رشد ۴۴ - درصدی سالن‌سازی در ۳۵ سال؛
ساخت «لاک‌پشتی» و تخریب «خرگوشی» سالن‌های سینما
رشد جمعیت در ۳۵ سال گذشته ۱۲۶.۵ درصد و رشد ساخت سینما منفی ۴۴ درصد بوده است. آمار سالن‌های ساخته شده در شهرستان‌ها هم در خوش‌بینانه‌ترین حالت یک پانزدهم سینماهای تخریب شده است. البته تهران هنوز توازن بیشتری دارد.
به این عکس‌ها خوب نگاه کنید…
سینما «سعدی» با نام پیشین «ماژستیک» در سال ۱۳۳۸ با گنجایش ۵۳۰ صندلی ساخته شد و در دهه ۶۰ بازسازی شد.
سینما آسیا جزو اولین سینماهای پایتخت است که در سال ۱۳۳۷ با ۹۶۰ صندلی با طرحی از «هوشنگ سیحون» آغاز بکار کرد و آپارات آن بعداز نیم قرن فعالیت خاموش شد.
«حیدر غیابی» طراح سینما «رادیو سیتی» بود. سینمایی که در اوایل انقلاب و در سال ۵۷ به آتش کشیده شد، این سینما ۴۰ سال قبل؛ اولین فیلم سه‌بعدی را برای عموم نمایش داد.
بجای سینما «تهران» واقع در میدان امام حسین(ع) که شهرداری به‌دلیل بار ترافیکی منطقه و بلااستفاده بودن؛ آن‌را به تملک خود درآورد؛ قرار بود یک پردیس سینمایی احداثشود. وعده‌ای که فقط حرفش زده شد.
«متروپل» در سال ۱۳۲۵ با اکران فیلم «نگهبان مبارز» فعالیتش را آغاز کرد. نامش بعده‌ها به «رودکی» تغییر کرد. این سینمای قدیمی پایتخت در سال ۸۷ تعطیل شد و آخرین یادگاری بجا مانده از آن؛ صحنه‌های فیلم «متروپل» مسعود کیمیایی است.
سینما «کریستال» در سال ۱۳۲۴ با گنجایش ۶۶۰ نفر و دو سالن در تقاطع خیابان لاله‌زار و خیابان جمهوری ساخته شد و به اکران فیلم‌های هنری شهره بود.
«صحرا» در سال ۱۳۴۵ با طراحی «یوسف شریعت‌زاده» و گنجایش ۱۲۰۰ نفر با نمایش فیلم «کتاب آفرینش» بازگشایی شد. این سینما در زمان خودش؛ یکی از بزرگترین سینماهای خاورمیانه بود.
حال به این عکس‌ها نگاه کنید…
پوسترهای خاک خورده‌ی سینما «سعدی» مربوط به فیلم‌های «قلاده طلا» و «کلاه‌قرمزی و بچه ننه» ست.
۳ سال قبل شخصی با نیت ساخت پاساژی عظیم‌الجثه این سینمای هزار صندلی را خرید. پسر مالک قبل این‌روزها جلوی درب سینمای به یادگار مانده از پدر که دیگر اثری از سینما در آن یافت نمی‌شود، بساط لباس پهن کرده تا زمانی‌که لدرها برای نابودی جنازه‌ی سینما صف نکشیده‌اند؛ امرار معاش کند.
«رادیوسیتی» بعداز انقلاب؛ مدت کوتاهی به داروخانه تغییر کاربری داد اما بعد از آن تا امروز بلااستفاده در خیابان ولیعصر خاک می‌خورد. مغازه‌داران محلی می‌گویند: جزو مکان‌های مصادره‌ای‌ست که یکی از نهادهای وابسته به تملک خود درآورده است.
چرا در میدان امام حسین(ع) پردیس سینمایی جایگزین سینما «تهران» نشد؟ صاحبان مغازه‌های اطراف متفق‌القول می‌گویند: شهرداری قصد " بزخری " املاک‌شان را دارد و نهایت پولی که حاضر است پرداخت کند یک‌سوم رقم واقعی‌ست. آخرین باری که با آن‌ها صحبت شده؛ ۲۰ روز قبل بود و جواب همه به شهرداری‌چی‌ها منفی بوده است.
