در گفتگوی رزاق کریمی با ایلنا؛
سیاست‌های مرکز گسترش درباره تولید مستند و حمایت از مستندسازان تشریح شد
قراردادهای ساخت فیلم دیگر متمم نخواهند داشت / در قراردادهای جدید نظارت کیفی بر فیلم‌ها اعمال می‌شود / مرکز گسترش امسال بین ۶ الی ۱۰ فیلم سینمایی و حدود ۲۰ فیلم کوتاه داستانی تولید می‌کند.
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در دوره جدید فعالیت خود در در دولت جدید برنامه‌های خود را تغییر داده است و یکی از اصلی‌ترین اهدافش هدفمندسازی و استانداردسازی تولید فیلم مستند است با مرتضی رزاق کریمی(معاون فرهنگی و تولیدی مرکز گسترش و سینمای مستند تجربی) درباره برنامه‌ها و ماموریت‌های این مرکز در سال ۹۳ گفتگو کرده‌ایم.
مرکز گسترش در دوره جدید برای ثبت نام طرح شرط‌هایی گذاشته که به نظر قصد دارد تا سختگیری بیشتری نسبت به دوره‌های قبل داشته باشد؟
در این دوره در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی قصدمان این است که به سمت اصلاح الگوی نظام تولید و شیوه‌های تولید حرفه‌ای‌تر و استاندارد‌تر برویم زیرا استانداردسازی یکی از اهداف اصلی این دوره ماست. متاسفانه اغلب اوقات طرح‌های که مطرح می‌شود طرح نیست گاهی با متن‌هایی مواجه می‌شویم که واجد شرایط یک طرح نیستند. البته این موضوع تنها محدود به مرکز گسترش نیست تلویزیون هم با این مشکل مواجه است در اغلب مراکز فرهنگی متن‌هایی برای تولید فیلم یا برنامه می‌آید که طرح فیلم نیست متن‌هایی است که می‌تواند مقاله، بخشی از یک تحقیق باشد درحالیکه طرح فیلم تعریف مشخصی دارد.
چه مشکلاتی از قبل وجود داشته که احساس می‌کنید در تولید مستند باید به سمت استانداردسازی بروید؟
متاسفانه پیش از این انگار در هنگام ساخت یک فیلم تیری در تاریکی برای آغاز پروژه شکلیک می‌کردند یعنی متنی می‌آمد که ممکن بود فیلم قابل قبولی درآید و ممکن بود فیلم قابل قبولی هم نباشد. درحالیکه در طرح یک فیلم باید شیوه روایت شخصیت‌ها مشخص باشد و معلوم شود که دغدغه فیلمساز چیست؟ نسبت فیلمساز با موضوع چیست؟ زاویه نگاه فیلمساز چیست؟ این‌ها مواردی است که متن را تبدیل به طرح فیلم می‌کند. گاهی این ابهام حتی برای مدیران پیش می‌آمد که نمی‌دانستند با چه چیزی مواجه می‌شوند و گاهی از این هم فرا‌تر می‌رفت یعنی خود فیلمساز هم نمی‌دانست با چه چیزی قرار است مواجه شود.
تنها یک ایده بدست آورده و این ایده نیز قبل از پژوهش و تحقیقی که اطلاعات عمیق فراهم کند و ساختار دراماتیک داشته باشد مستقیم به شکل خام جلوی دوربین می‌رفت وبه همین دلیل متاسفانه اغلب با کارهایی مواجه می‌شدیم که کارهای موفقی نبودند.
