امسال با نمایشگاه متفاوتی روبرو می‌شویم

مسائل مدیریتی و اجرایی بخش‌هایی از بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که 16 تا 26 اردیبهشت در مصلی امام خمینی برگزار می‌شود؛ برای اولین بار طی بیست و هشت سال گذشته؛ به اتحادیه ناشران و کتابفروشان و دیگر تشکل‌های نشر واگذار شده است.

محمود آموزگار(رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه ناشران و عضو شورای سیاست‌گذاری بیست‌وهشتمین نمایشگاه کتاب تهران) درباره‌ی اینکه اتحادیه چه مسئولیتی در نمایشگاه دارد و دقیقا چه‌کارهایی انجام داده به خبرنگار ایلنا گفت: ثبت‌نام‌ ناشران و بن‌ها برای نمایشگاه هنوز تمام نشده؛ به همین دلیل نمی‌توان ارقام دقیقی را عنوان کرد، اما این واگذاری اتفاقی‌ست که در سی‌وپنج سال گذشته بی‌سابقه بوده، هرچند در دوره‌هایی به‌ویژه زمان وزارت آقای مسجدجامعی تا حدودی اتحادیه و تشکل‌های نشر در امور اجرایی نمایشگاه حضور داشتند اما واگذاری هیچگاه در این سطح نبوده است. در این بیست‌وهشت دوره؛ سابقه نداشت اجاره بهای غرفه‌های ناشران در نمایشگاه را اتحادیه و تشکل‌های نشر دریافت کنند. این اتفاق امسال برای اولین بار افتاد و نشان داد واگذاری؛ واگذاری صوری و نمایشی نیست و مطمئنا امسال با نمایشگاه متفاوتی روبرو می‌شویم.

وی ادامه داد: براساس تفاهمنامه‌ای که میان وزارت فرهنگ ‌و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران به نمایندگی از تشکل‌های نشر منعقد شده؛ تمام امور مدیریتی و اجرایی مثل ثبت‌نام از ناشران، مدیریت حضور ناشران در نمایشگاه، دریافت اجاره‌بهای غرفه‌ها، راه‌اندازی غرفه‌ها، مدیریت کمیته ناشران داخلی و بین‌المللی، اطلاع‌رسانی ناشران داخلی و بین‌المللی و برنامه‌‌های سرای اهل قلم به اتحادیه و تشکل‌های نشر واگذار شده. همچنین به تقاضای تشکل‌های نشر؛ وزارت ارشاد موافقت کرده در سایر کمیته‌ها ازجمله کمیسیون معاملات، نماینده‌ی اتحادیه و تشکل‌ها حضور داشته باشد. در هر صورت برگزاری نمایشگاه امسال؛ فرصتی برای تشکل‌های نشر ایجاد کرده تا مشق همکاری و همراهی را تجربه کنند.

رئیس هیئت‌مدیره اتحادیه ناشران با اشاره به تعیین اجاره‌بهای غرفه‌ها توسط تشکل‌های نشر بیان کرد: میزان اجاره‌بها در جلسات طولانی تشکل‌های نشر تعیین شده است. تعداد عمده‌ی ناشران در شبستان غرفه می‌گیرند و عموم غرفه‌ها در این سالن؛ 9متری‌ست. بنابراین بنیه‌ی ضعیف‌تری درمقابل دیگر حوزه‌ها مثل دانشگاهی یا کودک و نوجوان دارند. باتوجه به همه‌ی این موارد هزینه‌ی اجاره‌ی غرفه‌ای با این متراز از 30 هزار تومان سال گذشته به 40هزار تومان افزایش پیدا کرده است. هرچه متراژها بالاتر برود به‌صورت پلکانی؛ هزینه‌ی اجاره‌بها هم بالا می‌رود که همین امر سبب شده ناشرانی که غرفه‌هایی با متراژ بالا دریافت کرده‌اند؛ اجاره‌بهای بیشتری پرداخت کنند.

