۴۶ درصد بافت تاریخی مشهد تخریب شده است
کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و مسئولان این حوزه در نشستی به بررسی وضعیت بافت تاریخی مشهد پرداختند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، وفا ثابتی(مسئول پایگاه میراث فرهنگی بافت پیرامون حرم) در این نشست در مورد وضعیت کنونی بافت اطراف تاریخی مشهد گفت: در بافت مرکزی شهر مشهد، همواره جریان زندگی وجود داشته است، یعنی مجاور و زائر در تعامل با هم زندگی می‌کردند، اما در سالهای اخیر تعادل و توازن این نوع زندگی به هم ریخته است، زیرا حدود 2 دهه است که طرحی در این منطقه در حال اجراست که تعادل و توازن در زندگی مردم، فضای کالبدی بافت تاریخی و شرایط اجتماعی این منطقه را به هم زده است؛ به طوری که بارگذاری برای حضور زائر در این منطقه به قدری بالا رفته که مجاوران و ساکنان مجبور به خالی کردن بافت شده‌اند.
وی ادامه داد: بنابراین حس تعلق به مکان از بین رفته است و افراد بومی مهاجرت کرده‌اند که این مساله سبب کاهش امنیت عمومی شده است و دیگر کسی به این منطقه که بافتی تاریخی در دل مشهد و در کنار حرم مطهر است، وابستگی و احساس مسئولیت ندارد.
ثابتی اظهار کرد: اکنون بر اساس مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری که در طی 3 مصوبه مهم (2 مصوبه آن مربوط به سال 93 ویک مصوبه مربوط به سال 95 است) که به استان ابلاغ شده، بسیاری از مشکلات را می‌توانیم حل کنیم و با تهیه طرح راهبردی و هدایت موزون توسعه تعادل و توازن کالبدی را می‌توانیم؛ دوباره بازآفرینی کنیم.
این مقام مسئول در اداره کل میراث فرهنگی استان خراسان رضوی در مورد تعداد آثار ثبت شده در میراث ملی بافت تاریخی شهر مشهد، افزود: در مجموعه حرم 10 اثر ثبت شده قرار دارد و 40 اثر ثبت شده نیز در بافت پیرامونی آن قرار داشت که 10 اثر از آنها اکنون تخریب شده‌اند.
الگوی توسعه شهر مشهد الگوی یک شهر تجاری است، نه مذهبی
جواد عرفانیان جم (مشاور معاون مسکن وساختمان وزیر راه و شهرسازی و معمار) نیز در این باره اظهار کرد: با مشاهده طرح‌های اجرا شده در بافت تاریخی پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) این سوال برای من پیش آمده است که آیا طراحان و مجریان آن پیش‌بینی پیامدهای اجتماعی سی سال آینده بافت اطراف حرم را کرده‌اند؟ من به شما قول می‌دهم که در آینده بزرگترین فاجعه اجتماعی ایران در مشهد به وقوع می‌پیوندد و متاسفانه بیشترین حجم بزهکاری‌ها در مشهد رخ خواهد بود.
وی ادامه داد: بیش از 70 درصد ظرفیت این بافت که درحال تبدیل شدن به هتل است، استفاده نخواهد شد؛ زیرا این منطقه ناامن شده است. از شهرداری سوال کنید که بر اساس کدام مدل اقتصادی، برنامه‌ریزی شهری یا مدل ریاضی سطح تراکم و اشتغال 90 درصد را برای زمین‌های آنجا در نظر گرفته‌اند؟ یا ارتفاع طبقاتی را براساس کدام مدل برنامه‌ریزی شهری تعیین کرده‌اند؟ من برای این سوالات تنها یک جواب دارم، پول. من اسم این اتفاق را تهاجم فرهنگی می‌گذارم که از خارج کشور نیست، بلکه از طرف خود ایرانی‌ها انجام می‌شود.
عرفانیان جم با بیان اینکه جمعیت اطراف حرم را خارج کرده‌اند و به جای آن جمعیت موقت باید اطراف حرم ساکن شود، توضیح داد: مگر قبل از این تخریب‌ها زائر به مشهد نمی‌آمده است؟ این زائران آن زمان کجا می‌رفتند؟ مگر آنها در همان بافت اطراف حرم سکونت نمی‌کردند؟ در طول قرن‌ها این همه زائر آمده‌اند و به همین شیوه اقامت کرده‌اند و هیچ اتفاقی نیفتاده است، حال بر اساس کدام استنتاج اجتماعی بافتی را که حرم مطهر در آن جای گرفته با لودر تخریب کرده‌ایم و به جای آن برج می‌گذاریم؟
وی با اشاره به اینکه شهرداری مشهد اکنون کار یک مشاور املاک را انجام می‌دهد، اظهار کرد: الگوی شهرسازی یک شهر مذهبی مشخص است، شهر مذهبی مدل شهرسازی ویژه خود را دارد، اما من اگر به عنوان معمار الگوی شهر مشهد را ببینم به نظرم الگوی شهر تجاری است نه مذهبی.