نحوه ثبت نام طرح‌ها چگونه است؟
مقرر شد در قدم اول طرح‌ها را به شکل ثابتی دریافت کنیم و برای سهولت گفتیم لزومی ندارد فیلمسازان مراجعه حضوری داشته باشد و بیشتر وقتشان را صرف پرکردن فرم و پاسخ به سوالات آن بگذارند. فاز اول ثبت طرح و فرم را ساده درنظر گرفتیم و در فاز دوم که از ابتدای سال ۹۳ اجرا شد اصلاحاتی بر روی فرم انجام دادیم تا به سمت استاندارد شدن برود که با پاسخ دادن به آن سوالات طرح شکل می‌گیرد با این کار می‌خواهیم به استاندارد درجه یک بین‌المللی برسیم تا در نتیجه آن دستاورد قابل قبولی برای مستندسازان داشته باشیم.
استانداردسازی در خروجی فیلم‌ها هم نیز وجود خواهد داشت؟ همانطور که می‌دانید در گذشته نظارت کیفی صورت نمی‌گرفت. آیا در این دوره هم نظارت دقیق تری خواهید داشت؟
در گذشته دو مشکل داشتیم که امیدوارم بتوانیم به تدریج آنها را حل کنیم. ابتدا اینکه اغلب پروژه‌ها مقید به تحویل در موعد مقرر نبودند. به عنوان مثال، فیلم مستندی داریم که در سال ۸۸ قرارداد آن بسته شده و قرار بوده سال ۸۹ تحویل داده شود و امروز که سال ۹۳ هستیم هنوز تحویل داده نشده است این یعنی فاجعه یعنی پروژه‌ای که از نظر زمان تهیه‌کننده به آن توجه نداشته از نظر کیفی وضعیت بدی دارد. در این دوره نظارت به مفهوم مانیتورینگ یعنی مشاهده کردن فیلم در فرایند تولید صورت می‌گیرد و روی روند شکل‌گیری اثر داریم این نظارت هم از نظر زمان اجرایی کردن و پیشرفت کار است و هم ازنظر
کیفیت کار، به‌طور مثال بعد از مرحله آغاز تولید بخشی از راش‌ها را کنترل می‌کنیم یعنی بعد از ۳۰ درصد فیلمبرداری. این یکی از شرط‌های ما در قرارداد است و مرحله بعدی دیدن رافکات‌ها است یعنی بعداز پایان کار به اتفاق اعضای شورا این کار را انجام می‌دهیم برگزار می‌کنیم که گاهی اوقات به ۸ ساعت کاری می‌رسد. قطعا این شیوه هم عاری از خطا نیست اما این رویکرد و سیاست کار ما است که به دنبال کارهای کیفی باشیم و توجهی به کمیت نداشته باشیم.
در دوره‌های قبل بعضی از مستندساز‌ها بیشتر هدفشان این بود که مستندی بسازند و فیلمی را تحویل بدهند در آخر مبلغی برای خودشان هم بماند شما این را قبول دارید؟
این مشکل از نحوه تایید براوردهای ناشی می‌شود اما در دوره جدید برآوردهای ما از ابتدا واقعی است پیشنهاد برآوردهایی از طرف دوستان آمده که عین برآورد پیشنهادی تصویب شده و ریالی هم از آن کم نشده است زیرا تشخیص داده شد که واقعی است و برآودی هم داشتیم که تا یک سوم کاهش پیدا کرده است. اینجا برآورد‌ها به شکل کار‌شناسی تشخیص داده می‌شود و اینطور نیست که هر پیشنهادی را با ضریبی کاهش دهیم متاسفانه در برخی کمیته‌های برآورد این اتفاق افتاده است. بر اساس کاری که بررسی شده و تشخیص داده شده که ساخته شود و کمیته با‌شناختی که از تیم تولید دارد اگر لازم باشد عینا همان
برآوردتصویب می‌شود و اگر احساس شود برآورد خطای زیادی دارد ممکن است با کاهش زیادی هم مواجه شود. از همان ابتدا سعی می‌کنیم همه پیش بینی‌ها را بکنیم. دستمزد واقعی برای تهیه کننده، کارگردان و عوامل دیگر پیش‌بینی می‌شود و باید به بودجه پیش‌بینی شده قانع باشند و بقیه بودجه صرف کار شود تا لطمه کیفی نخورد حتما ما هم محدودیت‌هایی داریم که نمی‌توانیم بیشتر از اندازه لازم بودجه‌ای به فیلمی اختصاص دهیم.