زمینی با مساحت ۲ هزار متر که ۴۰ میلیارد تومان برای فروش آن قیمت گذاشته‌اند؛ به دلیل نبود مشتری فروش نمی‌رود و بلااستفاده باقی‌مانده است.
از پشت میله‌های زردرنگ که به داخل نگاه می‌‌اندازی غمی عمیق بر دلت می‌نشیند. نشانه‌های بجا مانده از سینما نفس‌های آخر را برای اثبات اینکه اینجا روزی سینما بوده؛ می‌کشند. خاکروبه‌ها و قفل آزاردهنده‌ای که بر در زده شده؛ می‌گوید که آخرین باری که سینما به خودش آدم دیده؛ قابل یادآوری نیست.
«صحرا» تعطیل نیست. فیلم روز را نمایش می‌دهد. گیشه بلیت‌فروشی می‌کند. بوفه پر از انواع تنقلات است، اما… این‌‌ها تنها آبروداری‌ست. به گفته‌ی گیشه‌داری که در گیشه؛ او را نمی‌بینیم و برای صحبت با او باید وارد سینما شویم، سینما دخل‌وخرجش جور نیست و ضرر می‌دهد. در روز فقط ۴ بلیط می‌فروشد و لنگان‌لنگان خود را روی پا نگه می‌دارد تا چراغش خاموش نشود.
خیابانی که قرار بود مهد فرهنگ و هنر شود اما تبدیل به بورس لوستر شد!
در سال‌های ماضی چه بر سر سالن‌هایی که خشت به خشت؛ هویت فرهنگی ما را ساخته‌اند؛ آمد؟ لدر را رها کردیم و " تیشه به ریشه " لاله‌‌زاری زدیم که «هنر و فرهنگ» با آن عجین شده بود. این نابودی یکی دیگر از مستنداتی است، بر اثبات اینکه مردم ایران برای حفظ ارزش‌های قدیمی و تمدن چندین هزار ساله‌شان بی تفاوتند. آنچه در بالا دیدید برشی کوچک بود از اجساد سینماهای پایتخت!
کشوری که روزی با یک چهارم جمعیت کنونی‌اش دارای ۵۷۱ سالن سینما بود؛ امروز تعداد سالن‌هایش با وجود ۳ برابر شدن جمعیت؛ به ۳۲۰ عدد رسیده است. موضوع وقتی مانند پتک بر سر فرود می‌آید که متوجه می‌شویم براساس استاندارد جهانی برای هر ۱۰ هزار نفر؛ وجود یک سالن سینما الزامی‌ست. ایران از این حیثبه ازای هر ۲۵۰ هزار نفر یک سالن سینما دارد. یعنی یک چهارم استاندارد دنیا. چند گام عقب‌گرد داشته‌ایم؟!
| درصد رشد جمعیت بعداز انقلاب ۵۷ | درصد رشد ساخت سینما بعداز انقلاب ۵۷ |
| ۱۲۶.۵ | منفی ۴۴.۵ |
از یک جایی به بعد مسئولان نگاهی به پشت سر انداختند و با دیدن آوارهایی که بجا گذاشته بودند، شوکه شدند و تصمیم به جبران بی‌توجهی‌یشان طی سال‌های سپری شده؛ گرفتند. نتیجه شد ساخت حدود ۱۰ پردیس در تهران و چند سینمای محدود در شهرستان‌ها. حق و والانصاف اگر در حق دیگر شهرها اجحاف کردند، در کیفیت بعضی از این پردیس‌ها سنگ تمام گذاشتند و حجت را تمام کردند؛ البته وارد پرونده‌ی سبقت شهرداری‌ها از بخش خصوصی در ساخت پردیس‌ها و سلیقه‌ای عمل کردن در اجرای مصوبات نمی‌شویم.
آماری از قیاس کشورهای دارای سالن سینما
براساس آمار؛ ایران میان ۶۵ کشور دارای سالن سینما؛ در رتبه‌ی ۶۲ قرار دارد. گویی این آمار تحقیرآمیز رگ غیرت سازمان سینمایی را قلقلک داد تا در اهداف کمی خود ساخت هر ساله ۳۰ سالن جدید و افزایش ۳۰ هزار صندلی را جای دهد اما؛ تاکنون که حدود ۹ ماه از رونمایی دفترچه‌ی رویکردها، راهبردها و سیاست‌های سازمان مذکور در سال‌جاری گذشته، هنوز مستندات چشمگیری دال بر تغییر وضعیت دیده نمی‌شود.