آموزگار؛ درباره نحوه‌ی جانمایی ناشران و انتقاد پی‌در‌پی وارد به آن، گفت: دو نکته بود که معاون محترم فرهنگی وزارت ارشاد هم تاکید فراوانی به اجرای درست آن‌ها داشتند. اول بحث شفافیت مالی که باید بر کلیه‌ی فعل‌ و انفعالات مالی نمایشگاه حاکم باشد و دیگری رعایت ضوابط و انصاف در جانمایی‌ها و واگذاری غرفه‌ها. تا امروز رویه‌ این بوده که در جریان واگذاری غرفه‌ها؛ همواره اشخاص حقیقی و حقوقی عمدتا غیرخصوصی با تماس با مدیران بالادستی؛ غرفه‌های خاصی را برای ایام نمایشگاه درخواست می‌کردند. ما از دکتر صالحی خواستیم میزان اینگونه غرفه‌ها به حداقل ممکن کاهش پیدا کند. در این مدت؛ با خود من‌ هم روزی چندین بار تماس می‌گیرند و درخواست تخصیص غرفه در فلان محل را دارند که من ارجاع می‌دهم به مدیر کمیته‌ی مربوطه تا اگر درخواست او مطابق قوانین و ضوابط است و چنانچه حق کس دیگری را تضییع نمی‌کند؛ برایش کاری انجام شود. درنهایت امیدواریم با تدبیر معاونت فرهنگی امسال جانمایی‌ها عادلانه و بدور از رابطه‌بازی باشد.

این فعال نشر همچنین درباره‌ی تلاش‌های صورت‌گرفته برای بالا بردن جنبه‌ی نمایشگاهی نسبت به فروشگاهی این رویداد بیان کرد: تا سال گذشته روال این بود که تعداد بازدیدکننده‌ی بیشتر؛ مهمترین ملاک موفقیت نمایشگاه ارزیابی می‌شد اما امروز مشخص شده هدف صرفا کشاندن جمعیت بالا به نمایشگاه کتاب نیست بلکه باید ببینیم کجا؛ چه ضعف‌هایی داریم که مردم در این ده روز به نمایشگاه هجوم می‌آورند. بخش بزرگی از مشکل به دلیل تمرکز بخش اعظمی از امکانات کتاب و نشر در شهر تهران است. اگر دسترسی به کتاب در تمام استان‌ها و شهرها باشد؛ مسلما کسی مجبور نمی‌شود از شهر دیگری به تهران بیایید و حتی شب را در خیابان بخوابد تا بتواند در نمایشگاه کتاب‌های موردنیازش را تهیه کند. دیدن آدم‌های علاقه‌مندی که در این ده روز به نوعی در نمایشگاه ساکن می‌شوند و حتی روی چمن‌های گوشه کنار محوطه می‌خوابند؛ تنها نشان‌دهنده‌ی ضعف در امور مرتبط با توزیع کتاب است.

آموزگار ادامه داد: اگر می‌خواهیم به سمتی برویم که واقعا جنبه‌ی نمایشگاهی این رویداد به وجه فروشگاهی‌اش بچربد؛ یک مرحله‌ی اولیه و اصلی‌اش حل مسائل نشر و توزیع کتاب در سراسر کشور است و زمانی به این هدف می‌رسیم که فاصله‌ی مرکز و پیرامون کاهش یابد. البته این موارد را باید موازی و همگام با هم جلو ببریم و نمی‌توان نمایشگاه را تعطیل کرد تا به توزیع صحیح کتاب برسیم. همین نمایشگاه با همین وجه فروشگاهی غالب در حال حاضر تنها امکان برای گردش مالی قابل توجه طی 9آماه آینده برای ناشران است. زیرا نمایشگاه؛ ظرف ده روز؛ نقدینگی اطمینان‌بخشی برای ناشران به همراه می‌آورد و درست به همین دلیل بسیاری از آن‌ها تمام حساب‌وکتاب‌های مالی خود را برای تسویه و ایفای تعهدات به روزهای بعد از نمایشگاه موکول می‌کنند. در این میان؛ به‌حز ناشران عمومی، مشتری‌ عمده نمایشگاه دولت یعنی کتابخانه‌های دانشگاه‌ها و موسسات هستند. این موسسات عملا بخش اعظم بودجه خود را به خرید از نمایشگاه تخصیص می‌دهند و این مبلغ را در طی سال هزینه نمی‌کنند.

وی افزود: مادام که چربش جنبه‌ی فروشگاهی بر نمایشگاهی وجود دارد، یعنی ناشر درگیر فروش است و مراجعان آمده‌اند کتاب بخرند و همین معدود نشست‌هایی که در سرای اهل قلم یا دیگر جاها برگزار می‌شود؛ چندان با استقبال مواجه نمی‌شود و نهایتا افرادی که درحال عبور و گذر هستند؛ برای دقیقه‌ای استراحت روی صندلی‌های این نشست‌ها می‌نشینند و حضورشان به معنی قطعی شرکت در این جلسات نیست. باید موضوعات انتخابی این نشست‌ها رابطه‌ی مستقیم با حوزه‌ی کتاب و نشر و دغدغه‌های موجود داشته باشند.