گاهی هزینه‌های غیرقابل برآورد و غیرقابل پیش‌بینی در روند ساخت یک فیلم برای مستندسازان بوجود می‌آید. چه تمهیدی برای این کار قائل شدید؟
تصورما این است که در مرکز گسترش با افراد حرفه‌ای کار می‌کنیم که زمانیکه وارد کار می‌شوند برآورد آنها واقعی است انتظار داریم برآوردشان را تا انت‌ها محاسبه کنند و بعدا دچار مشکل نشوند. اینکه قراردادی ببندند و بعد‌ها تغییر کند و یا متمم قرار داد بگیرد صحیح نیست.
یعنی شما قائل به اضافه کردن متمم به قراردا‌دها نیستید؟
در دوره جدید ما چیزی به عنوان متمم قرارداد نخواهیم داشت اما گاهی احساس می‌کنیم که تغییراتی در پروژه بوجود خواهد آمد که منجر به ارتقاء کیفی کار شود. در این‌صورت برای برخی افراد و پروژه‌های خاص پیش‌بینی ارزیابی می‌کنیم و این درصد ارزیابی متغیر است و می‌تواند تا سقف ۲۰ درصد باشد ضمن اینکه می‌تواند مثبت یا منفی باشد. این ارزیابی در طول مدت پروژه مشخص می‌کند که تا چه اندازه می‌تواند باعثارتقاء سطح کیفی شود و حتی گاهی شاید کاهش پیدا کند. بعداز اتمام کار کمیته ما کار را ارزیابی خواهد کرد در این ارزیابی ممکن است قرارداد فیلم به میزان درصدی که پیش‌بینی شده افزایش
و یا کاهش پیدا کند. اخیرا مواردی هم داشتیم که با کاهش مواجه شده است زیرا فیلمی ساخته شده که کمتر از مبلغ اولیه بوده است.
در قرارداد بحثارزیابی را داریم و ارزیابی را برای بعضی کار‌ها پیش‌بینی کرده‌ایم. این نکته را در نظر داشته باشید که همیشه لزوما افزایش و یا کاهش نیست و ممکن است عین قرارداد باشد.
مرکز گسترش درباره بیشتر موضوعات مستندهایی را ساخته اما اگر بخواهیم به دنبال فیلم خاصی بگردیم نمی‌توانیم در مرکز آنرا پیدا کنیم تهمیدی اندیشیده‌اید تا آرشیو مشخصی داشته باشیم؟
در این موردفکر جدی شده است و توسط معاونت پژوهشی مرکز علیرضا قاسم‌خان درحال پیگیری است. مجموعه‌ای از تولیدات مرکز از سالهای اخیر تا به قبل‌تر درحال بررسی است که به صورت فیلم‌شناخت برای کسانیکه می‌خواهند از این فیلم‌ها استفاده کنند؛ درآید.
بعضی از مستندسازان در دوره‌ای به د نبال آن بودند که کارشان را با جنجال رسانه‌ای پیش ببرند به نظر شما امروز هم اینچنین است؟
ماهیت سینمای مستند مقداری اینگونه است که نگاه نقادانه‌ای دارند و ما از این نگاه استقبال می‌کنیم به شرط اینکه نقد باشد و روی حب و بغض منافع شخصی نباشد. نقد و انتقاد چیزی است که ما به شدت از آن استقبال می‌کنیم و نیازمند آن هستیم اما اینکه شرایطی پیش آید که فردی با فضاسازی و جنجال امتیازی بگیرد تقریبا یک درصد هم احتمال چنین چیزی در این دوره وجود نخواهد داشت. من بیش از ۲ دهه در سینما کار کردم و الان هم مسئولیت اجرایی دارم هیچ‌گاه مصلحت‌ها را به مسئولیت حرفه‌ای‌ام ترجیح نخواهم داد و با تهدید و فشار تصمیم نخواهیم گرفت. تصمیم‌ها شفاف، روشن، شورایی و کار‌شناسی شده
است.