نمایی کلی از وضعیت تعداد سالن‌های سینما در کشور
طبق آمار درج شده در وب‌سایت انجمن سینماداران از ۳۱ استان کشور؛ سینماهای دو استان کهکیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان تعطیل شده‌اند. تهران با ۲۶ سینما و ۸۳ سالن در رتبه‌ی نخست، خوزستان با ۱۵ سالن جایگاه دوم، اصفهان و مازندران به ترتیب با ۱۲ و ۱۱ سالن در سکوی سوم و چهارم قرار دارند.
استان گیلان دارای ۹ سالن، خراسان شمالی و فارس هرکدام ۸ سالن، آذربایجان شرقی ۷ سالن، استان البرز و کرمان هرکدام ۶ سالن و گلستان ۵ سالن هستند. همچنین، خراسان جنوبی، قم، همدان و لرستان هرکدام دارای ۴ سالن سینمایند و استان‌های آذربایجان غربی، زنجان، قزوین، مرکزی، سمنان، یزد، کرمانشاه و بوشهر نیز ۳ سالنه‌های کشور هستند. اردبیل، کردستان و هرمزگان هرکدام دارای دو سالن و خراسان شمالی، ایلام و چهارمهال بختیاری تک سالن‌های کشور هستند.
این جدول حکایت از وضعیت مناسب سالن‌های تهران هم از لحاظ کیفیت و هم کمیت دارد؛ اما سهم شهرستان‌ها به عنوان دیگر کفه‌ی ترازو؛ بیشتر تخریبی بوده تا توسعه‌ای.
نیاز به کارگروهی با همکاری وزارت کشور و ارشاد
مسئولان؛ یک هدف کلی از همه‌ی آنچه که برای ارتقای کمیت و کیفیت سینماهای کشور درسر دارند را به زبان آورده‌اند؛ اما نقصان نقشه راهی که جزییات مسیر از قبیل راهکارها برای ترغیب سرمایه‌گذار و در اولویت قرار گرفتن شهرستان‌های اورژانسی در آن ترسیم شده باشد و همچنین عدم تشکیل کارگروهی جدی برای پیگیری سیاست‌های ابلاغ شده سازمان سینمایی، سبب دلسردی و دلزدگی از اجرایی شدن رویکردهای سازمان مذکور شده است.
امیرحسین علم‌الهدی(دبیر شورای سیاست‌گذاری سینمای هنرو تجربه) بر نیاز مبرم تشکیل کارگروهی با همکاری وزارت کشور و ارشاد تاکید دارد که با تدوین سازوکارها و آیین‌نامه‌ها، مسیر را برای سرمایه‌گذاران تسهیل کند. ارائه‌ی تسهیلات بانکی به سرمایه‌گذاران، وام‌های کم‌بهره و معافیت‌های مالیاتی و عوارض شهرداری ازجمله مشوق‌هایی هستند که می‌توانند منجر به افزایش سرانه‌ی سالن سینما شوند.
علم‌الهدی؛ گوشه‌چشمی به سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ دارد و می‌گوید: طبق آنچه که در این سند بالادستی تعریف شده؛ باید تا ۱۱ سال باقی‌مانده یک تا دو پردیس با استانداردهای جهانی در مراکز استان‌ها ساخته شود.
وضعیت ساخت و بازسازی سینما در ۱۰سال اخیر
دبیر شورای سیاست‌گذاری سینمای " هنرو تجربه " در این‌باره می‌گوید: سهم تهران ساخت ۴۰ تا ۵۰ سالن بوده است. سینمای ۳ سالنه «هویزه» در مشهد به پنج سالن افزایش یافت. سنندج سینمای تک سالنه خود را سه سالنه کرد. در قم یک مجتمع دو سالنه ساخته شد. در تبریز و گرگان نیز هر کدام دو سالن جدید سینما احداثشد؛ همچنین در این مدت ۱۵۰ سالن به وسیله سینماشهر بازسازی شده است.
