منتقدان مصدق، حقایق را نادیده می گیرند / بخش خصوصی توان اداره صنعت نفت را نداشت
سعید لیلاز گفت: در مورد دولتی شدن صنعت نفت و انتقاد‌هایی که به آن وارد می‌کنند به نظر من منتقدان تا حدود زیادی، حقایق را نادیده می‌گیرند.
سعید لیلاز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایلنا، با اشاره به انتقاد برخی اقتصاددانان مبنی بر اینکه ملی شدن صنعت نفت توسط دکتر مصدق پلی به سوی دولتی شدن اقتصاد ایران بود، گفت: من در پاسخ به این انتقاد یک جواب ساده دارم و آن اینکه دولتی‌شدن نفت ایران بسیار بهتر از تملک آن به دست بیگانه بود. به نظر من نخستین دستاورد ملی شدن صنعت نفت، انتقال مرکز ثقل تحولات سیاسی و اجتماعی ایران به داخل کشور بود. به ترتیبی که از آن دوره به بعد هرگز نقش عناصر خارجی در تحولات سیاسی ایران تعیین‌کننده نبوده است و این مساله غیرقابل کتمان است.
این کار‌شناس اقتصادی ادامه داد: اما در مورد دولتی شدن صنعت نفت و انتقاد‌هایی که به آن وارد می‌کنند به نظر من منتقدان تا حدود زیادی، حقایق را نادیده می‌گیرند. اگر بپذیریم که ملی شدن صنعت نفت و تلاش برای کوتاه کردن دست بیگانگان از ثروت عظیم نفتی، برآیند خواست طبقات سیاسی و اجتماعی ایران بوده است و از سوی دیگر شرایط اقتصادی در کشور به گونه‌ای نبوده که بخش خصوصی توانایی سرمایه‌گذاری و ورود به صنعت نفت را داشته باشد، آیا چاره‌ای جز دولتی‌سازی آن باقی می‌ماند؟
وی افزود: دقت کنیم که همین امروز با گذشت ۶۰ سال از آن اتفاق، هنوز در ایران بخش خصوصی توانایی حضور یکپارچه و تاثیرگذار در بخش نفت اقتصاد ایران را به دست نیاورده است.
لیلاز در پاسخ به این پرسش که آیا دولتی شدن نفت و حکومتی شدن اقتصاد، عامل اصلی انسداد سیاسی در کشور بوده است؟، گفت: این سخن شاید درست باشد اما تاریخ استبداد ایرانی سه هزار ساله است. برخی معتقدند در شکل‌گیری این فرآیند ساختار اقلیمی از نقش بسزایی برخوردار است. به تاریخ «میراب» ها در ایران دقت کنیم. می‌دانیم که اولین پادشاهان ایران میراب‌ها بوده‌اند یعنی کسانی‌که آب توزیع می‌کردند شاه هم می‌شدند. خب به جای آب، نفت نشست. اگر دقت کنیم ما شدید‌ترین شکل استبداد در ایران را قبل از ملی شدن صنعت نفت داریم. در حقیقت این قبیل استدلال‌ها از هر زاویه دیدی که مطرح می‌شوند، چه چپ مارکسیستی و چه راست هایکی، بر بنیانی بنا نهاده شده که بر اساس آن اقتصاد مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر سیاست تفسیر می‌شود.
این کار‌شناس اقتصادی اظهار داشت: به هر حال از یک دیدگاه علمی جایی برای محکوم کردن یک اتفاق که در تاریخ افتاده، وجود ندارد ضمن اینکه حتی اگر این کار را بتوانیم بکنیم این اتفاق یعنی ملی شدن صنعت نفت محکوم شدنی نیست. ملی شدن صنعت نفت ایران یک گام تاریخی به جلو بود.