آموزگار اضافه کرد: برای وجه نمایشگاهی امسال تمرکز خوبی روی قرارداد مولف-ناشر،‌DRM (Digital Right Management) و مسائل حقوقی نشر دیجیتال داریم و در همین ارتباط  رئیس اداره‌ی حقوقی اتحادیه ناشران آلمان روز بیستم اردیبهشت در نمایشگاه حضور پیدا می‌کند و درباره‌ی قراردادهای نویسنده و ناشر و چگونگی حفاظت از حقوق مولف و ناشر در فضای مجازی صحبت می‌کند. هفدهم اردیهبشت هم کارگاهی درباره حقوق مالکیت فکری با حضور معاون مدیرکل waipo در سرای اهل قلم برگزار می‌شود. این برنامه به همت معاونت حقوقی و امور مجلس وزارت ارشاد برگذار می‌شود. رئیس نمایشگاه پاریس و بلونیا؛ مهمانان دیگری هستند که از سوی موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی به نمایشگاه بیست‌وهشتم دعوت شده‌اند و قرار است مذاکراتی با آن‌ها صورت بگیرد تا درصورت امکان سمیناری با حضور آن‌ها و تصویرگران و نویسندگان و ناشران کتاب کودک برگزار کنیم.

عضو شورای سیاست‌گذاری بیست‌وهشتمین نمایشگاه کتاب تهران در پاسخ به این سوال که چه برنامه‌ای برای جلوگیری از برخوردهای احتمالی با برخی کتاب‌ها که به‌صورت قانونی در نمایشگاه حضور دارند، گفت: دلیل اصلی چنین برخوردهایی عدم رعایت قوانین و مقررات موجود است. اگر یاد بگیریم به ضوابط و چارچوب‌های تعیین شده حتی اگر مطابق با خواست و میل ما نیست؛ احترام بگذاریم و رعایت قوانین را واجب بدانیم؛ مطمئنا شاهد چنین برخوردهایی نخواهیم بود. وقتی کتابی تمام مراحل قانونی چاپ را طی کرده و پس از گرفتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شده و براساس رعایت ضوابط مقرر شده‌ی نمایشگاه مثل سال چاپ و ... به غرفه ناشر آورده شده؛ نباید با چنین برخوردهایی مواجه شود. واکنش‌ ما درصورت رخداد چنین اتفاقی این است که نقدها را بشنویم و با این افراد تعامل داشته باشم و از منطق احترام به قانون تبعیت کنیم.

آموزگار درباره میزان حضور گشت ارشاد و برخوردهای همیشگی‌اش با مراجعه‌کنندگان، گفت: روندی که به واگذاری کامل نمایشگاه به تشکل‌های نشر منجر می‌شود به این سمت می‌رود که جنبه‌ نمایشگاهی این رویداد به وجه فروشگاهی‌اش بچربد و این تغییر فضا شرایط را شرایط متعادل‌تری می‌کند و آدم‌هایی که تمایل به شرکت در آن دارند؛ صرفا برای گشت‌وگذار و گردش نمی‌آیند. همین تخصی شدن ماجرا کمک بزرگی می‌کند تا شاهد برخوردهای نامناسب نباشیم.

وی به بحث قیمت‌گذاری، اجاره‌بهاها و ارائه ارز در قسمت ناشران بین‌الملل هم این‌گونه پرداخت: درحال حاضر امکان استفاده از سوئیفت برای ایران وجود ندارد. بنابراین ارسال وجه ارزی و ... عملا ممکن نیست. بعد از نوساتی که بعد از تحریم بانک‌ مرکزی باعث پرش قیمت ارزهای خارجی شد؛ یک لطمه جدی به بازار کتاب‌های خارجی وارد شد. وقتی قیمت دلار سه برابر شد؛ وضعیت برای چاپ افست کتاب مناسب شد و خیلی از ناشران بین‌المللی به همین دلیل با زیان‌های فراوانی مواجه شدند و حتی مطالباتشان را برای دو سال دریافت نکردند. درباره ناشران عرب هم قرار است مثل ناشران دولتی یا غیرخصوصی با آن‌ها برخورد کنیم. البته تعداد قطعی ناشران خارجی به دلیل ادامه داشتن ثبت‌نام‌ها هنوز مشخص نیست.