علم‌الهدی ضمن بیان تبعیض بین کارهای صورت گرفته در تهران و شهرستان؛ بر صرفه‌ی اقتصادی احداثسالن در شهرستان‌ها تاکید کرد: سینما «هویزه» مشهد بعداز «آزادی و کوروش» سومین رکورد فروش را در کشور دارد که؛ این خروجی نتیجه‌ی یک هدف‌گذاری صحیح است. مسئله اینجاست که دیگر استان‌ها برنامه‌ای برای افزایش سرانه سالن‌های خود ندارند.
او؛ تراکم جمعیت در کلان‌شهرهایی مانند شیراز، اصفهان، تبریز و اهواز را به گونه‌ای می‌داند که با داشتن یک برنامه‌ریزی هدفمند، تاسیس سالن در آن‌ها توجیه اقتصادی خواهد داشت و سرمایه‌گذاران نباید دایره فکری‌شان را تنها به تهران معطوف کنند.
شهرداری‌ها هویت کشور را مخروبه کردند
" شهرداری‌ها هویت کشور را مخروبه کردند " این جمله‌ای است که مالک سینما «کیهان»؛ یکی از سینماهای قدیمی تهران بر زبان می‌آورد. سینمایی که در طرح بزرگراه نواب محو شد.
محمدقاصد اشرفی(رییس انجمن سینماداران) با اعلام تعطیل شدن ۲۵۰ سالن بعداز انقلاب، می‌گوید: از این رقم سهم تعطیلی سینما در شهرستان‌ها حدود ۲۰۰ سینما بوده و به جز ساخت چند سالن محدود در شهرهای مشهد، بندرعباس، سنندج، قم، تبریز و گرگان دیگر استان‌ها از داشتن سالن‌های جدیدالتاسیس سینمایی بی‌نصیب بوده‌اند. در تهران ۵۸ سالن تعطیل، ۵۸ سالن ساخته و ۳۷ سالن بازسازی شده است.
سالن‌های جوادیه، پیروزی و کارون بازسازی شوند
او؛ سالن‌های قدیمی را هویت کشور می‌داند که وزارت ارشاد و شهرداری با انجام نادرست وظایف آن‌ها را تبدیل به مخروبه کرده‌اند: ساخت سالن‌های سینما نباید به مناطق خاص محدود شود. چراغ سینماهایی که در پیروزی، جوادیه، کارون و نواب خاموش شده‌اند، توانایی رونق دوباره را دارند.
قاصد اشرفی به درد و دل دیرینه‌ی سینماداران درباره‌ی تغییر کاربری سینما از ملک تجاری به فرهنگی در سال ۶۹ اشاره‌ای می‌کند: وزارت ارشاد و فرهنگ با یک قانون تک بعدی، ارزش ملک شخصی را که موهایش در سالن‌های سینما سفید شده است را به حداقل قیمت رساند و درمقابل مشخص نکرد شهرداری چه مزایایی در اختیار مالک قرار دهد. با تعیین یک تبصره با این مضمون که اگر سینما به هر دلیل از رونق بیفتد و تعطیل شود کاربری‌اش به تجاری بازگردد؛ می‌شد دل سینماداران قدیمی را گرم کرد.
امروزه شهرداری ارقام گزافی را از مالکان سینما برای دادن کاربری تجاری طلب می‌کند.
اسامی سینماهای تعطیل شده‌ی تهران
نام بردن از سینماهای قدیمی، خاطرات نمایش فیلم‌های رگبار، گاو، خشت‌وآینه و دایره مینا که تاریخ‌ساز سینمای ایران بوده‌اند را در یاد متولدین دهه ۳۰ و ۴۰ زنده می‌کند. زمانی‌که قبل از به حقیقت پیوستن «دهکده جهانی مارشال مک لوهان» تخمه شکستن و تماشای فیلم در سالن‌های سینما مفرح‌ترین تفریح اوقات فراغت جوانان و میانسالان بود.
تابان، خورشید، مشعل، شهرزاد، سحر، نادر، اطلس، فردوسی، جهان، مرجان، ایران، سارا، نادر، البرز، کریستال، متروپل سینماهای تعطیل شده در لاله‌زار، کوچه ملی و کوچه اتحادیه و سینماهای آسیا، همای، ارم، جمهوری، ایفل، برلیان، پارک، اروپا، ادئون در حوالی جمهوری و سعدی، سینما مراد و طهران حوالی میدان امام حسین، بخشی از سالن‌هایی است که شهرام میراب‌اقدم؛ سازنده‌ی مستند روزی، روزگاری سینما که درمورد وضعیت تخریب سالن‌های سینما در دهه ۷۰ و ۸۰ است؛ از آن‌ها نام می‌برد.
