امتیازها و معافیت‌های محرمانه ایران در برجام
موسسه علوم و امنیت بین المللی در گزارشی عنوان کرد: به اسناد محرمانه‌ای دست یافته که ضمیمه برجام است. در آن اسناد معافیت‌ها و امتیازهای مختلفی به ایران داده شده که بر اساس آن می‌تواند به‌صورت نظام‌مند برجام را تضعیف کند.
به گزارش ایلنا، موسسه علوم و امنیت بین‌الملل آمریکا در گزارشی نوشته است که در برجام محدودیت‌هایی برای برنامه هسته‌ای ایران اعمال شده است که این محدودیت‌ها باید تا روز اجرای برجام یعنی ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ اجرایی می‌شد.
آنگونه که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرده ایران به تعهدهای خود عمل کرده است، اما یک موسسه آمریکایی ادعا کرده که برخی ذخایر و تاسیسات هسته‌ای ایران مطابق با محدودیت‌های مشخص شده تا روز اجرای برجام نیستند، بلکه بطور محرمانه معافیت‌هایی از سوی کمیسیون مشترک به این تاسیسات اعطا شده است.
کمیسیون مشترک نیز اخیراً یک کارگروه فنی برای بررسی معافیت‌های ایران نسبت به ذخیره اورانیوم با غنای پایین ۳.۵ درصد تشکیل داده است.
این ذخیره در برجام ۳۰۰ کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم با غنای پایین تا سطح ۳.۵ درصد تعیین شده که بر اساس گزارش این موسسه آمریکایی، ایران می‌تواند از این مقدار فراتر رود.
دیوید آلبرایت در این گزارش آورده است: این تصمیم کمیسیون مشترک علنی نشده، اما دولت اوباما کنگره را از تصمیم‌های کمیسیون مشترک در روز اجرای برجام مطلع کرده است.
تصمیم‌های مکتوب شامل اسناد محرمانه ضمیمه برجام هستند و اقدام محرمانه کمیسیون مشترک این احتمال را افزایش می‌دهد که ایران اجازه یابد به‌صورت نظام‌مند برجام را تضعیف کند.
به گزارش موسسه علوم و امنیت بین‌الملل معافیت‌ها عبارتند از:
۱- در زمینه تولید هگزافلوراید اورانیوم با غنای پایین ۳.۵ درصد، اگر اورانیوم با غنای پایین در قالب پسماند جامد با غنای کم، پسماند مایع با غنای کم و پسماند لجن باشد، ایران می‌تواند از سقف ۳۰۰ کیلوگرم یا مقدار برابر آن فراتر رود.
۲- نزدیک به ۲۰ درصد اورانیوم با غنای پایین در قالب آلاینده‌های آزمایشگاهی غیرقابل بازیافت، دسته‌بندی شده است. این مقدار اورانیوم با غنای پایین به شکل آلاینده‌های آزمایشگاهی نامشخص هستند و مبنای قضاوت درباره قابل بازیافت بودن حدود ۲۰ درصد اورانیوم با غنای پایین نیز مشخص نیست.
۳- درخصوص سلول‌های داغ؛ براساس برجام، ایران اجازه داشت تا ۱۵ سال تنها سلول‌های داغ با ابعاد کم‌تر از شش مترمکعب را طراحی کند، بخرد، بسازد یا عملیاتی کند. دلیل این محدودیت این است که سلول‌های داغ با چنین ابعادی در عمل نمی‌تواند برای جداسازی پلوتونیوم شامل سوخت‌های در معرض تشعشعات هسته‌ای قرار گرفته، استفاده شود.
در برجام هم‌چنین آمده است که ایران با موافقت کمیسیون مشترک می‌تواند سلول‌های داغ بزرگتر از شش متر مکعب را به کار گیرد.
کمیسیون مشترک پیش از روز اجرا به ایران اجازه داد تا ۱۹ سلول داغ بزرگ را در سه مکان در تهران و یک نقطه در کرج به کار گیرد که ابعاد آن‌ها از شش مترمکعب بزرگتر است. این سلول‌های داغ برای تولید رادیودارو مورد استفاده هستند و می‌توان از آن برای جداسازی پلوتونیوم در مقیاس‌های کوچک نیز بهره برد.
اکنون سوال این است که آیا آژانس از این چهار مکان معاف شده به طور مرتب بازدید می‌کند یا نه؟ علاوه بر این، انتظار ما بر این است که ایران بخواهد، از این معافیت به عنوان رویه‌ای برای افزایش تعداد سلول‌های داغ بزرگتر از شش مترمکعب استفاده کند.