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی نمی‌خواهد سفارشی برای انجام کار بدهد؟ اینکه خودش طرحی داشته باشد و به تهیه‌کننده بدهد تا آنرا بسازد؟
یکی از برنامه‌های ما در دوره جدید همین است اما چون طرح‌هایی داریم که چند سال است مانده و پیشنهادهای بسیار زیادی برای ساخت مستند داشتیم اولویت اول را بررسی طرحه‌ها قرار دادیم. از سالهای گذشته بیش از ۴۰۰ طرح داشتیم که به مرکز داده شده بود و معوق مانده بود به همین دلیل اولویت را به آنها دادیم زیرا فکر کردیم شاید خیلی از کارهایی که مدنظر ما است در این طرح‌ها موجود باشد که با بررسی‌های انجام شده متوجه شدیم که بود. ۳ ماهه اول همچنان ادامه روند بررسی طرح‌ها را در گذشته و طرح‌هایی که نیاز به بازنویسی داشت اختصاص دادیم اما اگر موضوعاتی که مد نظر ما است در این
طرحه‌ها نبود قطعااز جوانان با استعداد و فیلمسازان حرفه‌ای دعوت می‌کنیم تا در ساخت طرح‌ها مشارکت کنند.
دنبال مجموعه‌سازی هم هستید. برخی طرح‌ها از لحاظ موضوعی شباهتهای به هم دارند مثلا شهرام میراب اقدم فیلمی درباره ابن‌بابویه و حمید اکبری فیلمی درباره بهشت زهرا می‌سازد. نمی‌شد این‌ها را در بسته‌ای ارائه کرد که فیلم‌های مستندی درباره یک مجموعه داشته باشیم؟
در مرکز گسترش سیاست تولید یک مجموعه به شکل سریال و قسمتی نداریم زیرا اینکار مختص کار تلویزیون است که براساس برنامه‌های آنتن مجموعه سازی می‌کنند. اما برخی تولیدات ما هستند که در موضوع تشابهاتی دارند لذا این فیلم‌ها را می‌توان در زمان نمایش به شکلی برنامه‌ریزی کرد که آنها که با هم سنخیت دارد و با هم هماهنگی دارند با هم نمایش داده شوند و یا در شبکه نمایش خانگی عرضه شوند.
در بحثفیلم‌های کوتاه داستانی چه تصمیماتی گرفته‌اید؟
انجمن سینمای جوانان متولی اصلی فیلم کوتاه داستانی است رویکردی که ما داریم تفاوت‌های با انجمن سینمای جوانان دارد نگاه ما این است فیلم کوتاه داستانی در مرکز گسترش باید توسط کسانی ساخته شود که می‌خواهند قبل از فیلم بلندشان یک فیلم کوتاه حرفه‌ای بسازد و فیلم بعدی‌اش سینمایی باشد امسال مرکز قصد دارد ۲۰ فیلم کوتاه داستانی تولید کند.