وی با اشاره به تعطیلی سینما «نوشین» می‌گوید: نوشین یکی از چند ده سالن لاله‌زار با ۲ هزار صندلی، لنز و آپارات مخصوص بود. همچنین سینما سپه واقع در خیابان سپه و پارس به پاساژ تغییر کاربری داده‌اند؛ در چهارراه مولوی سینما آرش تعطیل و سینما تمدن فرش‌فروشی شده است.
سازنده‌ی فیلم " روزی روزگاری سینما " می‌گوید: در شرق تهران سینما رنگین کمان واقع در خیابان شهرستانی، سینما پیروزی، دریا، آسمان آبی و فرحناز، تعطیل یا تخریب شده‌اند. در خیابان دماوند نیز سینما نپتون درحال حاضر به شهرکتاب تبدیل شده است و سینما مونت کارلو در خیابان جانبازان غربی هفت حوض با ظرفیت ۱۱۰۰ صندلی به مسجدالنبی فعلی تبدیل شده است.
میراب‌اقدام؛ اشاره‌ای هم به سینماهای تعطیل شده در جنوب تهران کرد: سینما شباهنگ در شوش تبدیل به پاساژ شده است، شهرام(مجیدیه)، فرخ(وحیدیه)، شاهین(گمرک)، داریوش، فلور، رادیو سیتی(راسته راه‌آهن تا ولیعصر)، فردوسی(نازی آباد) تیسفون، استیل، توسکا(جوادیه)، شاهرخ(خزانه)، اورانوس(چهارراه مختاری)، لیدور(قزوین) میهن(حسن‌آباد) جی(شاه‌عبدالعظیم) دروازه طلایی(خیابان ری) سینما پیوند(میدان خراسان) الوند(هفده شهریور) طی این سال‌ها تعطیل شده‌اند.
او در ادامه به تعطیلی دو سینمای اتوموبیل‌رو در ونک و تهران‌پارس اشاره‌ای داشت: امپریال، گلستان، خرم، مارلیک، المپیاد سینماهای تعطیل شده در حوالی جیحون و سرسبیل هستند. همچنین سینما اسکار تبدیل به حسینه شده و ۲۳ بهمن در دست نیروی انتظامی است.
سازنده‌ی فیلم روزی روزگاری سینما ادامه داد: در سینما گلدیس تنها تئاتر اجرا می‌شود. سینما کسری در خیابان بهار به تالار اسوه و دماوند در هفت‌تیر به مرکز فرهنگ‌و هنری سیدالشهدا تبدیل شده است. پلازا(وصال)، بهار(تجریش)، خرم(نیاوران) و سینمایی در جاده آرامگاه از دیگر سینماهای تعطیل شده هستند.
میراب‌اقدم؛ پروسه‌ی تعطیلی سالن‌ها را مروری اجمالی کرد: در سال ۱۳۴۱ تعداد سینماهای کل ایران ۳۰۰ سالن بود که ۷۴ سالن متعلق به تهران بود. در سال ۶۳ تعداد تماشاگران سینما با ۵۲۰۹۸ صندلی ۲۴ میلیون اعلام شده که سال ۶۶ تعداد سالن‌های کل کشور به ۲۶۴ سالن نزول کرد و سینماهای تهران به ۸۰ سالن رسید.
در سال ۷۷ به گفته معاون سینمایی وقت؛ ۷۸ درصد شهرهای ایران محروم از سالن‌های سینما بودند و ایوبی(رییس سازمان سینما) این آمار را در سال‌جاری به ۷۰ درصد تقلیل داده است. کاهش ۷ درصدی طی ۱۶ سال نمی‌تواند نشان‌دهنده‌ی عزمی جدی در دولت برای افزایش سرانه‌ی سالن سینماهای کشور باشد. اگر بخواهیم آماری از سالن‌های ساخته شده در شهرستان بدهیم در خوش‌بینانه‌ترین حالت؛ یک پانزدهم سینماهای تخریب شده سالن ساخته شده و در مورد تهران می‌توان گفت توازن برقرار بوده است.
گزارش و عکس: شانلی عبادیان