در این گزارش، این موسسه مدعی شده که کمیسیون مشترک پیش از روز اجرای برجام، به ایران اجازه داد که بیش از سقف تعیین‌شده یعنی ۱۳۰ تن، آب سنگین صادر کند، هرچند ایران در آن زمان خریداری نداشت. کمیسیون مشترک به ایران اجازه داد مقادیر زیادی از آب سنگین در عمان و تحت کنترل خود نگهداری کند که در واقع به ایران اجازه می‌داد با ادامه تولید آب سنگین در تاسیسات اراک، از محدوده ۱۳۰ تن فراتر رود.
این اندیشکده هشدار داد که این نقطه‌ضعف خطر مشروعیت دادن به ایران به عنوان یک تامین‌کننده هسته‌ای را افزایش می‌دهد، پیش از آن که ثابت شود این کشور از استانداردهای بین‌المللی مرتبط با تجارت هسته‌ای برخوردار است.
به‌علاوه این که، وزارت انرژی آمریکا با خرید ۳۲ تن آب سنگین از ایران، زنجیره تامین کنونی در آمریکای شمالی را مختل کرد. حقیقت شگفت‌آور دیگر این است که تاسیسات آب سنگین اراک در ماه‌های پس از اجرای برجام با سرعت بیشتری آب سنگین تولید کرد و با گذشت از سقف ۱۶ تن در سال، پیش از روز اجرا به مرز تولید ۲۵ تن آب سنگین در سال رسید.
کمیسیون مشترک در ژوییه ۲۰۱۶ یک کارگروه فنی را برای ارزیابی سرنوشت نزدیک به ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای کم‌تر از ۳.۶۷ درصد در کارخانه تولید پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی شماره تشکیل داد. این کارخانه هگزافلوراید اورانیوم با غنای پایین را به اکسید اورانیوم تبدیل کرد که اکنون تحت برجام در انبار نگهداری می‌شود.
اگرچه تقریبا تمام اکسید اورانیوم با غنای پایین تولید شده در این کارخانه به خارج از ایران منتقل شده، بخشی از آن در روز اجرای برجام در خطوط فرآوری و تانک‌های مخزن باقیمانده است. این اورانیوم با غنای پایین در روز اجرا جزو معافیت‌ها نبوده و به عنوان بخشی از سقف ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای پایین به شمار می‌آید.
براساس این گزارش، اگرچه برجام معافیت‌هایی را برای سقف ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای پایین، شامل مجموعه‌های سوختی طراحی شده و دارای مجوز توسط روسیه برای استفاده در راکتورهای ساخت روسیه در ایران در نظر گرفته است، به نظر نمی‌آید هیچ یک از آن‌ها معافیت اورانیوم با غنای کم باقیمانده در کارخانه تولید پودر دی‌اکسید غنی شده را شامل شود.
تمام هگزافلوراید اورانیوم غنی‌شده فراتر از ۳۰۰ کیلوگرم تا سطح غنای ۳.۶۷ درصد UF۶ به اورانیوم طبیعی تبدیل یا در بازار بین‌المللی فروخته خواهد شد و به کشور مقصد در ازای دریافت اورانیوم طبیعی در ایران انتقال داده خواهد شد.
در برجام آمده است که ایران احتمالا در آینده سوخت اورانیوم با غنای پایین را در داخل تولید خواهد کرد و شامل سازوکاری برای معاف کردن این اورانیوم غنی شده در سطح پایین‌تر از سقف تعیین شده تا زمانی است که ایران به شرایط سخت پایبند باشد.
بنابراین کمیسیون مشترک یک کارگروه فنی را با هدف به‌کارگیری این سوخت در ایران تا زمانی که این کشور به پارامترهای ذخیره مورد توافق پایبند باشد، تشکیل خواهد داد. هدف برجام این است که این اورانیوم با غنای پایین موجود بومی تا سطح ۳.۶۷ درصد جزو سقف ۳۰۰ کیلوگرم باشد و شامل معافیت نشود.
به ادعای موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، کمیسیون مشترک رسیدگی به اجرای برجام، رویکرد متفاوتی در پیش گرفته تا اورانیوم با غنای پایین مذکور شامل معافیت‌ها شود و ایران در روز اجرا در همکاری با برجام بوده باشد و این کار را بدون توجه به کارگروهی انجام داده که برجام خواستار ارزیابی آن شده بود.