درباره فیلم‌های سینمایی چه تصمیماتی گرفته‌اید؟
امسال تولید فیلم سینمایی خواهیم داشت ضمن اینکه فیلم‌های اول مورد حمایت مرکز قرار خواهد گرفت. پیش‌شرط ما برای بررسی فیلم‌های سینمایی گرفتن پروانه ساخت و حضور یک تهیه‌کننده واقعی است. دوستان زیادی مراجعه می‌کنند می‌گویند فیلمنامه ما را بخوانید اگر مناسب بود ما به دنبال تهیه‌کننده برای آن باشیم در این شکل با صد‌ها فیلمنامه مواجه می‌شویم ضمن اینکه بودجه یک فیلم کامل را نمی‌توانیم بدهیم مگر اینکه فیلمی با بودجه محدود باشد. از طرف دیگر ما از فیلم‌های حمایت می‌کنیم که تهیه‌کننده واقعی دارد تهیه‌کننده‌ای که نقش واسطه‌ای ندارد و به عنوان یک عنصر فرهنگی
می‌تواند نقش موثر در هدایت کارگردانی که می‌خواهد اولین فیلمش را بسازد داشته باشد. تهیه‌کننده‌ای که دغدغه آن تنها تولید فیلم نباشد. تهیه‌کننده‌ای که بتواند فیلم را وارد چرخه پخش و اکران کند. تهیه‌کننده‌ای که آنقدر با چرخه تولید و توزیع و نمایش آشنا باشد که بداند از ابتدا این فیلم در چه موقعیتی به نمایش درخواهد آمد. در سینمای ایران تهیه‌کنندگان حرفه‌ای داریم که امیدوارم با مراجعه به مرکز گسترش بتوانند شرایط تولید این فیلم‌ها را فراهم کنند. ممکن است هرفیلمی که پروانه ساخت داشته باشد مورد حمایت مرکز نباشد قطعا مرکز بررسی می‌کند و شورا فیلمنامه را
می‌خواند جلساتی را با تهیه کننده و کارگردان برگزار می‌کند.
نگاه شما چیست آیا بدنبال ساخت فیلم پرفروش هستید؟
از هفته اول خرداد با بررسی فیلمنامه‌هایی که این شرایط و ضوابط را احراز کرده باشند بررسی فیلمنامه در شورا را آغاز می‌کنیم و نگاه ما این است که به سمت استاندارد روز برسیم و نکته مهم رویکرد مخاطب محور است. یعنی تکلیف مخاطب برای فیلم اول باید روشن باشد و این بدان معنا نیست که حتما باید فیلم پر فروش باشد می‌تواند فیلم پرفروش باشد اما تکلیف مخاطب و اکران باید روشن باشد و مشخص شود که فیلم برای چه گروهی ساخته شده است و قرار است برای چه اقشاری با چه ویژگی‌هایی باشد ضمن اینکه مطالعه مخاطب‌شناسی فیلم اول شده باشد.
فکر می‌کنید امسال چند فیلم اول سینمایی در مرکز تولید شود؟
بین ۶ تا ۱۰ فیلم.
جشنواره سینما حقیقت چه تغییراتی خواهد داشت؟
در مرحله طراحی سیاست‌ها هستیم. تغییرات اصلی که شاید ایجاد شده باشد این است که در گذشته هر ۲ سال یکبار جایزه شهید آوینی را داشتیم که در جشنواره امسال بخش مهمی را به جایزه شهید آوینی اختصای دادیم و بخشی هم به فیلم‌های عاشورایی اختصاص دایدم تغییر مهم دیگر اینکه بخش‌های موضوعی از جشنواره حذف می‌شود.
چه برنامه‌های برای نمایش مستند در تلویزیون دارد؟
با شبکه مستند به توافقاتی رسیدیم که بسته ثابت نمایش مستند را خواهیم داشت که فعلا به تولیدات مرکز گسترش اختصاص دارد.
برای شبکه نمایش خانگی چه برنامه‌هایی دارید؟
عرضه فیلم مستند در شبکه نمایش خانگی سابقه داشته است اما توافقات ثابتی به عمل نیامده است. فکر می‌کنم در شبکه نمایش خانگی مشتری بلقوه دارد که کار‌شناسی می‌شود و به نتیجه می‌رسیم. جای مستند در شبکه نمایش خانگی خالی است. شبکه نمایش خانگی جایگاه بسیار مناسبی است که باید با یک نگاه دراز مدت روی آن سرمایه گذاری کرد زیرا در این صورت توجیه اقتصادی هم خواهد داشت.
