر هنری دعوت می‌کند، گفت: «کتاب مزبور ما را با نگاه چالشی منتقدین پرشور فرهنگ و هنر رسمی غرب آشنا می‌کند. در این کتاب افرادی که با آثاری شورشی و ستیزه گر مفهوم و ساختار هنر غرب را به چالش فرا خواندند، باور‌ها و مفروضات نظری حاکم بر هنر غرب را بر نتافتند و تمام ارزش‌های حاکم فرهنگی روزگار خود را طرد کردند معرفی می‌شوند و بدعت‌های نوین آن‌ها که امروز در قالب هنرمفهومی و هنر می‌نیمالیستی جهانی و رایج شده‌اند مورد تحلیل قرار می‌گیرد.»
سمیع آذر افزود: «شاید ماحصل بحث کتاب «انقلاب مفهومی» این باشد که دگر اندیشی و خود انتقادی در حوزه فرهنگی زمینه ساز دستاوردهای هنری بزرگ است؛ الگویی که هنر را محملی برای نقد انسان، نقد جامعه و نقد تفکر معرفی می‌کند.»
مدرس تاریخ هنر معاصر جهان درباره انتخاب عنوان کتاب، «انقلاب مفهومی» توضیح داد: «شاید کلمه انقلاب چندان مورد پسند ذات هنر معاصر نباشد. اما کم نیستند تئوریسین‌های بزرگ هنری که تحول واقعی در تاریخ هنر را تنها و تنها از دهه ۱۹۶۰ به بعد محقق می‌دانند؛ روزگاری که چند جریان مهم هنری با پشتوانه‌های نظری نوین و خصلت‌های ساختار شکن به ظهور رسیدند؛ جریان‌های خرد گرا و عینیت گرا که با پافشاری بر طرد رویکردهای رمانتیک و شاعرانگی در هنر، جلوه‌ای عمیقاً متفاوت از هنر را بنیان نهادند که در تاریخ آن بی‌سابقه است. زمانی که فرایند ارایه اثر، از خلق اثر مهم‌تر است، شیئ هنری کمترین شباهت را با نمونه‌های مشابه خود در سراسر تاریخ هنر پیدا کرده است. انقلاب شاید نزدیک‌ترین تعبیر در مورد اتفاقی ست که در این سال‌ها رخ داده و من با احترام به تحولات بنیادینی که با رهبری دو جنبش هنر مفهومی و می‌نیمالیستی به وقوع پیوسته، عنوان «انقلاب مفهومی» را برای کتابم برگزیدم.»
آیدین آغداشلو نقاش و مدرس پرآوازه هنر، سخنران پایانی این مراسم بود. وی کتاب «انقلاب مفهومی» را اثری بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: «تالیف در تاریخ هنر اهمیت بسیار زیادی دارد. من سال هاست نوشته‌ها و کلاس‌های تدریس آقای سمیع آذر را پیگیری می‌کنم، آگاهی ایشان به هنر نیمه دوم قرن بیستم برایم مبرز است و به سهم خودم ممنونم که ایشان عمده تلاش خود را در نوشتن و تبیین همین دوره خاص معطوف کرده‌اند.»
آغداشلو در مقام مقایسه هنر و سینما تاکید کرد: «در سینمای معاصر جهان، هیچ انقلابی رخ نداده است؛ حداقل در ۳۰ سال اخیر سینمای جهان هیچ اتفاق عمده‌ای را به خاطر نمی‌آورد. اما هنرهای تجسمی جهان خواستگاه تحولات بزرگ و بنیادین بوده است. این تحول را می‌توان در معنای جدید، زبان جدید و قالب جدید جستجو کرد. از این روست که هنرهای تجسمی به مراتب پیشرفته‌تر از سینماست و انتخاب لفظ انقلاب در گستره هنرهای تجسمی معاصر بسیار به جاست.»
این نقاش صاحب سبک نفس تالیف کتاب «انقلاب مفهومی» را یک اتفاق ویژه و تاریخی خواند و تاکید کرد: «این کتاب یک جور جبران یک غفلت طولانی ست، این کتاب ثابت می‌کند ما جرات داریم درباره هنر جهان اظهار نظر و عقیده کنیم، این کتاب نشان می‌دهد که گذشت آن روزگارانی که ما نمی‌توانستیم درباره هنر خودمان نظر کار‌شناسی دهیم، حتی نمی‌توانستیم، بگوییم چرا یک اثر نگارگری یا خوشنویسی، هنر است. حالا به نقطه‌ای رسیدیم که ما می‌توانیم نظرمان درمورد هنر جهان را در قالب کتب تخصصی و تحلیلی پیش روی دنیا بگذاریم، این یعنی یک چالش تازه در جامعه هنری دنیا، این یعنی اینکه ایرانی به دنیای هنر می‌گوید: «من یکی تو یکی»»
وی با اشاره مجدد به کتاب مزبور افزود: «به رغم همه کاستی‌ها، مهم این است که این لحظه ادعای با محتوای ماست، لحظه خوشی ست، ما همه آبروی گذشته، تمام اعتماد به نفس نداشته را مقاله به مقاله، کتاب به کتاب احراز خواهیم کرد، حداقل در ۲۰ سال گذشته ذهن‌های طراز اولی، مولفین بسیار خوبی بوجود آمدند که بسیار خردمند و فهمیده هستند. حضورشان مبارک و مایه دلگرمی ست و از همین جمع آگاه است که اتفاقات بزرگ رخ خواهد داد.»
در این مراسم جمع کثیری از هنرمندان و علاقمندان به هنر حضور داشتند. کتاب «انقلاب مفهومی» از امروز در تمامی کتاب فروشی‌های معتبر و نگارخانه‌ها در دسترس علاقمندان قرار دارد.

عكس: نوشین فیصلی