این مشاور وزارت راه و شهرسازی افزود: چه عاملی به ما اجاز داد که بالاتر از گنبد حرم ساختمان بسازیم؟ این چه بی‌حرمتی است؟ چرا ارزش‌هایمان را این گونه می‌فروشیم؟ ما با حرم مطهر اینگونه رفتار می‌کنیم در حالی که مثلا در واشنگتن هیچ ساختمانی اجازه ندارد، بلندتر از گنبد ساختمان پارلمان ساخته شود، اما ما با حرم مطهر اینگونه رفتار نکردیم. با این حجم تخریب‌ها مشهدی‌ها دیگر گذشته و تاریخشان را باید چه گونه نشان بدهند؟ ما هویتمان را می فروشیم و مشخص نیست چه چیزی را داریم به جای آن می‌خریم.
به جای میدان تاریخی شهدا، ساختمان بتنی ساخته‌اند
عرفانیان جم با بیان اینکه مشهد قرار است؛ در سال 2017 پایتخت فرهنگی جهان اسلام باشد، گفت: اکنون هرجا که هستیم باید بایستیم و در کارهایمان بازنگری کنیم. من که مشهدی هستم؛ اکنون با شهرم بیگانه‌ام بعد از چند سال که به مشهد بازگشتم، میدان شهدا، مهم‌ترین بخش تاریخی مشهد را نشناختم، زیرا این بخش تاریخی حذف شده و به جایش ساختمان شورای شهر را ساخته‌اند. چه کسی اجازه داده است این ساختمان بتنی را وسط میدان شهدا بسازند، در حالی که هر جای دیگری نیز می‌شد آن را ساخت؟ یا اینکه شاهدیم در کنار مواریث طبیعی در مشهد مانند کوه سنگی موزه ساخته اند، چرا پای میراث طبیعی باید ساختمان بنا شود؟
54 درصد بافت تاریخی هنوز دست نخورده است
جواد خدایی(معاون پژوهشی پژوهشکده ثامن) اظهار کرد: 54 درصد بافت هنوز دست نخورده مانده، هرچند ممکن است بخشی از این درصد توسط شهرداری تملک شده باشد.
وی توضیح داد: موضوع اکنون تنها کالبد بناها نیست، بلکه هویت بافت تاریخی است که شامل بازار، مدارس علمیه، کانون‌های اجتماعی و مردمی، منزل علما و... می‌شود. ما برای توسعه، یکی از بزرگترین مداخلات را در یک بافت شهری را انجام دادیم یعنی به 360 هکتار بافت تاریخی ورود پیدا کردیم و این هویت را خدشه دار کردیم.
خدایی افزود: در هیچ جای دنیا رویکرد توسعه و مداخله در ارکان شهر تا این حد قیم مآبانه نیست. برای حل این مشکل ما چاره‌ای نداریم، جز اینکه به مردم نقش بدهیم و برای نقش دادن به مردم ما نمی‌توانیم با زمین‌هایی با ابعاد بزرگ که مردم توان ساخت و ساز در آن را ندارند، کار را پیش ببریم، حتی اگر بخواهیم از بناهای بزرگ مقیاس استفاده کنیم، باید از مشارکت مردم استفاده کنیم و آنها را برای این مشارکت توانمند کنیم. این اتفاقات و این گونه طرح‌های توسعه روندی است که 15 الی 20 سال است که شروع شده و تقصیر کسی نیست، اما حالا که متوجه شده ایم این روند اشتباه است باید جلو آن را بگیریم .
درصد بالایی از بافت، فاقد عناصر تاریخی است
ساسان نوروزی(پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی) در مورد این مساله که اکنون با وجود تخریب‌های گسترده در بافت تاریخی مشهد چه کاری برای آن می‌توان انجام داد، گفت: اگر تلقی ما از بافت، تک بناها باشد و تنها به کالبد تاریخی فکر کنیم باید بدانیم که اکنون، درصد بالایی از بافت فاقد عناصر تاریخی است، اما وقتی در مورد بافت صحبت می‌کنیم؛ منظورمان بافت کالبدی بدون جمعیت، فرهنگ و هویت نیست، هرچند که بافت آسیب جدی دیده است، اما وقتی در آن حرکت می‌کنیم؛ متوجه می‌شویم که به اعتبار مردم و فرهنگ جاری در آن منطقه این بافت هنوز زنده است.
وی ادامه داد: در این بافت هنوز امکان حیات و بازیابی وجود دارد و می‌تواند مانند قدیم خودش را دوباره تقویت و تولید کند.
نوروزی با اشاره به اینکه دو مسیر مختلف برای احیا بافت تاریخی مشهد وجود دارد، اظهار کرد: باید تلاش کنیم تا رویکرد توسعه به جای آنکه بر محور اعداد و ارقام بچرخد بر محور فرهنگ بچرخد، از طرف دیگر نیز سازمان میراث در حال تدوین ضوابطی است که بتواند به لحاظ کالبدی فرم نوع و شکل توسعه بافت را به لحاظ منظری هدایت کند.این دو اگر باهم اتفاق بیفتد؛ می‌تواند نجات دهنده باشد.