همانطور که می‌دانید در گذشته نمایش و عرضه فیلم‌ها در مرزهای خارجی باید با اجازه مرکز گسترش صورت می‌گرفت و این در حالی بود که بسیاری از مستندساز‌ها علاقمند هستند تا خودشان فیلم را به کشورهای دیگر بفرستند؟
به فیلمساز‌ها امکان تلاش روی پروژه‌هایشان را می‌دهیم البته با اطلاع مرکز گسترش و در صورت پذیرفته شدن در جشنواره‌ها آیین نامه‌هایی مصوب شده که به آنها کمک‌های مالی از طرف مرکز خواهد شد.
شما از وضعیت معیشتی مستندسازان اطلاع دارید آیا راهکاری برای وضعیت آنها دارید؟
وضعیت معیشتی مستندسازان اصلا مناسب باشان آنها نیست. ما در جاهایی انتظارات بالا داریم تا فیلم مستند خوب ساخته شود اما فراموش می‌کنیم که این فیلم‌ها توسط چه مستندسازانی باید ساخته شود. مستندسازی که پیش پا افتاده‌ترین مشکل معیشتی او حل نشده است نمی‌توان انتظار داشت فیلمی با فرم و استاندارد بین‌المللی بتواند بسازد. این موضوعی است که ذهن من را خیلی مشغول کرده است قطعا مرکز گسترش به تنهایی نمی‌تواند این مشکل را برطرف کند و همت جمعی می‌خواهد. در اغلب کشور‌ها متولی اصلی آثار مستند شبکه‌های تلویزیونی هستند. در بهترین حالت می‌توانیم سالی ۶۰ فیلم مستند بسازیم
اما در کشور حدود ۵۰۰ نفر تهیه کننده و کارگردان مستند داریم. تکلیف این‌ها چیست؟ یا باید بگوییم بروند سراغ کار دیگری که از حرفه اصلیشان دور می‌شوند یا اینکه بگوییم با یک فیلم برای ۳ سال درآمد داشته باشند که عملا مقدور نیست با این تعداد تولیدات نمی‌توان معجزه کرد و شرایط این دوستان را ایده آل کرد بنابراین همت جمعی می‌خواهد از طرفی بحثامنیت شغلی مطرح است. یکی از این مولفه‌ها بیمه بیکاری است. بیمه بیکاری باید با همکاری وزارت ارشاد و خانه سینما به نتیجه برسد اما بهترین راهکار توجه بیشتر تلویزیون به مستند است زیرا بزرگ‌ترین بازار فیلم مستند تلویزیون است. تلویزیون
نباید خوشحال شود از اینکه یک فیلم مستند را با قیمت بسیار نازل خریداری می‌کند. نباید خوشحال شود که یک فیلم مستند را با بودجه‌ای معادل یک سوم تله فیلم یا سریال خریداری می‌کند اینجای تاسف بسیار است که به دنبال ارزان سازی فیلم مستند هستند. اتفاقا باید یک نگاه حمایتی به دنبال آن باشد. ما می‌گوییم مستندساز‌ها با شبکه‌های خارجی و شبکه‌هایی که اهداف سیاسی دارند همکاری نکنند. مستندسازان ما آنقدر آدم‌های شریفی هستند که حتی با شبکه‌های غیرمعاند هم همکاری نمی‌کنند حتی زمانیکه ببینند کشور را تهدید می‌کند با شبکه‌های مشکوک هم همکاری نمی‌کنند بنابراین باید از
این‌ها دلجویی کرد به شکلی که جنبه صدقه سری هم نباشد بلکه باید با حمایت از تولید فیلم استاندارد وضعیت را بهبود ببخشیم یکی از شرایط تولید استاندارد برآوردمالی خوب برای کی فیلم است و بعد از براورد خوب می‌توان انتظار کار خوب داشته باشند.
گفتگو از علی زادمهر
